De verduurzaming van de plantaardige teelten in Nederland wordt niet bevorderd door het tegen elkaar uitspelen van enerzijds technische innovatie en anderzijds natuurinclusieve teelt. In de praktijk is die keuze niet zo zwart-wit.
Dat stelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het rapport Uitdagingen voor de Akker- en Tuinbouw. Telers die meer de kant van natuurinclusief opgaan maken ook gebruik van precisieteelttechnieken. Anderzijds wordt in intensieve en grootschalige teelten evengoed gekeken naar weerbare rassen en werken met de natuur. Dat moeten de telers alleen al omdat chemische gewasbeschermingsmiddelen door druk van zowel de overheid als vanuit de markt in rap tempo verdwijnen.
Snelle omslag naar doelsturing ‘niet denkbaar’
Kabinet-Schoof wil toe naar een systeem van doelsturing. Een snelle omslag naar zo’n systeem is volgens PBL echter ‘niet denkbaar’. Daarvoor is Europees en nationaal onvoldoende overeenstemming over de doelen waarop boeren en tuinders moeten sturen. Wat Europees voor de komende jaren leek vast te liggen in bijvoorbeeld de Green Deal, bleek het afgelopen jaar toch veranderlijk. Ook de doelen die de markt stelt, verschillen per afnemer en land.
Teler klem door padafhankelijkheid
Uit eerder onderzoek van PBL ziet het planbureau dat grofweg 60% van de ondernemers de algemene verduurzaming van de land- en tuinbouw onderschrijft. Wat de telers zou kunnen helpen bij die verduurzaming is het verminderen van wat PBL padafhankelijkheid noemt. Eenmaal op het pad van schaalvergroting in teelt en afzet is de afhankelijkheid van grote toeleveranciers en hun ‘gratis’ meegeleverde adviseurs groot.
Ook is sprake van financiële afhankelijkheid door de hoge investeringen in arbeids- en andere kostenbesparende teelttechniek. Die kunnen alleen worden terugverdiend met hoogrenderende gewassen. Bovendien worden telers beperkt in hun keuzevrijheid door producteisen van afnemers en door de beperkte beschikbaarheid van alternatieve technologieën of kennis.
Verduurzamen met kennisvouchers en meerprijs
Het verkleinen van die padafhankelijkheid kan door meer aandacht te geven aan de Brusselse kennisvouchers waarmee telers duurzame teeltkennis kunnen krijgen. Nieuw is bijvoorbeeld de mogelijkheid om via het het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling een voucher op te vragen ter waarde van €800. Daarmee kunnen boeren en tuinders één keer per jaar een korte cursus volgen over duurzame landbouwpraktijken volgen. Ook helpt een gestandaardiseerd keurmerk voor duurzame productie plus een gegarandeerde meerprijs voor de meerkosten. Door het klappen van het landbouwakkoord liep zo’n keurmerk averij op. Toch blijft het in de ogen van de PBL-onderzoekers een goed idee.
“Het verdient aanbeveling om zo’n duurzaamheidsstandaard langzaam op te bouwen, met als eerste een focus op maatschappelijk gevoelige thema’s”, schrijven de rapporteurs. Op de langere termijn zou de standaard zich echter moeten richten op alle elementen van de productie, waarbij het bevorderen van de agrarische biodiversiteit specifieke aandacht behoeft. Die biodiversiteit is ‘minder aaibaar’ en ligt minder direct in lijn met het belang van consumenten en burgers dan bijvoorbeeld diervriendelijke veehouderij of verminderen van chemische gewasbescherming in de teelt en op producten.
