Toekomst met zoet water dichtbij voor Texel

Boeren op Texel hebben te maken met droogte en verzilting, net als veel collega’s over de wereld. Beschikking hebben over zoet water wordt met de toename van weersextremen steeds belangrijker om tot een fatsoenlijk gewasopbrengst te komen. Op het Noord-Hollandse eiland staan de boeren voor een doorbraak. Voor het eerst hebben ze dit voorjaar zoet water gebufferd onder landbouwpercelen.

Blijft een zoetwaterbel op z’n plek in zoute grondwater? Dat is een grote vraag die dit seizoen wordt beantwoord in het project Zoete Toekomst Texel. Want dat zoet water infiltreren dit voorjaar is gelukt, is een grote stap, maar het doel is uiteraard om gewassen op het juiste moment van zoet water te voorzien. Daarvoor moet het water goed worden bewaard. Waarschijnlijk is het formaat van de opslag voor de kwaliteit erg belangrijk: hoe groter de zoetwaterbel, hoe beter deze in stand blijft. Aan de randen mengt zout zich met zoet, maar bij voldoende tegendruk houdt de zoete bel stand.

Tien jaar in ontwikkeling

Dit maakt al duidelijk dat het project zich al in een erg praktisch stadium bevindt. Het komt echter van ver, want het is al een jaar of tien in ontwikkeling. Eilandbewoner Jan-Berend Stuut, tevens marien geoloog bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NWO-NIOZ), fungeert als smeerolie tussen de vele partijen die bij Zoete Toekomst Texel betrokken zijn.

Acacia Water, Waddenfonds, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, LTO Noord, Provincie Noord-Holland, Agrariërs van Texel, Gemeente Texel, Texelfonds, stoombootonderneming TESO, vakantiepark De Krim Texel. Al die partijen hebben samen de schouders gezet onder Stichting Zoete Toekomst Texel en € 1,8 miljoen hiervoor bijeen gebracht. “De samenwerking verliep niet altijd vlekkeloos”, schetst Stuut. “Er speelt natuurlijk veel meer op het eiland. Initiatiefnemer van het eerste uur, Arnold Langeveld, verzamelde al die partijen bij elkaar in de loop der jaren en vroeg mij om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.”

Dat is zeker gelukt, stelt Stuut: “Iedereen is wild enthousiast. Het is een supergoed project namelijk; elk jaar pompen we 44 miljoen kuub zoet regenwater de Waddenzee in. Met nog minder dan een kwart kunnen we alle boeren op het eiland bedienen. Als we daarin succesvol zijn kunnen boeren een veel betere productie draaien. Zeker met de extreme droogtes en intensere regens waarmee we te maken hebben. We spelen proactief in op klimaatverandering.”

De Texelse akkerbouwer Arnold Langeveld noemt het zelf dan ook een “spannend en mooi proces, maar ook wel eens lastig. Het vraagt tijd en geduld van de betrokkenen.”

Lees verder onder de foto‘s

Opschalen met vier boeren

Tine te Winkel, watereconoom bij Acacia Water, is sinds het begin bij het project betrokken. “Spaarwater, het project waarin we met wateropvang oplossingen tegen droogte en verzilting zoeken, daar begon het mee. Nu schalen we op naar 25 tot 30 hectare, we gaan dus werken op bedrijfsschaal. Bij deze pilot op Texel zijn 7 boeren betrokken, maar we gaan bij 4 van hen – aan de Hoofd- en Postweg – nu echt aan de slag.”

Van bovenaf zie je weinig van het project. Het systeem is ondergronds. Technisch waren er flinke uitdagingen. “Het ontwikkelen en aanleg van de techniek duurde langer dan verwacht. We hadden gehoopt eerder te kunnen starten, zodat het systeem al dit hele seizoen kon worden gebruikt. Maar zoals het bij innovaties gaat, soms moet je een stap terug zetten om weer vooruit te komen.”

Zuiver, zoet water opslaan kan

Eind april is het gelukt om het eerste water naar beneden te brengen en op te slaan. “Dat is echt een mijlpaal voor dit project.” Het is echter te weinig om deze zomer al uit te kunnen onttrekken. “Maar: het werkt! Dat hebben we nu laten zien: zuiver, zoet water opslaan kan. Als het in het najaar en de winter voldoende regent, zijn we er helemaal klaar voor.”

De kostprijs van het systeem wordt waarschijnlijk € 400 tot € 500 per hectare per jaar. Dat komt uit op een totaalbedrag van € 250.000 tot € 300.000 per 50 hectare als maximale kosten van het systeem.

Horizontale bron

Zoet water wordt opgevangen met een verzameldrain, die afwatert naar een grote put waar het water wordt gezuiverd en naar de ondergrond gebracht. Hiervoor is een horizontale bron geboord van 100 tot 200 meter, afhankelijk van de diepte van de kleilaag waaronder het water wordt opgeslagen. Dit is op 12 tot 13 meter diepte. Er is gekozen voor een horizontaal systeem vanwege onder andere het hoge zoutgehalte van de bodem. Met een horizontale buis kan een groot oppervlak worden gecreëerd voor de zoetwaterbel.

Te Winkel: “Je maakt gebruik van het natuurlijke systeem om het water op te slaan, dus van het zandpakket. Vanwege de porositeit van het zandpakket kun je water infiltreren en onttrekken. Om het water niet gelijk kwijt te raken, zoek je naar een zandpakket met een afdekkende kleilaag die fungeert als een soort deksel.”

Het irrigeren gaat via dezelfde drainagebuizen, maar dan de andere kant op. “Dat deel gaan we de komende jaren onderzoeken; hoe gebruik je het systeem optimaal.”

Na Texel rest van wereld

Het begint nu op Texel met een groepje boeren, maar het is de bedoeling dat het wordt uitgerold over de rest van het eiland en dan ook de rest van de wereld die hier bij gebaat is. Dat leidt ook weer tot nieuwe financiële middelen, zegt Stuut. “We hebben bewezen dat het werkt en nu moeten we door. We willen aantonen dat we er ook water mee kunnen toedienen.”

Natuurlijk zijn er hobbels te nemen. Juridische bijvoorbeeld. Want: van wie is het gebufferde water onder meerdere percelen eigenlijk? Want samenwerken is financieel aantrekkelijker, maar: hoe maak je er aanspraak op, hoe verdeel je het eerlijk; de een heeft bijvoorbeeld meer drains in het land liggen dan de ander. In goed vertrouwen handelen, hoe lang hou je dat vol? Om dat soort haken en ogen af te timmeren wordt een coöperatie opgericht.

Stuut denkt ook alweer verder: op de langere termijn kan dit project de basis zijn voor een zelfvoorzienend eiland wat betreft zoet water. “Al het zoete water dat we nu gebruiken komt door een leiding vanuit Den Helder hier naartoe. Hoe mooi zou het zijn als we autonoom worden? Texel is van oudsher beroemd om haar ijzerhoudende drinkwater; de VOC kwam het hier tappen. Doordat het veel drukker werd op het eiland was dat niet meer genoeg. Er staat een waterzuivering op Texel, dus het is te doen. En vanaf Texel exporteer je een project zo naar een droog land als Egypte.”

Ook op de natuur hebben zoetwaterbellen grote impact. Verdroogde gebieden kunnen vernat worden en dat komt de vogelstand ten goede. “We hebben een uniek ecosysteem dat verdroogt, maar met zoet water in stand kan worden gehouden.”