Zo zorg je voor financiering van innovatieve verduurzaming in open teelten

“Alles wat nieuw is, is moeilijk financierbaar”, zegt Guido Meerman van Transitiefonds Rotterdam De Boer Op. Hij sprak samen met andere financieringsdeskundigen op een bijeenkomst van Voedselfamilies Zuid-Holland. Dit mede door de provincie Zuid-Holland opgerichte netwerk van pioniers en ondernemers in de land- en tuinbouw wil een brug te slaan tussen praktijk en beleid.

Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de financierbaarheid van bedrijven die stappen willen zetten in verduurzamende innovaties. Dergelijke vernieuwende investeringen hebben nog zich nog niet in de praktijk van tuinbouwbedrijven kunnen bewijzen. Dat maakt het voor banken binnen hun normale manier van beoordelen van een kredietaanvraag risicovol.

Het bancaire systeem kijkt alleen naar geldstromen. Kan een teler de rente en aflossing betalen? Hoe voorspelbaarder het antwoord, hoe beter

De sprekers op de bijeenkomst waren uitgenodigd in te gaan op een casus rond een akkerbouwbedrijf. Een jonge bedrijfsopvolger wil overnemen. Optie 1 is het familiebedrijf voortzetten op de traditionele, gangbare wijze. Optie 2: omschakelen naar bio-regeneratief. Dat vergt meer investering en een omschakelperiode van minstens drie jaar. Tegenover die meerkosten staan dan nog geen extra inkomsten.

“Het bancaire systeem kijkt alleen naar geldstromen. Kan een teler de rente en aflossing betalen? Hoe voorspelbaarder het antwoord, hoe beter. Dan is het oude verdienmodel in het voordeel”, schetst oud-bankenman Meerman. De oude verdienmodellen kennen ook risico’s, zoals degradatie van de bodem, of de afbouw van fossiele of chemische grondstoffen. Echter, financieel gezien zijn die risico’s minder problematisch.

Andere vormen van kapitaal

Naast geld zijn er nog veel meer vormen van kapitaal. Er is het netwerk van een ondernemer, ideeën, de kennis en kunde, het maatschappelijk verhaal. Dat ziet ook Remon Blok, directeur Food & Agri van Rabobank Kring Zuid-Holland. Toen hij de agrarische wereld in kwam, schrok hij van de enorme financieringen met daar kleine winsten tegenover. “Groot risico, laag rendement. Maar vanuit het perspectief van een financier weer niet zo risicovol, vanwege de waarde van de grond waar boeren en tuinders mee werken.”

Blok ziet voor het financieren van een omschakelende en innoverende bedrijfsopvolger eerder de weg der geleidelijkheid. Een teler met 70 hectare zou 10 hectare per jaar kunnen omschakelen. “Rabobank stimuleert verduurzaming van teeltbedrijven met de duurzaamheidsmatrix. Een teler met duurzaamheidslabel A krijgt korting op zijn financiering. En als je niet verder komt dan label D dan financieren we niet meer.”

Voor telers die een grotere verduurzamingsstap willen maken dan de bancaire standaards nu toelaten, zou een cashflowgarantie van de overheid kunnen helpen, denkt Blok. Een borgstelling is voor grondgebonden teelten niet echt nodig, want de grondwaarde geeft genoeg dekking.

Impact-investeerders zien brood in regeneratieve landbouw

Andere financiering dan via de bank is met name geschikt voor de bedrijfsopvolger in de open teelten die het over een andere boeg wil gooien. Dat ziet Koen van Seijen van impact-investeringsplatform Toniic. “De impact-investeerder ziet in de gebruikelijke opvolging niks. Het rendement van traditionele landbouwbedrijven is al niet zo hoog en dat wordt in de toekomst alleen maar lager en de risico’s hoger. Denk aan droogte en andere klimaatrisico’s en aan nieuwe wet- en regelgeving rond duurzaamheid.”

