‘Stadskas groene hotspot voor moderne stedeling’

Het Rotterdamse architectenbureau Van Bergen Kolpa Architecten heeft een groeiende portfolio in de tuinbouw. Niet met productiekassen zonder meer. Wel met het ontwerpen van gebouwen met veel glas die behalve kassen, ook veel méér kunnen zijn.

De tuinbouw heeft al eeuwen een nauwe band met de stad. Dat heeft er vaak toe geleid dat tuinbouwdorpen door stadsuitbreiding werden opgeslokt, waardoor die band soms een haat-liefdeverhouding werd. Architect Jago van Bergen is er echter van overtuigd dat de toekomst van de glastuinbouw in de stad ligt. Kunnen moderne megasteden met 10 of zelfs 20 miljoen inwoners nog van buiten worden beleverd? Of moeten niet vrachtwagens, maar wel de kassen de stad in?

Jago van Bergen, architect en met Evert Kolpa mede-eigenaar van Van Bergen Kolpa Architecten in Rotterdam. Foto: Van Bergen Kolpa Architecten

“Ik kom zelf uit Delfgauw. Als jongetje speelde ik in de kas tussen de tomaten. De stad dat was Delft. Ik werk nu op ons kantoor in Rotterdam. Maar die Hollandse steden zijn geen metropolen, verre van. Mumbai heeft 22 miljoen inwoners. Wereldwijd woont al meer dan 60% van de mensen in steden. En die mensen moeten allemaal elke dag eten.”

“Wat wij kunnen toevoegen is customer intimacy. Een intensiever contact tussen teler en consument. En daarmee voor de tuinders een helderder beeld van de wensen van die stedelijke consumenten. En de andere kant op maken we de tuinbouw zichtbaarder voor al die stedelingen. Door ín de stad op beeldbepalende plekken iconische kassen te bouwen. Die toch ook gewoon gebaseerd zijn op die efficiënte Venlo-kas en waar ook gewoon hoge producties gehaald kunnen worden.”

Onderzoek naar stadslandbouw

Sinds 2000 werkt Van Bergens architectenkantoor in de tuinbouw. In 2012 wilde toenmalig minister van Economie en Landbouw, Maxime Verhagen, onderzoek laten doen naar het toen nieuwe begrip stadslandbouw. Er kwam geld voor een Green Deal en daarin werkte Van Bergen Kolpa Architecten samen met automatiseerder Priva en economisch onderzoeksbureau De Volharding.

“Dat ging toen over urban farming, met toen ook al een afwisselend boeket aan economische activiteiten, van teelt tot zorg en van educatie tot directe verkoop. Dat is nu nog steeds de insteek, maar inmiddels zijn daar ook de professionele glastuinders bij aangehaakt. Die zien dat ze in de stad moeten zijn, niet alleen omdat daar het gros van de consumenten woont. Maar óók omdat ze daar de jonge generatie medewerkers kunnen vinden, de it’ers, de productontwikkelaars, de millennials en zillenials die alles online en digitaal doen, maar die ook niet anders willen dan duurzaam en groen.”

Stadsdakkas Agrotopia. Foto: Van Bergen Kolpa Architecten

“De tuinbouw kan het zich niet veroorloven om onzichtbaar te blijven voor die groep jonge professionals. Hoe goed dat werkt, zien we nu in de praktijk in onze stadsdakkas Agrotopia. Daar lopen alleen maar jongeren rond.”

Spraakmakend en prijswinnend

Agrotopia is de spectaculaire dakkas die in het West-Vlaamse Roeselare is gebouwd bovenop een van de loodsen van groenteveiling REO. Nog niet direct een grootstedelijke omgeving. Maar in architectuurkringen spraakmakend en prijswinnend. En het concept kreeg in Beijing een vervolg, wél midden in een metropool.

Agrotopia is bovenop een van de loodsen van groenteveiling REO gebouwd. Foto: Van Bergen Kolpa Architecten

“De Vertical Farm Beijing is het toegangsgebouw van het Nationale Tuinbouw Innovatiepark. Wij hebben het ontworpen, kassenbouwer Maurice heeft het gebouwd in opdracht van AgriGarden. Dat is een Chinese ontwikkelaar van projecten in de controlled environment agriculture. Het is een drielaags gebouw, met glasteelten en daglichtloze teelten, prominent gelegen aan de ringweg van Beijing.

En in Hengshui, een miljoenenstad ten zuidwesten van Beijing, hebben we intussen een vierlaags tuinbouwcentrum gebouwd. Net als die in Beijing ook weer in opdracht van AgriGarden, met teelt en demonstratie- en onderzoeksfaciliteiten voor bedrijven en hogescholen.”

Vierlaags tuinbouwcentrum in Hengshui. Foto: Van Bergen Kolpa Architecten

“Hier gaan we met de gemeente Lansingerland, Wageningen UR, tuinbouwscholen en een potplantenkweker Bunnik Plants Home of Horti Science bouwen. Behalve een mooiere entree en betere groepsfaciliteiten voor de proefkassen van Wageningen in Bleiswijk, komt daar ook de grootste dakkas van Nederland: 7 hectare kas.”

“Vanuit de stad is behoefte aan vriendelijke, transparante, groene gebouwen, die bewoners en bezoekers met een groots gebaar welkom heten. Tegelijk heeft de stad behoefte aan een oplossing voor de logistieke puzzel, die het gaat geven als supermarkten niet meer met grote vrachtwagens beleverd kunnen worden. Het combineren van wonen en voedsel produceren is op zoveel vlakken een goed antwoord. Wederzijds gebruik van restwarmte, minder transport en mogelijk ook hergebruik van CO₂ en nutriënten uit stedelijk afvalwater.

“Niet als je het écht goed kan integreren in de stad. Al die woontorens hier in Rotterdam hadden in wat wij noemen de donkere kern van het gebouw ruimte kunnen bieden aan vertical farming. Met partners als Certhon, Bosman Van Zaal, Green Cube en Growy kijken we naar hoe je tuinbouw en woningbouw op die manier kun combineren. Ook TU Delft en Eindhoven en Wageningen UR doen mee in het project Sky High Vertical Farming.”

“Plant en mens onder één dak, daar zijn wij bij Van Bergen Kolpa inmiddels de specialist in aan het worden. Trotse zelfstandige gebouwen, met alle ruimte voor groen in grote ruimtelijke atriums, als enorme openbare wintertuinen. Laten we ons afschrikken door zulke saaie dingen als bestemmingsplannen met strikte scheiding van functies? Of gaan we dit neerzetten als de groene hotspot voor de moderne stedeling?”