Politiek ingrijpen kalmeert energiemarkt nog niet

Er komt € 16 miljard vrij voor koopkrachtcompensatie van huishoudens . Dat lekte voor Prinsjesdag alvast officieel uit. Maar wat het kabinet kan en wil betekenen voor het bedrijfsleven, dat bleef boven de markt zweven. Den Haag en Brussel zien de komende winter met enig vertrouwen tegemoet. Maar dit najaar moet er alweer een vulplan liggen voor het bereiken van 90% vulgraad van de gasbergingen vóór de winter van 2023.

Grillige variabelen op de energiemarkten

Ondernemen is een spel met vaak onoverzichtelijk veel onzekere variabelen. De succesvolle ondernemer blijkt – achteraf – de beste voorspellingen te hebben gemaakt van hoe die variabelen op-en-neer bewegen, en daar de beste handelswijze bij gekozen. De variabelen op de energiemarkten zijn nu echter zo grillig, dat ervaring uit het verleden nauwelijks nog relevant is. En wat verstandige opties voor de toekomst lijken een dag of zelfs een uur later al achterhaald zijn en in hun tegendeel veranderd.

_{Tekst gaat door onder de grafiek}

Glastuinders zijn na twintig jaar op zich wel gewend geraakt aan het spel op de geliberaliseerde energiemarkt. De hete zomer van 2006 was een eerste voorbeeld van een jaar waarin groentetelers meer verdienden aan de verkoop van met hun wkk opgewekte stroom dan met de opbrengst van hun tomaten.

Iedereen kent sindsdien de term spark spread. Die wordt berekend als de opbrengst van de verkoop van elektriciteit minus de helft van de kosten voor het gas, ervan uitgaande dat de wkk-teler de andere helft van het gas gebruikt voor de productie van warmte in zijn kas.

Gokken op clean spread

Een nieuw cijfer waar veel tuinders nu ook naar kijken, is de zogeheten clean spread. Dat zijn de opbrengsten van stroomverkoop minus álle kosten voor het gas, dus als je de warmte vernietigt. Zelfs toen de gasprijs eind augustus door de barrière van € 3 heen ging, ging dat bij momenten gepaard met een zo hoge stroomprijs, dat ook die clean spread ineens een zeer rendabele optie werd voor een teler met een wkk.

_{Tekst gaat door onder de grafiek}

Met name oudere telers zonder opvolger maar mét een de afgelopen jaren gespreid ingekocht pakket van gascontracten voor de langere termijn, zien nu kansen om die gascontracten met winst van de hand te doen. Voor deze stoppende tuinders overigens ook nog niet altijd een 100% waterdichte pensioenvoorziening. Want hoe kredietwaardig is de koper van een gascontract? Zeker wanneer uitbetaling van zo’n termijncontract voor 2024 of 2025 ook pas in dat jaar gebeurt is dat een risico.

_{Tekst gaat door onder het kader}

Europese energiepolitiek zorgt voor nog meer variabelen

Maar het is de politiek, nationaal en Europees, die gaande deze energiecrisis voor nog meer variabelen en dus voor nog meer onzekerheid zorgt. Neem het voorstel van de Europese Commissie voor een maximumprijs voor gas. Dat kon niet rekenen op een meerderheid van de lidstaten en is inmiddels dus in de ijskast gezet. Maar was zelfs als voorstel al flink van invloed op de gasmarkten.

Blijven we in Brussel, dan zien we dat er wél overeenstemming lijkt te zijn voor een verplichte besparing van het stroomgebruik met 15% en een ontkoppeling van de stroomprijs en de gasprijs – als er maar een deel van de stroom duur moet worden opgewekt met gas, dan is in het Europese systeem alle stroom op dat moment zo duur. Herziening van dat systeem zal de stroomprijs laten dalen en de spark spread én de clean spread voor wkk-telers veel minder aantrekkelijk maken. Voor telers die stroom extern moeten inkopen is het juist een zegen.

