Ruim baan voor de plattelandsstem

09-03-2023 Updated on: 07-03-2023

Algemeen Achtergrond

premium

De verkiezingen van 15 maart worden aan de waterschapskant gekenmerkt door teruggang van de agrarische invloed – want minder geborgde zetels. Maar in de provincies én de waterschappen lijkt er juist ruim baan voor de plattelandsstem door de BoerBurgerBeweging (BBB), die overal meedoet en het in de peilingen goed doet.

Klimaatverandering en extremer weer. Telers worden er de laatste jaren vaker en harder door geraakt. De extreme droogte op de zandgronden en de watersnood in Limburg zijn slechts twee voorbeelden. Ook thema’s als waterkwaliteit en peilbesluiten staan overal hoog op de agenda en raken de tuinbouw direct. Voor de teler zijn de waterschapsverkiezingen dit voorjaar misschien wel belangrijker dan ooit. Tegelijkertijd is de stem van de sector fors ingeperkt door een wijziging in de waterschapswet.

Gekozen en geborgde zetels

Tijdens de waterschapsverkiezingen op 15 maart staan er in alle 21 waterschappen in totaal 602 zetels op het spel. Daarvan kunnen er 518 gekozen worden, de rest is geborgd ofwel vooraf benoemd. De helft van die 84 geborgde zetels zijn gereserveerd voor boeren en tuinders en de andere helft voor natuur(-terreinen). Tijdens de verkiezingen van 2019 was dat nog anders. Toen had de landbouw 71 geborgde zetels en de natuur slechts 26. Ook hadden bedrijven toen nog 63 geborgde zetels. Daaronder viel ook de glastuinbouw. Die zetels zijn echter geschrapt.

Wijziging in de waterschapswet

De aanpassingen zijn het gevolg van een wijziging in de waterschapswet die eind vorig jaar door de Tweede Kamer werd aangenomen. Door die wetswijziging is het ook niet langer verplicht om minstens 1 geborgde zetel in het dagelijks bestuur van een waterschap te hebben. In de huidige situatie zijn er nog 16 geborgde landbouwzetels in het dagelijks bestuur van de 21 waterschappen vertegenwoordigd.

Boeren zijn de ogen en oren in een gebied, beheren het, houden het leefbaar en zijn essentieel voor een goede waterkwaliteit

^{Joris Baecke, portefeuillehouder Bodem & Water van LTO}

‘Onverstandig’

“Onverstandig”, zegt Joris Baecke, portefeuillehouder Bodem & Water van LTO. “Er komt zoveel op ons af en in alle taken die een waterschap vervult, is de boer een belangrijke partner. Boeren zijn de ogen en oren in een gebied, beheren het, houden het leefbaar en zijn essentieel voor een goede waterkwaliteit. Ze zitten precies in de haarvaten van het watersysteem. Die kennis is cruciaal voor een waterschap. Vooral ook in een dagelijks bestuur.”

LTO ziet veel uitdagingen om een vitale landbouw te behouden en hamert op gebiedsprocessen en maatwerk. Baecke: “Juist daar kunnen waterschappen in samenwerking met provincies sterk bijdragen. “Het watersysteem was altijd gericht op droge voeten en water zo snel mogelijk naar de zee brengen. Maar na al die droge jaren moet de knop om in gebieden waar water slecht beschikbaar is. Daar willen we water langer vasthouden en waar dat kan verder het land in brengen. Bijvoorbeeld in kustprovincies waar verzilting een thema is.”

BBB in alle waterschappen

Overigens hoeft de agrarische stem in de waterschapsbesturen niet per se zwakker te worden. Ingegeven door deze wetswijziging besloot de BBB mee te doen in alle waterschappen. Zo staat de bekende groenteteler Jolanda Nooijen op plek 1 van de BBB-lijst voor het Oost-Brabantse waterschap Aa en Maas. Veel andere tuinders hebben Caroline van der Plas en co niet weten op te trommelen. Des te meer boeren, boerinnen en andere agrarisch georiënteerde plattelanders zullen zetels komen bezetten in algemeen en wellicht ook dagelijkse besturen.

