Wat is duurzame tuinbouw nou echt?

Verhitte discussies over landbouwakkoorden, uitkoopregelingen en de hoeveelheid boeren houden Nederland al even in de ban. Tegelijkertijd wordt de A12 regelmatig geblokkeerd en is er een ware huiver ontstaan voor klimaatactivisten in de bedrijfstop. Kortom, de onrust groeit en het maatschappelijk debat zit steeds verder vast. Althans, dat is hoe het lijkt. Want de telers uit de glastuinbouw, die hoor je bijna niet in de maatschappelijke arena. Hoe kijken zij naar de toekomst en voelen zij zich ook onderdeel van dit debat? Om hierachter te komen doken wij eerder deze zomer voor drie dagen het Westland in, te gast van tuinbouwplatform EatThis.

Wat deze sector typeert, is het willen leveren van een goed product en het constant blijven innoveren

Glazen distributieparadijs

Wanneer je het Westland binnenrijdt, waan je je in een soort glazen distributieparadijs. Wij reden er op een hete zomerdag met een brandende zon, de kassen ondergespoten met krijt tegen de hitte. Een indrukwekkende, al dan niet dystopische start. Want voor een regio met zo veel planten zie je toch maar weinig groen. De bodem, zonuren en het klimaat, maken deze regio al eeuwenlang bij uitstek geschikt voor de groenteteelt. Eerst nog in de open lucht, maar door de eeuwen heen steeds verder onder glas. Inmiddels komt er weinig bodem aan te pas, is het klimaat volledig gecontroleerd en wordt er zelfs gespeeld met de hoeveelheid zoninval in de kas. Maar van verkassen is nog geen sprake, daarvoor liggen de wortels hier te diep.

Residu van naoorlogse noodzaak voor opschaling

Wat ons als eerste opvalt, is de liefde voor het gewas. Wat deze sector typeert, is het willen leveren van een goed product en het constant blijven innoveren. Waar voor menig burger een tomaat waarschijnlijk gewoon een tomaat is, zit er hier een heel verhaal achter. Indrukwekkend, maar bij ons rijst al snel de vraag: als we het al zo goed doen, waarom willen we dan telkens meer produceren? Hier volgt in alle gesprekken een eenduidig antwoord: ‘De glastuinbouw moet de wereld voeden’. Misschien is dit een residu van de naoorlogse noodzaak voor opschaling. Echter, we weten dat voedselzekerheid niet alleen van voedselproductie afhangt, maar ook van factoren als voedselverspilling en ons dieet.

Vraag naar systeemtransformatie

Er lijkt nog iets anders mee te spelen. Ondernemers in het Westland volgen een ontwikkeling van intensivering en schaalvergroting. Wil je tegenwoordig verduurzamen, dan moet je investeren en om je investering terug te verdienen moet je opschalen. Hoe bevrijd je je uit een systeem waar je zo mee bent vergroeid? Er zijn voorbeelden van bedrijven die ervoor kiezen om een nichemarkt te vervullen (zoals Dutch Wasabi) en daardoor (tijdelijk) minder afhankelijk te zijn van het systeem. Maar ook voor hen blijkt het niet altijd makkelijk om te ontsnappen aan opschaling. Tijdens onze residency in het Westland te gast van platform EatThis komt er steeds meer aandacht voor systeemtransformatie. Wanneer is er eigenlijk sprake van systeemtransformatie? Deze vraag spookte steeds meer rond in ons hoofd en sloop onze gesprekken in. Momenteel lijken we ons systeem namelijk vooral te optimaliseren, maar blijft het in de kern onveranderd.

De totaliteit van ons voedselvraagstuk

Naast telers zijn er nog tal van andere bedrijven in het Westland. Innovatiebedrijven, kassenbouwers, datamanagers. Zij zijn constant bezig met een nog betere, efficiëntere kas. Steeds weer een stukje vooruit. Want we willen blijven doen wat we doen. Het idee werd geopperd om zelfs nieuwe gewassen onder glas te brengen, om ruimte te creëren voor andere zaken, het liefst natuur. Een prachtig idee, maar hoe garanderen we dat die natuur er komt? We hebben ook nog een wooncrisis, behoefte aan ruimte voor extensievere veeteelt en genoeg andere ruimtevragen. De rol van de glastuinbouw wordt hierbij niet bekeken vanuit de totaliteit van ons voedselvraagstuk.

Duurzaamheid is zo’n containerbegrip geworden, dat je niet meer met elkaar nagaat wat je er eigenlijk mee bedoelt

Komen alleen de grote jongens hier beter uit?

In de gesprekken tijdens ons driedaagse bezoek begint ons iets op te vallen. De bedrijven doen indrukwekkend veel aan duurzaamheid. Prachtige innovaties, minimalisering van inputmiddelen, superefficiënte productie. Maar komt dit overeen met onze definitie van duurzaamheid? Duurzaamheid is zo’n containerbegrip geworden, dat je niet meer met elkaar nagaat wat je er eigenlijk mee bedoelt. De VN definieert duurzame ontwikkeling als: “ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.” Dit moet naar ons idee op een gezonde, eerlijke en gelijkwaardige manier om echt duurzaam te zijn. Kunnen we garanderen dat systeemoptimalisatie generaties lang goed gaat? Bevordert dit eerlijkheid of komen alleen de grote jongens hier beter uit? Hoe bepaal je of het pad wat je bent ingeslagen niet alsnog tegen een grens aanloopt?

Om waardevolle gesprekken te kunnen voeren en elkaar écht te begrijpen, lijkt het cruciaal om de verbinding op te zoeken. De interacties waar we voor ons gevoel het meest tot de kern komen, begonnen nooit echt met het doel om diepgaand te zijn. Ze begonnen met een willekeurige setting. Waarbij je elkaar eerst een beetje leert kennen en daardoor automatisch op zoek gaat naar gedeelde waarden. Waarden lijken de sleutel te zijn voor verbinding.

Hip en aaibaar instapmodel glastuinbouw

Vanuit gedeelde waarden ontstaat er ruimte om out-of-the box te denken. Soms is hier een fysieke ruimte voor nodig. In het Westland bezochten wij Plukkerij Framblij, wat de perfecte brug bleek te zijn tussen ons en de Westlanders. Een instapmodel glastuinbouw met een hip en aaibaar karakter. Waar we kunnen leren over voedselproductie, maar vooral mogen spelen, proeven, dromen en denken. Over toekomsten die we nog nooit voor mogelijk hadden gehouden.

De ondernemerskracht, durf en vastberadenheid van de Westlanders die we hebben ontmoet, moedigen aan niet langer te blijven hangen in louter denken; zij leren ons wat ‘doen’ betekent. De uitdagingen waarvoor we staan gaan echter verder. Laat ons voorbij het optimaliseren gaan en streven naar échte duurzaamheid, waarin gezondheid, eerlijkheid en gelijkwaardigheid centraal staan.