Verkoop je energiebesparing

Deze zomer verscheen er nog een andere manier aan de horizon om geld te verdienen anders dan met de teelt. Het onderzoek van Berenschot in opdracht van het kabinet naar een afschakelplan ging ook over het veilen van energiebesparing: bedrijven zouden bij een dreigend tekort aan gas vrijwillig hun gasgebruik deels of geheel af kunnen schalen en die besparing zou in een tender geveild worden.

Geld verdienen door juist géén gas te verstoken. Dat afschakelplan is inmiddels in meer detail naar buiten gekomen en lijkt voor glastuinbouwbedrijven hoogstens een doekje voor het bloeden te kunnen bieden. Als die tender al ooit in werking gezet zal worden. Dat zal namelijk pas gebeuren bij een daadwerkelijk fysiek gastekort. En zelfs bij een koude winter is het risico op zo’n tekort met de ondertussen tot 84% gevulde gasbergingen niet heel groot.

Anderzijds is er ook altijd het risico van technische problemen of van economisch herstel in China en de rest van Azië, waardoor de LNG-schepen die nu nog aanmeren in Rotterdam of bij de nieuwe drijvende LNG-terminal in de Eemshaven dan liever doorvaren naar markten waar het gas nog meer opbrengt. In een recent Kamerdebat met minister Rob Jetten van Energie en Klimaat vroeg CDA-kamerlid Henri Bontenbal dan ook naar scenario’s voor de komende vijf jaar. Bij het berekenen van de economische impact van het afschakelen van bedrijven en sectoren moet volgens Bontenbal nog veel beter gekeken worden naar de domino-effecten die zulke beslissingen hebben op ook weer andere wél beschermde sectoren.

_{Tekst gaat door onder de foto}

Jetten: ‘Zeer zware energiecrisis’

Jetten benadrukte in zijn eerste gesprek met de Tweede Kamer sinds het reces dat dit een zeer zware energiecrisis is, “waar we nog jaren last van hebben. Europa was verslaafd aan goedkoop gas uit Rusland.” Om die afhankelijkheid van gas snel af te bouwen, is het verminderen van onze vraag de eerste prioriteit. Daarom wil Jetten ook de Europees af te spreken belasting op de overwinsten van de grote energiebedrijven nationaal kunnen besteden aan verduurzaming, liever dan aan het beter betaalbaar maken van gas waardoor de vraag daarnaar niet afneemt.

In dat kader was er met Jetten ook goed te praten over een aanscherping van de SDE-regels. De centrale rol van de gasprijs als referentie voor de hoogte van die subsidie werd door diverse fracties aangekaart en staat volgens Jetten hoog op de agenda in de gesprekken die hij met de sector voert voor het nieuwe Tuinbouwakkoord dat er dit najaar moet liggen. Maar ook wil de minister de regels aanvullen met de mogelijkheid om SDE-subsidie af te toppen als er met de opwekking van duurzame energie heel veel geld verdiend kan worden, zoals nu door de exploitanten van zon en wind.

Verhoging EIA, MIA en Vamil

“Het kabinet is zich zeer bewust van de problemen die behalve huishoudens ook bedrijven hebben. De rode draad in de oplossingen is niet het vragen om compensatie van hoge prijzen, maar hulp om te kunnen verduurzamen. Dus verhogen we de Energie- en de Milieu-investeringsaftrek en de Vamil en komt er een MKB Groenregeling.”

Om die investeringen in fossielvrije energievoorziening te kunnen versnellen, zou volgens Kamerleden de Crisis- en Herstelwet van stal gehaald moeten worden. Want een doorlooptijd van zes jaar voor nieuwe vergunningen is te lang. Jetten is daarover niet pessimistisch. “Als we in zes maanden tijd een LNG-terminal in de Eemshaven kunnen realiseren en ook versneld extra netcapaciteit in Brabant voor elkaar kunnen krijgen om al die bedrijven die willen elektrificeren aan te kunnen sluiten, dan zouden zon, wind en geothermie ook sneller moeten kunnen. Samen met gemeenten en provincies wil ik de lessen van de Eemshaven ter harte nemen.”