Splijtende gascrisis zet elke teler voor het blok

Financieel en bedrijfseconomisch adviseurs in de glastuinbouw hebben nu andere gesprekken dan tot aan de zomer van 2021. Toen rekenden ze nieuwbouwplannen door en bespraken ze investeringen. Nu gaan de gesprekken veel meer over hoe het verlies te beperken en de winter door te komen. Of, tegenovergesteld, hoe om te gaan met de plots wel heel erg gunstige energiepositie.

Het lijkt onvermijdelijk dat er glastuinbouwbedrijven zijn die komende winter stoppen met telen. Gedwongen door torenhoge energiekosten, of – aan de andere kant van het spectrum – omdat het verkopen van een zeer goede energiepositie op een zeker moment té profijtelijk wordt om met hetzelfde gas nog door te telen.

Maar ook al zijn de bedrijfseconomische cijfers helder en hard, dat wil niet zeggen dat het dan ineens gemakkelijk is om je bedrijf te koop te zetten – of om te stoppen met telen, omdat je beter je gascontract kunt verkopen.

Vrijwillig van het gas af en daarvoor beloond worden; het veilen van energiebesparing via een tenderregeling is een van de zaken die Berenschot onderzoekt. Lees meer

Dynamiek energieprijzen voorbij referentiekader

“Wat er sinds vorig jaar met de energieprijzen gebeurt, zorgt op tuinbouwbedrijven voor een dynamiek die ons referentiekader ver overstijgt”, zeggen Peter Nugteren en Cor de Fijter van Flynth adviseurs en accountants in Naaldwijk. “De snelheid en het ‘geweld’ waarmee beslissingen op tuinbouwbedrijven nu moeten worden genomen, zijn we niet gewend.”

Ze bedoelen dat eigenlijk iedereen zich op onbekend terrein bevindt, met omstandigheden die zich in de glastuinbouw zelden of nooit hebben voorgedaan. Het gaat niet alleen om energie, maar ook andere kosten stijgen fors. Arbeid is een uitdaging, evenals de beschikbaarheid van grondstoffen “Maar wat we wel kunnen, is gevolgen en mogelijke scenario’s cijfermatig inzichtelijk maken.”

Helder hebben wat je met je bedrijf wil

De Fijter en Nugteren zien dat nog zeker de helft van hun klanten voor de komende winter en in veel gevallen ook voor de winter van 2023-’24, een gunstige energiemix hebben vastgelegd. Wel of niet aan de goede kant van de energiemarkt, dat maakt logischerwijs een enorm verschil in de toon van de gesprekken die telers nu met hun adviseurs voeren.

Het is nu meer dan ooit noodzakelijk om helder te hebben waar je met je onderneming naartoe wilt of zicht te hebben op de levenscyclus waarin het bedrijf zich bevindt. Leeftijd, opvolging, het toekomstbestendig maken van je bedrijf of het juist afbouwen. “Elke teler had zo zijn plan voor de toekomst. Wat we merken, is dat het voor de meeste telers nog steeds moeilijk is om dat plan ineens om te gooien.”

Afbouwen? Nú stoppen!

Neem de teler die steeds voor zich zag om binnen enkele jaren te stoppen als ondernemer. Tot voor kort zag zijn pensioen er rooskleurig uit en had hij voldoende financiële buffers opgebouwd. Met de aanwezige buffers en zijn gascontract komt hij de komende winter wel door. In de winter van 2023-’24 komt het misschien allemaal wel weer goed. Of niet?

De adviseurs van Flynth schetsen scenario’s voor wat de energieprijzen, inclusief de afgesloten contracten, doen met het resultaat en de liquiditeit van de onderneming. In een rekenvoorbeeld geven ze aan wat het voor de rentabiliteit op de lange termijn betekent als de teler alleen afhankelijk zou zijn van ketelgas zonder contract. Dit geeft inzicht en ruimte om met elkaar het goede gesprek te voeren. “Hierdoor komen sommige telers tot het inzicht om per direct actie te ondernemen. Ook al was het niet het plan, sommigen gaan dan toch informeren bij een makelaar om te horen wat hun bedrijf op dit moment waard is”, aldus Nugteren.

Zonder referentiekader uit het verleden voelt nu elke beslissing als een sprong in het diepe

De bedrijfsadviseurs in de glastuinbouw stimuleren hun klanten om nog alerter te zijn op hun financiële begroting. Nu de kosten zo snel en zo drastisch kunnen veranderen, is het zaak om de begrotingen voor dit seizoen én voor de komende jaren op orde te hebben en ten minste elke maand een keer tegen het licht te houden. “Ook al hebben telers alle cijfers paraat en up-to-date, ook emotioneel moeten ze klaar zijn om een beslissing nemen. Zonder referentiekader uit het verleden voelt nu elke beslissing als een sprong in het diepe.” Door er regelmatig mee bezig te zijn, er over te sparren, wordt de emotionele kant van het verhaal beter gekanaliseerd.

