Zorgen en kansen toeleveranciers door crises

Het woord crisisoverleg mocht lang niet gebruikt worden dit jaar, maar de laatste maanden is het Crisisteam Tuinbouw van Greenport Nederland toch echt op toeren. De teelt en technieksector trekken daarin één lijn bij lobby voor steun voor de sector. De eerste focus is teelt, maar die steun kan ook voor techniekbedrijven belangrijk blijken. Zo helpt een borgstellingsregeling voor teelt ook de technieksector vooruit, omdat het investeringen zal uitlokken.

Maar hoe zitten die toeleverende technische bedrijven erbij nu? Na de coronacrisis raakt ook de energiecrisis deze bedrijven. Investeringsplannen worden heroverwogen, ook in andere werelddelen. Bedrijven verwachten misschien een sanering, maar ook een versnelde transitie. Mogelijk kan dat ook investeringen uitlokken, zo blijkt. Welk effect groter is, blijft afwachten.

Codema failliet

De sector schrok in mei toen techniekleverancier Codema failliet verklaard werd. Het techniekbedrijf in Bergschenhoek opende in 2019 nog een vestiging in China, maar ging vorige maand kopje onder. Codema deed de snelle ontwikkeling met geld van een investeringsmaatschappij, maar haalde het niet door omzetverlies in coronatijd en de terughoudendheid van bedrijven door de energiecrisis. Na ruime interesse bij marktpartijen kocht kassenbouwer Kubo al snel een groot deel van het bedrijf uit faillissement. Daar spreekt ook vertrouwen uit.

Dat techniekbedrijven ook in coronatijd steun behoefden, was al duidelijk. Om personeel te behouden, vroegen techniekbedrijven in de tuinbouw in de vierde en vijfde ronde van de NOW-coronaregeling in 2021 circa € 3 miljoen steun aan. Dat was meer dan teelt en handel.

Investeerder ziet kansen

Daar komt de energiecrisis bovenop. Wat betekent dat voor bedrijven? De Belgische investeerder Arvesta is eigenaar van Nederlandse bedrijven als Benfried, Van der Hoeven (kassenbouw) en het Vlaamse Hortiplan. Arvesta is van de Belgische Boerenbond. Arvesta verwacht vanaf de tweede helft van het jaar en vooral in 2023 ‘een bepaalde negatieve impact’ door de sterke stijging van de energieprijzen. “Voornamelijk in West-Europa. Hoe groot die zal zijn, is moeilijk in te schatten. We zijn voor een groot stuk buiten Europa actief. Het orderboek is goed gevuld. We verwachten ook niet meteen een daling. De stijging van de energieprijzen heeft ook tot gevolg dat een aantal landen eerder ‘lokaal en duurzaam’ wil produceren en daar kan de huidige situatie zelfs een stimulans zijn voor investeringen.”

Kostenstijgingen

Wel is er de kwestie van kostenstijgingen. De gestegen prijzen voor glas en staal. Hoe tikken die door in contracten voor 2023? “Dat hangt af van wat er in de verkoopovereenkomst werd bepaald. Uiteraard dienen sterke prijsstijgingen doorgerekend te worden, zodat er niet met verlies wordt gewerkt”, stelt Arvesta.

Daar gaan mogelijk lastige afwegingen achter schuil. Zo weet Martien Penning, consultant en partner van bureau Hillenraad dat ook kassenbouwers voor een dilemma staan. “Ik sprak recent een kassenbouwer over een getekend contract dit jaar. Hij kan de bouw contractueel afdwingen, maar als de klant geen goed perspectief heeft of financiering, kan hij het wel afdwingen, maar helpt hij ook klanten om zeep. Ondanks dat de portefeuille gezekerd is, blijft het dus onzeker.”

De bestaande projecten worden afgebouwd, maar als opdrachtgevers terughoudend blijven, dan droogt de portefeuille op

^{Annie van de Riet, voorzitter van branchevereniging voor techniekbedrijven AVAG}

Afschrijvingen een draaiknop

Annie van de Riet, voorzitter van branchevereniging voor techniekbedrijven AVAG, wijst erop dat – zover bekend – nog geen andere Nederlandse AVAG-leden in problemen zijn. Codema lijkt harder getroffen dan de sector als geheel. “We zien wel minder volle orderporteuilles. Op de korte termijn is er niet zoveel aan de hand, maar veel hangt af van die geopolitieke onzekerheid. De bestaande projecten worden afgebouwd, maar als opdrachtgevers terughoudend blijven, dan droogt de portefeuille op.”

