Praktijk laat economische theorie groente wankelen

Het recente onderzoek ‘Een btw-nultarief voor groente en fruit’ van SEO Economisch Onderzoek zou een mooie aanleiding zijn voor examenvragen economie in het voortgezet onderwijs. Hoe zal de consument reageren als de prijs van een product verlaagd wordt? In het geval van het kabinetsplan voor groente en fruit is die verlaging 9%. Er wordt dan namelijk een verlaagd btw-tarief van 9% omgezet in een 0-tarief. Er zijn modellen die precies kunnen voorspellen hoeveel de consumptie dan stijgt. Dat heet prijselasticiteit.

Bestaat de gemiddelde consument wel?

Alleen lijken de internationale studies niet eenduidig welk effect voor groente en fruit kan worden ingetekend. Wel is er op basis van honderden studies een gemiddeld effect berekend. Dat komt erop neer dat een consument bij een prijsverlaging van 10% zo’n 5% meer product koopt. Er zijn ook voorbeelden waarbij een prijsverlaging van 25% een toename van de verkopen van 25% veroorzaakte. Het lijkt erop dat het effect van een prijsverlaging groter is bij flinke verlagingen. Voor het onderzoek naar btw-verlaging in Nederland houdt SEO het bij een voorzichtige benadering dat een gemiddelde is van 160 studies wereldwijd. Alleen is het de vraag of die gemiddelde consument wel bestaat.

Gedrag bedrijven voorspellen met model

Zo zijn er ook studies die voorspellen hoe het bedrijfsleven reageert op belastingverlaging. Geven ze het voordeel aan de consument, of betekent het een verbetering van hun eigen marges? Op die marges staat al anderhalf jaar enorme druk door de kostenstijgingen. Ook dit gedrag is dus in het buitenland in talloze onderzoeken gemeten. SEO Onderzoek gaat in haar onderzoek uit van een positief beeld van de bedrijven. Het grootste deel wordt doorgegeven, zeg maar 90%. Maar of dat in Nederland opgaat, is niet zeker. Ook hier zijn de buitenlandse meetresultaten niet erg eenduidig.

Het bedrijfsleven lijkt zelf niet erg overtuigd dat het btw-voordeel wordt doorgeven aan de klant. SEO vroeg het in een enquête. Van Nederlandse bedrijven denkt 40 tot 45% dat de prijzen daadwerkelijk verlaagd worden in hun ‘schakel van de keten’, schrijven onderzoekers. De bedrijven in de enquête zijn voornamelijk actief in retail en als producent, 28% is actief in handel of detailhandel (groenteboer).

Een algemene teneur uit de antwoorden is deze. De meeste bedrijven verwachten bij een nultarief voor groente en fruit in de winkel dat de producentenprijs niet zal dalen, maar wel enigszins de consumentenprijs. Een meerderheid verwacht een omzetstijging door meer vraag. Dat zou mogelijk ook de prijs weer verhogen.

Op zijn best 4%

Nu de onderzoekers het consumentengedrag en het verwachte gedrag van de keten hebben voorspeld, komen zij tot een geschat consumptie-effect. In de meest optimale theoretische situatie wordt dus 90% van het belastingvoordeel doorberekend. Op basis van die andere economische theorie over consumentengedrag is dan te voorspellen hoeveel extra aankopen dat oplevert. Als die consument inderdaad zo reageert, komt een nultarief voor btw (nu 9%) uit op een consumptiegroei van 4%, maar SEO concludeert dat dit onzeker is. De klant blijkt lastig te voorspellen, maar zeker ook de keten zelf.

Onzekerheid terzijde

De onderzoekers leggen deze onzekerheden van theorie en praktijk naast zich neer. De eindconclusie van dat onderzoek is dat er ook andere zaken zijn die de btw-verlaging doorkruizen. Zo neemt de administratieve lastendruk van de Belastingdienst en bedrijven toe. Er worden rechtszaken verwacht over de btw-tarieven voor producten die net buiten de afbakening vallen.