Nu juist investeren

Nu praten over een flinke investering voelt alsof telers een dubbel risico nemen. Veel van hen hebben de afgelopen jaren een aardige buffer op weten te bouwen. Die geven ze in onzekere tijden niet graag uit handen. “Nu bijvoorbeeld investeren in ledlampen is echter wel degelijk in de komende jaren terug te verdienen, stelt Nugteren. “Dat nú doen is aantoonbaar gunstiger dan nog een paar jaar wachten en het dan alsnog doen.”

Rekenen met SDE-subsidie

Een andere logische gedachte is investeren in aardwarmte. De Fijter: “Het is niet zo dat elke teler die gebruik kan maken van aardwarmte nu veilig is. Sommigen nemen warmte af voor een prijs die is gekoppeld aan de gasprijs. Ook de hoogte van de SDE is omgekeerd aan de gasprijs gekoppeld. Telers die die SDE-subsidie al in hun begroting als inkomsten hadden opgenomen, moeten ook herberekenen. Door het wegvallen van de SDE-subsidie stijgt de kostprijs van geothermie ook fors. We zien daar ook stijgingen van € 0,20 tot € 0,30 per kubieke meter aardgasequivalent.”

Aardwarmte versus wkk

Op de langere termijn is aardwarmte voor de hele glastuinbouw een onmisbare optie. Voor de middellange termijn is het echter voor de sector als geheel ook weer de vraag in hoeverre aardwarmte de wkk moet gaan ‘wegconcurreren’.

De sector levert met het draaien van hun wkk’s een waardevolle bijdrage aan de stabilisering van vraag en aanbod op het stroomnet. Een bijdrage waar de individuele wkk-teler ook goed voor wordt beloond. Zo goed dat het veel telers helpt om de kosten beter te beheersen, dus doen ze daarbij concessies aan hun teeltschema. Niet belichten en in plaats daarvan stroom terugleveren aan het net, levert op de juiste tijdstippen veel geld op. Het levert echter ook productie- en kwaliteitsverlies op en dat kan een teeltbedrijf dat nog langer mee wil dan een paar jaar op de iets langere termijn meer kosten dan het op de korte termijn oplevert.

“Daarom staan dimbare leds nu enorm in de belangstelling. In plaats van leds die alleen aan of uit staan, kun je met dimbare ledverlichting veel nauwkeuriger sturen”, aldus Nugteren.

Eerst en nog meer besparen

Zo kijken telers überhaupt nauwkeuriger naar wat ze aan energie in hun bedrijf stoppen. “Er blijkt toch nog meer energiebesparing mogelijk dan we dachten”, zegt Nugteren. “Grond stomen bijvoorbeeld. We horen voorbeelden dat de energie-input tot wel 40% daalt. Tot voor kort hoefden telers over het gasverbruik bij stomen niet lang na te denken, omdat het toen nog goedkoop was. Maar nu het duur is, blijkt het met creatief nadenken mogelijk om zomaar 30 tot 50% te besparen.

In het verlengde van deze ‘gratis’ energiebesparing zijn ook alle energiebesparende investeringen nu extra aantrekkelijk. De Fijter: “Een tweede of derde energiescherm, warmtepompen, mits ze niet op extern in te kopen stroom moeten draaien, of luchtbehandelingssystemen. Als je rekent met de huidige energieprijzen, heb je het snel terugverdiend. Als je met een begroting kunt laten zien dat je sneller meewerkt aan de energietransitie, je het verlies op de korte termijn beperkt en voor de lange termijn de continuïteit beter waarborgt, helpt dit in het gesprek met de geldverstrekker en zal er makkelijker een lening verstrekt worden.”

De onderlinge concurrentie tussen telers neemt toe, ook binnen telersverenigingen

Het verschil tussen rode en zwarte cijfers hangt ook af van de begrote omzet. Daar zien Nugteren en De Fijter meer concurrentie ontstaan. “De onderlinge concurrentie tussen telers neemt toe, ook binnen telersverenigingen. De handelsbelangen van zo’n telersvereniging én de teler met de diepe zakken neigen sneller naar het te vriend houden van een grote afnemer. Maar een teler die zijn kosten harder ziet stijgen, staat anders in de discussie. Er wordt wel gesproken over een bepaalde onderlinge verrekening binnen een telersvereniging. Maar als er niet echt met één portemonnee wordt gewerkt, dan merk je dat het nu toch begint te piepen en te kraken.”

Samenwerken en samen de schouders eronder zetten, blijft echter van essentieel belang, vinden de adviseurs. “Alleen ga je sneller en samen kom je verder en dat geldt zowel in de afzet als bij het optimaliseren van de energiehuishouding.”