De investeerders die Van Seijen voor ogen heeft, zijn vaak ex-ondernemers die hun bedrijf met veel winst hebben kunnen verkopen en die met dat geld iets goeds willen doen. Die ontdekken nu de landbouw en dan vooral de regeneratieve landbouw die wel klimaat- en dus toekomstbestendig is.

“Die kopen landbouwgrond waarop traditionele boerenbedrijven nu al nauwelijks nog voort kunnen. In plaats daarvan laten ze de grond herstellen en renderen door het te verpachten aan telers uit de regeneratieve landbouw. Dus met alle buzzwords die hierover circuleren: biodiversiteit, gezonde bodem, voedsel als medicijn.”

Dat laatste zien veel van die investeerders als een prima strategie. Want betere bodem geeft betere producten. Terwijl juist de producten die van uitgeputte gronden komen, met veel gebruik van kunstmest en chemische gewasbescherming een risico worden. “De eerste rechtszaken daarover geven in de VS nu al veel pushback”, aldus Van Seijen.

Grondprijzen remmen duurzame investeringen

In Nederland ziet Van Seijen vooralsnog minder beweging van deze manier van werken dan in bijvoorbeeld de VS. “Door de hoge grondprijzen hier is de waarde van landbouwgrond losgekoppeld van het opbrengend vermogen.”

Speculanten en projectontwikkelaars houden dat mechanisme in stand. Zij kopen grond op in de hoop op een bestemmingswijziging, ook als daar nog helemaal geen sprake van is. Wat ook meespeelt, is dat boeren en tuinders van generatie op generatie de grond hebben gezien als hun zekerheid bij het verkrijgen van een bankfinanciering. Ze zien het uiteindelijk ook als hun pensioenvoorziening.

Eigen transitiefonds vullen

“Sparen voor je pensioen kan ook anders. En als je de grond duurzaam in gebruik kunt houden na verkoop aan een grondfonds, dan kun je met de verkoop je eigen transitiefonds vullen. Zo ziet Liesbeth Soer van grondfonds Aardpeer het. Voorheen werkzaam bij Triodos heeft zij nu dit fonds opgezet, met de participatie van Triodos, BD Grondbeheer, Herenboeren en stichting Wij.land.

In twee rondes heeft Aardpeer obligaties verkocht met een totale waarde van tussen € 10 en 15 miljoen. Daarmee is bijvoorbeeld de grond aangekocht van biologisch dynamisch fruitbedrijf Fruitweelde in Ingen (Gelderland) en van De Kleine Aarde in Boxtel (Noord-Brabant). De grond blijft in gebruik bij de teler en wordt niet afgerekend op de marktwaarde, maar op de gebruikswaarde.

Lees ook: Jonge fruitteler levert aan groothandels dankzij Aardpeer​

Op het rendement van 1,3% komt niet de gemiddelde op winst beluste, maar de meer idealistisch ingestelde investeerder af. Het gaat hierbij om 10% stichtingen en 90% particulieren. Soer: “Wij zijn zelf een ANBI-stichting. Omdat we de grond kopen als strategische investering mogen wij die voor aanschafwaarde op de balans laten staan.”

De telers die hun grond verkopen en terugpachten, kunnen dat voor dertig jaar doen, met de mogelijkheid van erfopvolging. “Dus de investering die ze ermee doen in hun bedrijf en in de kwaliteit van de grond, die is sowieso niet weggegooid.”

Groei crowdfunding zet door

Aardpeer staat in deze ontwikkeling niet alleen. Een ander voorbeeld is de burgercoöperatie Land van Ons. Ook dit in 2019 opgerichte initiatief probeert een verandering te bewerkstelligen in de manier waarop landbouwgrond wordt gebruikt. Particulieren kunnen meedoen door geld in te leggen dat de aankoop van grond mogelijk maakt. Grond die dan weer wordt uitgegeven aan telers die er duurzaam mee te werk gaan.

Financiering via clubs als Aardpeer en Land van Ons vallen onder het kopje crowdfunding. Deze vorm van particuliere financiering groeide stormachtig tot € 424 miljoen in 2019. De groei stokte in 2020, maar nam in 2021 weer toe naar € 730 miljoen.