Rabobank: ook zonder oorlog een gascrisis

De situatie is ongekend voor tuinbouw: eerst een pandemie, gevolgd door een gascrisis door oorlog. Corona raakte uiteindelijk een beperkt aantal telers. Geldt dat ook voor de gascrisis? In een Teams-gesprek aan het eind van de afgelopen week vinden Rabobank-sectormanagers Arne Bac (fruit- en sierteelt) en René Gomersbach (glasgroenten) dit een lastige eerste vraag. De hogere energieprijzen waren er al voor de oorlogsdreiging. Het probleem is dus gelaagd. Bac: “Onze gesprekken met de ministeries over de energieprijzen startten al in oktober. De oorlog in Oekraïne is een katalysator en dreef de gasprijs op tot zelfs € 3,30 per kuub. Die katalysator kan ook uitschakelen als er een nieuwe situatie in Oekraïne ontstaat.”

René Gomersbach, sectormanager glasgroenten Rabobank. – Foto: Rabobank

Los van Oekraïne: de productie komt op gang. Alle besluiten die telers hebben genomen over plantdatum en teeltschema’s zullen de komende maanden in de afzet merkbaar worden. Gomersbach: “Die uitdaging is er wel aan de groentekant. Door alle besluiten over uitstel, verwarmen en belichten, zal er de komende maanden meer productie komen. We zullen moeten afwachten hoe dat in april en mei gaat lopen.” Bac wil dat ook weer niet te groot maken. “Een plant die 1 kilo opbrengt per week heeft, zal niet ineens 1,3 kilo leveren.”

Contracten openbreken

Gomersbach en Bac laten op verschillende momenten in het gesprek weten dat de sleutel ook aan de afzetkant ligt. Rabobank onderzoekt nu het scenario dat de gasprijzen hoog blijven en de productprijzen komend jaar op niveau van afgelopen jaar blijven. Het komend jaar lopen veel gascontracten af. Dat is een onwaarschijnlijk doemscenario, maar waarmee wel gerekend moet worden.

Gomersbach en Bac hebben de indruk dat het stil blijft bij afnemers van product. In andere deelsectoren in de landbouw gebeurt er wel wat. Jumbo en AH betalen een calamiteitentoeslag aan eierproducenten vanwege de voerkosten. Gomersbach: “Ik heb nog niet gehoord bij vruchtgroenten dat contracten zijn opengebroken. Wel dat telersverenigingen meer contracten hebben kunnen afsluiten. Nu het om een calamiteit gaat, ontstaat wel meer ruimte voor een toeslag.”

Kostenstijging ongekend

De situatie waarin de tuinbouw verzeild raakte is bizar. Spraken adviseurs in oktober nog van ongekende kostenstijgingen van € 2 tot € 40 per vierkante meter. De range aan meerkosten is nu veel groter. Dat was en is niet rond te rekenen, maar er is ook veel creativiteit. Bac: “Ik kwam in het stemhokje een ondernemer tegen met twee tuinen. Vorig jaar heeft hij op één tuin met led al forse energiebesparingen gerealiseerd. Hij heeft nu fors geïnvesteerd in ontvochtingsinstallaties en de investering in leds in zijn tweede tuin naar voren gehaald. Hij haalt zo 40% energiebesparing. Dat zijn mooie voorbeelden van hoe telers acteren naar de nieuwe situatie.” De bank drong bij het ministerie al in oktober aan subsidiepotten als MEI en SDG te verruimen en telers met duurzame warmte te helpen. Zij krijgen minder SDE-steun door een hogere gasprijs. Of het pakket waar het ministerie op broedt een oplossing biedt, moet in april blijken.

Stroppenpot nog niet gebruiken

Over het crisisdraaiboek van de Rabobank doen beiden geen uitspraken. Termen als bijzonder beheer en stroppenpot nemen ze niet in de mond, of het aantal te verwachten faillissementen. Gomersbach noemt het aantal bedrijven in faillissement nog zeer beperkt. Gomersbach: “Ik ken ze nagenoeg niet. Heel veel bedrijven hebben een goed energiemanagement gevoerd. Zij kunnen wel rentabiliteitsproblemen krijgen, maar hebben goed verdiend. Ze staan niet allemaal aan de afgrond.” Er zijn uiteraard veel gesprekken met klanten, vooral over strategie en welke ondersteuning nodig is.

Het gebruik van gas in de glastuinbouw werd in de Tweede Kamer deze week door PvdA vergeleken met een skihal in Dubai. Hoe schadelijk is dat voor het imago?

Bac: “Ik heb dat ook over sierteelt gehoord. Dat is politiek. We zaten in de week van verkiezingen. Ze vergeten dat energie nodig is om gezonde producten te maken.”

Gomersbach: “Wat ik ook zie is dat de politiek het serieus neemt. De eerste gesprekken met banken over een extra borgstellingsregeling zijn gevoerd. Zo’n regeling kan bedrijven ondersteunen die in liquiditeitsproblemen zitten en de energietransitie willen maken. Wanneer deze komt, zal zij er anders uitzien dan de borgstelling voor corona. Het zal niet om compenseren gaan, dan gaat de politiek ervoor liggen.”

‘Een borgstellingsregeling zal er anders uitzien dan die voor corona. Het zal niet om compenseren gaan’

Zo’n 450 bedrijven hebben binnen een halfjaar liquiditeitsproblemen. Zien jullie dat ook?

Bac: ” Wij doen geen uitspraken over aantal klanten. Wij hebben gezegd dat 40% van bedrijven waarvan gascontracten aflopen, direct in rentabiliteit- en liquiditeitsproblemen komt.”

‘40% van bedrijven waarvan gascontracten aflopen, komt direct in rentabiliteits- en liquiditeitsproblemen’

Is het wel mogelijk alle bedrijven te helpen?

Gomersbach: “LNV vraagt dat ook wel eens: Wijs de bedrijven aan in problemen. Dat kan niet, ieder heeft een eigen energiesysteem. Ook voor een gasketelbedrijf met een vast gascontract tot 2025 is er bijvoorbeeld nog niets aan de hand.”

Een wkk blijkt het ultieme risico-instrument. Financiert u ze nog?

Bac: “Een wkk blijkt nodig in de energietransitie. Hetzelfde geldt voor gas. Door de EU is het aangegeven als instrument voor transitie. In Nederland wordt daar genuanceerder naar gekeken. Je hebt de wkk tijdelijk nodig op weg naar 2030.”

Telers moeten twee zware jaren overbruggen, vinden banken. Geldt dat nu ook?

Bac: “Dat gaat uit van een kostenstijging van 20% per jaar en is afgeleid van de borgstellingsregeling. De huidige kostenstijging is een veelvoud. We zien ook wel op de energiemarkten dat op termijn een normalisatie van energieprijzen plaatsvindt. Als je dat als vertrekpunt neemt, is de zwaarste tik dit jaar en een iets minder heftig jaar in 2023. En dat met de kennis van vandaag, morgen kan het anders zijn.”