Gunstige peilingen

Ook in de Provinciale Staten en als afgeleide daarvan in de Eerste Kamer zal de plattelandsstem harder en vaker gaan klinken als de voor BBB zo gunstige peilingen op 15 maart bewaarheid worden. Al zijn het veelal mensen die zich druk maken om het landelijk stikstofbeleid en hoe dat in de provincies vorm moet gaan krijgen, toch is de verwachting dat ook in tuinbouwgemeentes de aanhang van BBB flink zal toenemen.

Wat dat precies inhoudelijk zal gaan betekenen voor het beleid in de provincies na 15 maart is uit de verkiezingsprogramma’s nog niet zo makkelijk te distilleren. Gekeken naar wat BBB en een andere sterke nieuwkomer JA21 te melden hebben, naast de programma’s van de traditionele favorieten van de boeren en tuinders CDA en VVD, blijft er veel hangen in wolligheid en vleierij. De vier partijen – en zij niet alleen – buitelen over elkaar heen om de land- en tuinbouw hun liefde te betuigen.

Na de gemeente nu te water

Na een succesvolle campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen gaat Peter Verschuren nu voor een waterschapszetel. De broccoliteler uit Raamsdonk benadert deze strijd om een zetel bij Brabants Delta niet als politiek. “Wij zeggen: kies niet voor politici, kies voor deskundigen. Want aan veiligheid en aan waterkwaliteit is niks politieks. Dat staat voor iedereen buiten kijf.”

‘Wij’ dat is de partij Ons Water. Een partij met op de kandidatenlijst veel bestuurservaring in het waterschap. “Deels mensen die voorheen een geborgde zetel bezetten, en dan niet alleen vanuit de landbouw. Ook mensen uit de weg- en waterbouw. Echt inhoudelijk deskundigen.” Zijn eigen interesse in waterzaken zit hem niet alleen maar in zijn teeltbedrijf. Ook verdiept hij zich vanuit zijn werk als raadslid in de gemeente Geertruidenberg in de vloeibare materie, regelmatig ook in samenwerkingsverbanden van diverse aangrenzende gemeentes.

“Dus ook als ik niet wordt verkozen, blijf ik sowieso betrokken bij het waterbeleid hier.” Op plek 8 van de kieslijst van Ons Water – met nu 4 zetels – zal het op voorkeursstemmen aankomen. “Ik heb er 3.500 nodig. We zullen zien of ik met mijn achterban in de gemeente en met mijn bedrijf en mijn pop-up aspergerestaurant genoeg vertrouwen heb kunnen opbouwen.”

Alle lof

“Onze agrarische sector staat wereldwijd hoog aangeschreven. Het is dan ook niet voor niets dat onze producten en kennis volop worden geëxporteerd. Ondanks het prachtige werk dat onze boeren leveren staat de agrarische sector onder constante druk van steeds strenger wordende regelgeving.”

“Boeren leveren een belangrijke bijdrage aan onze provinciale economie, aan onze voedselvoorziening en vooral ook de leefbaarheid op het platteland.”

Twee uitwisselbare teksten uit twee verkiezingsprogramma’s van verschillende partijen (respectievelijk JA21 en VVD). In andere bewoordingen, maar met dezelfde boodschap komt de lof voor de land- en tuinbouw terug in alle provinciale verkiezingsprogramma van de vier partijen die Groenten & Fruit nader onder de loep nam. Het ontbreekt niet aan waardering en meelevende woorden. Daarin kan geen enkele partij het verschil maken.

De BBB heeft in bijna alle programma’s de zinsnede ‘De landbouw is en blijft een belangrijke economische activiteit in de provincie’ opgenomen. Verderop in de tekst, vaak maar niet altijd gevolgd door: ‘de agrarische sector neemt haar verantwoordelijkheid voor milieuvraagstukken’. Specifiek voor de glastuinbouw zet de BBB in het programma voor Zuid-Holland dat ze via de provincie ‘het kabinet wil beïnvloeden meer gebruik te maken van EU-steunpakketten om daarmee een crisis te voorkomen in de glastuinbouw en te voorkomen dat het licht in de kassen uitgaat.’

Bijna iedereen vóór

Een in het provinciaal bestuur gepokte en gemazelde partij als het CDA houdt haar tuinbouwstandpunten dichterbij de competentie van de provincie, met steun voor het al lopende beleid om warmtenetten te faciliteren en voor de glastuinbouw en andere sterke sectoren een stimuleringsbudget te bepleiten.

