‘Volgende onttrekkingsverbod dreigt alweer’

“Dit is eigenlijk geen weer wat hoort bij een waterschap, daarvoor moet het water met bakken uit de hemel vallen”, geeft Peetjan Hessels met een grijns aan. Het is eind juni, Hessels staat op werkschip ‘De Merck’ onder een felle zon die de temperatuur opdrijft richting 30 graden. Het is de zoveelste zonnige dag op een rij, zonder uitzicht op enige neerslag op korte termijn. Dat kan voor droogtegevoelige zones in het werkgebied van waterschap Brabantse Delta op korte termijn uitmonden in onttrekkingsverboden voor oppervlaktewater.

Zorg voor voldoende wateraanvoer

‘De Merck’ is een van boten die Waterschap Brabantse Delta, vooral voor de inspectie van en voor werkzaamheden om de waterhuishouding in het werkgebied op orde te houden. In het verleden lag het zwaartepunt daarbij op vooral het voorkomen van wateroverlast, de laatste jaren – met 2018 als voorlopig ‘hoogtepunt’ – is die taak uitgebreid met de zorg voor voldoende wateraanvoer.

Hessels bewaakt het waterbeheer in het noordelijke deel van het werkgebied van het waterschap, vooral bestaand uit kleipolders. De watervoorziening wordt geregeld met tientallen pompgemalen, en een veelvoud aan stuwen en stuwtjes. “Vorig jaar was het spannend om de watervoorziening in de polders toereikend te houden, maar dat liep uiteindelijk goed af.”

Waterschap Barbants Delta houdt de waterstanden nauwlettend in de gaten. – Foto: Joost Stallen

Waterpeil nauwelijks te sturen

Hoe anders is het waterbeheer in zuidelijke deel van het werkgebied van het waterschap, overwegend bestaand uit zand- wordt aangeduid als vrij afwaterend: anders dan in het noordelijke kleigebied kan het waterpeil in het oppervlaktewater hier nauwelijks gestuurd worden, omdat de watervoorziening er afhankelijk is van de regenwateraanvoer uit België, en van ter plekke vallende regen. Het waterschap stelde vorig jaar in dit gebied vanaf juni een onttrekkingsverbod voor oppervlaktewater in, tot begin december.

Ingetrokken onttrekkingsverboden

Dit jaar kregen de eerste 3 weken van juni alweer 3 zones met een onttrekkingsverbod te maken. Flinke hoosbuien maakten een eind aan het verbod, met op 19 juni meer dan 50 millimeter regen en hagel in enkele uren tijd. Inmiddels dreigt er een volgend onttrekkingsverbod, vertelt portefeuillehouder watersystemen bij Brabantse Delta Kees de Jong, door te weinig aanvoer van water vanuit België vanwege te weinig neerslag.

Dit is te zien in ‘de verkeerstoren’ in het waterschapskantoor in Breda. Hier wordt alle informatie verzameld over de wateraanvoer en waterstromen in het hele beheergebied, en de instellingen van gemalen en stuwen en dergelijke. Dreigt de waterhuishouding uit het lood te raken, bijvoorbeeld door droogte of wateroverlast, dan wordt hier bekeken welke maatregelen vereist zijn. Bij een dreigend watertekort gaat het als eerste om het water zo lang mogelijk vasthouden met de beschikbare stuwen. Als uiterste maatregel kom je uit bij een verbod om oppervlaktewater te onttrekken. De Jong: “Ik vrees dat we deze week (1^e week juli) weer in die situatie terecht komen. We moeten daarnaast beseffen dat er grenzen zijn aan de beschikbaarheid van water in tijden van extreme droogte. Ook dat heeft de droogte van 2018 ons laten zien.”

Met inschuifbare planken kunnen telers het water in de sloten nog wat vasthouden. – Foto: Joost Stallen

Hoger grondwaterpeil

De Jong noemt de droogte van vorig jaar een wake-up call. “De situatie dat telers eigenlijk altijd wel op een voldoende portie water voor hun gewassen konden rekenen, is onmiskenbaar aan het veranderen.” Het is daarom denkbaar dat de manier van water geven gaat veranderen, oppert hij, bijvoorbeeld minder bovenover beregenen, en in plaats daarvan meer met druppelslangen of door te kiezen voor irrigatietechnieken. Of zelfs door het kiezen van andere gewassen, die minder water vragen.

Ondertussen zijn er diverse overleggen op gang gekomen met het waterschap en belanghebbende partijen als ZLTO, en telersplatformen als Treeport (in het zuidelijke deel van het werkgebied van waterschap Brabantse Delta, vooral rond Zundert, zit een grote concentratie boomkwekers) en Fruitport (aardbeien en overig zachtfruit).

Planken in sloten

De gesprekken hebben er onder andere toe geleid dat gekozen is voor het aanhouden van een hoger waterpeil, om zo de beschikbare buffer te vergoten. In dit zuidelijke deel van het gebied konden telers vanaf februari planken in sloten plaatsen, om zoveel mogelijk (regen)water vast te houden. De Jong: “Daardoor, samen met andere beheermaatregelen, liep het grondwaterpeil weer op. Dat heeft er mede aan bijgedragen dat we in april konden afzien van onttrekkingsverboden voor grondwater op grasland. Nog een mogelijkheid om de buffercapaciteit in de bodem te verhogen, is de verhoging van het organische stofgehalte in de grond. Dat laatste is eerder gezegd dan gedaan. Het vraagt een lange adem, en om een ruimer mineralenbeleid dan nu met meer mogelijkheden voor de aanvoer van organische stof-verhogende mestsoorten.”

Water bufferen voor agrarisch gebruik

Verder is met een schuin oog gekeken naar bergingsmogelijkheden voor de opslag van water als appeltje voor de dorst. “We zijn bezig met onderzoek naar de mogelijkheden voor waterbuffering voor agrarische toepassing in waterbergingen in de buurt van Zundert langs het riviertje Aa of Weerijs”, klinkt het voorzichtig. “We willen onderzoeken of die ook kan helpen om watertekorten op te vangen”, aldus waterschapsbestuurder De Jong. “Dat is overigens makkelijke gezegd dan gedaan, want het is de kunst om in het voorjaar alleen de laatste grote regenbui op te vangen en vast te houden.”

Teeltvrije zones uitbreiden

Hevige hoosbuien leiden naast wateroverlast, ook tot een versnelde afspoeling van op/in het perceel aanwezige voedingselementen. Dat geeft stevige pieken in de mineralenconcentratie in het oppervlaktewater. Een mogelijkheid om deze emissie te beperken, is het creëren van extra ruimte tussen wat De Jong aanduidt als het ‘land- en watersysteem’. “Dat kunnen we bijvoorbeeld regelen met natuurvriendelijke oevers, in het kader van regelingen als het GLB of het gebruiksnormenbeleid voor meststoffen. De uitwerking hiervan is nog zeker voor elkaar, maar het is onvermijdelijk dat we naar dit soort maatregelen moeten kijken. Doen we dat niet, dan zullen we de waterkwaliteit nooit op orde krijgen.”