Tijd rijp voor nieuw pachtbeleid

Niemand is blij met het huidige pachtbeleid. Verpachters klagen over te lage rendementen en hoge belastingdruk. Pachters moeten tegen elkaar opbieden om grond voor korte tijd te mogen gebruiken. Intussen is de belangrijkste vorm van pacht, de zogeheten reguliere pacht voor lange termijn, aan het uitsterven. Voor duurzaam grondbeheer is dat geen goede zaak, zien zowel pachters als verpachters.

Maar veranderen bleek tot nu toe uiterst lastig. Pachters en verpachters stonden jarenlang wantrouwend tegenover elkaar. Begrijpelijk, ze hebben immers veel tegengestelde belangen. En de politieke wil om het pachtstelsel aan te passen ontbrak. Pacht is een ingewikkeld onderwerp waar je als politicus niet echt mee kunt scoren.

_{Lees verder onder de grafiek, klik op 1 of 2 bovenaan grafiek om te switchen}

Grafiek 1: Ongeveer een kwart van de 1,8 miljoen hectare landbouwgrond in Nederland is in pacht uitgegeven. Ruim de helft van die 454.000 hectare is reguliere pacht (in 2021: 242.000 hectare). Grafiek 2: Het areaal reguliere pacht is gestaag met een derde afgenomen sinds 2008. De kortlopende geliberaliseerde pacht (<6 jaar) is juist erg snel populair geworden. Dat areaal is toegenomen van nul tot ruim 161.000 hectare.

Schot in zaak nieuw pachtbeleid

Nu zit er toch schot in de zaak. Achter de schermen hebben vier organisaties afgelopen maanden de koppen bij elkaar gestoken; pachtersbond BLHB, grondbezittersorganisatie FPG, boerenorganisatie LTO en jongeboerenorganisatie NAJK. Ze zijn deze keer van de andere kant begonnen: waar ze het wél over eens zijn. Pachters en verpachters vinden elkaar in hun gezamenlijke belang, namelijk dat pacht blijft bestaan.

_{Lees verder onder de tabel}

Vrije prijsvorming bij lange pacht

Onlangs kwam landbouwminister Piet Adema met een brief waarin hij de contouren schetst van nieuw pachtbeleid. Hij maakt een belangrijke koerswijziging ten opzichte van het huidige stelsel: vrije prijsvorming bij langdurige pacht en prijsregulering bij kortere pacht. Nu is dat juist andersom, met de hierboven geschetste gevolgen waar niemand blij mee is.

De ideeën van Adema zijn niet nieuw, en ook niet helemaal van hemzelf. Maar waar eerdere veranderpogingen strandden, vindt hij dat de tijd nu wel rijp is. Dit voorjaar zou er al een akkoord kunnen zijn. De betrokken organisaties bevestigen dat optimisme. Ja, er zijn nog lastige details en nee, we zijn er nog niet, maar goede kans dat het voor de zomer lukt, klinkt het. LTO-bestuurder Trienke Elshof wijst op een gemeenschappelijk belang: “We willen niet dat andere partijen zoals natuurorganisaties het initiatief nemen.”

_{Lees verder onder de foto}

‘Grond nodig voor duurzaamheidsopgaven’

FPG-directeur Gerbrand van ’t Klooster noemt een andere reden waardoor er nu druk op de ketel staat: “Grond is de sleutelfactor in de transitie van het landelijk gebied. Bedrijven hebben grond nodig om de duurzaamheidsopgaven te halen. Voor agrarische ondernemers is aankoop niet altijd mogelijk met een bankfinanciering, maar pacht wel. Particuliere investeringen van vermogende mensen, institutionele beleggers en boeren die met het bedrijf stoppen maar hun grond willen verpachten, zijn dus belangrijk. Daar ligt een gedeeld belang. We moeten de pachtregelgeving gaan veranderen, want anders loopt het vast.”

LTO wil vinger aan de pols houden bij nieuw pachtbeleid

Er liggen nog wel heikele punten op tafel. Komt er echt helemaal vrije prijsvorming bij langdurige pachtvormen, zoals de minister wil? Elshof houdt een slag om de arm. Ze spreekt van een ‘toetsmoment’ voor de afspraken die pachters en verpachters maken. Ze wil ook een vinger aan de pols houden bij afloop van beoogde nieuwe zesjarige pachtcontracten, zodat er niet automatisch een wisseling van de wacht komt, maar voortzetting van de pacht door dezelfde boer logisch blijft.

Pachters hebben een grote hekel aan steeds oplopende duurzaamheidseisen

Nog lastiger zijn wellicht de duurzaamheidsvoorwaarden. Verpachters willen daar graag meer ruimte voor, en die wil de minister ook graag geven. Pachtersbond BLHB is hier zeer huiverig voor en vreest onmogelijke eisen van wispelturige grondeigenaren. Elshof herkent de behoefte bij de verpachters maar zegt heel duidelijk: “Een verpachter kan niet het onmogelijke vragen. Anderzijds kun je wel zeggen: dat willen we niet, maar er zijn nu eenmaal gebieden met een kleurtje, met een speciale duurzaamheidsclaim. Pachters hebben een grote hekel aan steeds oplopende duurzaamheidseisen. Zij willen vooral aan de voorkant helder hebben wat de afspraken precies zijn en welke prijs daarbij past.”

_{Lees verder onder de tabel}

Tegenstelling pachters en verpachters

De belangrijkste tegenstelling tussen pachters en verpachters zou je bijna ideologisch kunnen noemen. Het pachtrecht is ooit ontstaan om de zwakkere pachters te beschermen tegen de sterke landeigenaren. Volgens FPG zijn de tijden veranderd. Pachter en verpachter zouden gelijkwaardige onderhandelingspartners zijn die prima zelf in alle vrijheid goede afspraken over prijs en gebruiksvoorwaarden kunnen maken.

Hans Meijer van de BLHB ziet dat totaal anders. Volgens hem is de pachter nog steeds per definitie de zwakke partij die wettelijke bescherming nodig heeft. Elshof van LTO ziet het zo: “We begrijpen de positie van de verpachter wel, maar bescherming van pachters blijft nodig. De vraag naar grond is groot, de behoefte aan extensiveren is groot, voor jou tien anderen.” Ze ziet dat met name natuurorganisaties “er een handje van hebben om steeds meer te willen.”

Loopbaanpacht

Elshof is erg blij dat de jongeren via het NAJK meedoen aan de gesprekken over pacht. Voor hen is het onderwerp loopbaanpacht erg belangrijk. “Dit moet de vervanger worden van de huidige reguliere pacht. En het moet een versterking betekenen van de positie van de jonge boer. Loopbaanpacht moet zekerheid geven voor pachter en verpachter.”