Dergelijke zinsneden zijn echter evenzeer te vinden in de programma’s van VVD, maar ook D66 en de samenwerkende linkse partijen PvdA en GroenLinks. In elk geval als het gaat om de warmtenetten en ondersteuning voor de glastuinbouw om snel en heelhuids door de energietransitie heen te komen. Alleen de PVV en FvD stellen onomwonden tegen duurzaamheidssubsidies te zijn. Opvallend genoeg zijn dat ook de enige twee partijen die geen prioriteit willen leggen bij het huisvesten van arbeidsmigranten. Toch nog iets te kiezen.

Gelderse tuinbouw maant provincie tot regie

Telers lijken soms meer met provincies op te hebben dan met gemeentes. Dat kwam duidelijk naar voren in een verkiezingsdebat vorige week in het Betuwse Opheusden. De tuinbouwpolitiek van Gelderland kwam daar onder het vergrootglas te liggen, op een zeer goed bezochte avond belegd door de Greenport Gelderland. Een provincie is nodig om de regie te nemen en voor de lange termijn ruimte te creëren voor bedrijven om bijvoorbeeld uit te breiden of te verduurzamen. Gelderland kan bedrijven letterlijk ruimte geven met haar ruimtelijke ordeningsbeleid, of helpen verduurzamen met het energiebeleid, aldus veel aanwezigen.

Juist op de dag van het debat liet Gelderland officieel weten dat het de bevoegdheid voor het herstructureringsprogramma voor de glastuinbouw en de champignonteelt in de Bommelerwaard overdraagt aan gemeentes. Dat de provincie het stuur uit handen geeft leverde op de debatavond nogal wat wenkbrauwfronsen op van de champignontelers, die dan ook een klemmend beroep op de provincie deden om de bedrijven toekomst te blijven bieden. De gemeente Maasdriel doet op eigen gelegenheid niets voor die bedrijven, stelde bijvoorbeeld oud-paddestoelenvoorman Ko Hooijmans. Ter plekke kwam voor de sector een verrassende partner bij de politieke partijen naar voren. De Partij voor de Dieren besefte dat in de eiwittransitie champignons een belangrijke rol kunnen spelen. Zo ontstond er die avond een voedingsbodem voor een geheel nieuw bondgenootschap.

Directeur Harrij Schmeitz van scholings- en onderzoekscentrum Fruit Tech Campus in Geldermalsen ziet ook een belangrijker regierol voor de provincie. Greenport Gelderland vertegenwoordigt een bedrijfstak van formaat met bijna een miljard euro omzet. Er zijn paralellen met Greenport West-Holland, waar ook techniek, teelt en afzet gebundeld samenwerken aan ontwikkeling. Maar daar stelt de provincie Zuid-Holland zich veel actiever op in het ondersteunen van deze belangrijke economische tak.Met Zuid-Holland als de maat der tuinbouwdingen blijft provincie Gelderland toch wat achter, vindt Schmeitz. “Het heeft misschien ook iets te maken met de bescheidenheid van mensen in deze regio ten opzichte van Naaldwijkers.”

Een manier om de regie weer te pakken is door de verplaatsingsregeling voor kassen weer in te zetten. Niet dat er helemaal geen stappen zijn gezet. Na de herstructurering van de glastuinbouw in Bommelerwaard kwam er collectieve zuivering van afvalwater voor de glastuinbouw, plus een leiding. Een besluit over een CO₂-leiding door het gebied wordt binnenkort genomen. Er is € 300 miljoen gestoken in het verzwaren van de elektriciteitsnetten en plannen voor waterwingebieden zijn door de provincie teruggeschroefd, omdat het te veel bedrijven met name in de fruitteelt op slot zet. Ook de Fruit Tech Campus kwam er met steun van de provincie.

Toch zijn er meer zaken waar de provincie op kan inspelen. Als FruitMasters straks uitbreidt, kan de warmte uit de koelcellen een groot deel van huishoudens in Geldermalsen verwarmen. Gelderland kan in Zuid-Holland de ervaring met dit soort leidingprojecten ophalen, weet Schmeitz. Hij hoopt dat de aandacht in Gelderland de komende vier jaar niet te veel naar stikstof en dus landbouw gaat.