Naast een borgstellingsfonds voor teelt, stelt Van de Riet in Nederland ook fiscale maatregelen voor die investeringen stimuleren, vooral op het gebied van verduurzaming. “Je zou investeringen fiscaal aantrekkelijker kunnen maken, bijvoorbeeld via kortere afschrijvingstermijnen.”

Veel pijn in sancties

Voor AVAG-leden is de moeilijke marksituatie wel het gesprek van de dag. Met Glastuinbouw Nederland wordt samen opgetrokken in de lobby. Daarnaast verspreidt AVAG nieuws onder leden over zaken als sanctiepakketten voor Rusland die zij via VNO-NCW ontvangt. In die sancties zit ook veel pijn. Van de Riet: “We vallen volop in de sancties, waardoor projecten niet afgebouwd worden en offertes niet beantwoord. Daardoor is er al enkele tientallen miljoenen euro’s schade voor onze leden.” Het was al gebruikelijk dat klanten in Rusland vooruit betalen, maar als al zo lang klantenrelaties bestaan, is het hard om die bedrijven nu zo via sancties te treffen, stelt Van de Riet.

Geen quick fix

De AVAG-voorzitter ziet een snel herstel van de markt ook niet zitten op dit moment. “Er is zorg dat als morgen de vrede getekend wordt, de productie niet zomaar hersteld is. Een deel van de staalproductie kwam ook uit Oekraïne, rond het zwaar getroffen Marioepol werd veel staal geproduceerd en 40% van het glas kwam uit die regio.”

Zo is het per bedrijf ook weer verschillend, stelt Penning. “Als je kijkt naar technische toeleveranciers, dan zijn zij veel minder afhankelijk van de Nederlandse markt geworden. Het is net in welke markten je zit. Als je klanten in de regio rond Rusland liggen, is dat anders dan Canada. In Canada is de gasprijs wel verdubbeld, maar van een heel andere orde van grootte. De factor energie is daar van een heel andere orde.”

Source.ag

Dat de investeringsmarkten nog altijd vertrouwen hebben in tuinbouw, blijkt uit de Nederlandse scale-up Source.ag. Het bedrijf groeide met geld van investeerders en Harvest House in anderhalf jaar naar vijftig personeelsleden. Op zich niet ongebruikelijk voor softwarebouwers, maar dit soort partijen lijkt het op een moeizame markt ook goed te doen. Source.ag automatiseert teelt met datagedreven algoritmes. “We zijn met heel veel partijen in gesprek op dit moment, in Nederland en daar buiten. Dat is een flinke stroom aan kassen die online gaan komende maanden”, zegt medeoprichter Rien Kamman. De efficiëntiewinst door datagedreven telen, vangt kostenstijgingen deels op. Er zijn dus kansen onder het huidige gesternte. Kamman wijst op een andere groeifactor internationaal. Een Rabobank-studie liet zien dat de hightech glastuinbouw in Europa 25.000 hectare beslaat, maar in andere delen van de wereld, zoals de VS, nog maar een paar duizend hectare.

Stap je in om over vijf tot zeven jaar uit te stappen, of geloof je in de kracht van de sector?

^{Martien Penning, consultant en partner van bureau Hillenraad}

Niet snel van de leg

De meeste internationale investeerders raken dan ook niet snel van de leg, denkt Penning. “Ik maak zelf groot onderscheid tussen investeerder en private-equitybedrijven. Stap je in om over vijf tot zeven jaar uit te stappen, of geloof je in de kracht van de sector? Arvesta of NPM, die stappen niet zomaar van boord. Je hebt ook andere Investeerders die geld in een private-equityfonds stoppen en verwachten dat de ondernemingen in de portefeuille over vijf tot zeven jaar veel meer waard zullen zijn, om ze dan weer te verkopen.” Dat investeerders nu geld steken in een nieuw bedrijf als Source.ag is nog niet per se een bewijs voor blijvend vertrouwen, stelt hij. “Het gaat bij startups om relatief kleine bedragen.”

Indoorfarms ook getroffen

Source.ag richt zich op het automatiseren van de gangbare teelt. Wat de kostenstijging doet met de kostprijs van volledige gecontroleerde teelt in indoorfarms, laat zich ook raden. Penning: “Het sommetje wordt voor de teelt in daglichtloze indoorfarms nu anders met twee energievreters. Je moet eerst alle groeilicht erin stoppen en vervolgens de warmte eruit koelen. Maar ook hier gaat de efficiëntie omhoog. Op plekken met veel goedkope stroom en hoge productprijzen is deze teeltwijze een interessant alternatief, maar als je kilo’s tomaten wilt telen, zie ik voorlopig de glazen kas als beste optie.”