Overheden krijgen huisvesting beter in de vingers

Soms kun je door andere woorden te gebruiken al een andere sfeer rond een onderwerp creëren. LTO en Glastuinbouw Nederland spreken daarom liever van ‘internationale medewerkers’ dan van arbeidsmigranten. Ook ‘handjes’ wordt afgeraden. Het gaat immers om hele mensen, niet alleen om de handen waarmee ze het werk in de tuinbouw komen doen.

Sfeer niet beter

Die gedachten over zorgvuldiger spraakgebruik ten spijt is de sfeer rond seizoenarbeiders van over de grens er de laatste tijd bepaald niet beter op geworden. Migratie werd verkiezingsthema nummer 1. En daarbij bleef niet onopgemerkt dat arbeidsmigratie veruit de grootste bijdrage levert aan hoeveel mensen er van buiten het land in komen. Het cijfer dat het vaakst genoemd wordt: 800.000 internationale medewerkers. De tuinbouw staat steevast in het rijtje van sectoren dat bijna volledig van die 800.000 Polen, Roemenen, Bulgaren en anderen afhankelijk is. Samen met de distributiecentra en de slachterijen.

Dat dat knaagt aan de telers blijkt wel uit de steeds vaker gehoorde vraag naar een Nederlandse en Europese voedselstrategie. “Mogen wij hier wel blijven produceren? Daar is heel lang nauwelijks over nagedacht. Maar in de crisissfeer rond klimaat en geopolitiek is dat nu wel aan het veranderen.”

Welke sector mag beslag leggen op arbeid

Dat zei onlangs Dirk Bruins, voorzitter van LTO Noord, op werkbezoek bij de glastuinbouw in het Drentse Erica. Adri Bom-Lemstra kaartte hetzelfde ook veelvuldig aan toen een jaar geleden midden in de energiecrisis er over een plan moest komen voor wie er bij tekorten wel of geen gas mocht blijven verstoken. Nu gaat het om welke sector nog beslag mag leggen op de schaarse arbeid én de schaarse huisvesting in Nederland.

“Een sector die eten en groen produceert en die goed zorgt voor de mensen die er werken, die heeft toekomst in Nederland”, houdt Bruins de Drentse telers en andere werkgevers en op het bezoek aanwezige beleidsmensen voor.

Nuchter en helder

Gastvrouw van het ook mede door Greenport Noord belegde werkbezoek is komkommerteler Inge Bergsma-de Vries. De insteek op haar bedrijf Drenthe Growers is even nuchter als helder: goed zorgen voor je mensen is pas echt goed als die mensen zelf ook mogen zeggen of ze het goed vinden. Dat geldt dus ook voor de huisvesting, in 2015 neergezet tussen de eigen komkommerkassen en de bloemenkas van de buren.

“We voldoen aan Agrarisch Keurmerk Flexwonen. De juiste werving en selectie vinden wij heel belangrijk. Doe je dat niet, dan ben je afhankelijk van wie er uit die andere landen hierheen komt of gestuurd wordt. Daar zitten ook mensen met problemen bij en die problemen neem je gewoon mee. Daarnaast zijn we blij dat dit kan binnen het beleid van de gemeente Emmen.”

En weerstand bij omwonenden? Die is er hier in het kassengebied van Erica niet of nauwelijks. De ‘omwonende’ tuinders maken juist graag gebruik van elkaars woonruimte voor buitenlands personeel. Ook opvallend: “Mensen krijgen de sleutel als ze in dienst komen. En we zetten ze niet op straat als we toch om wat voor reden dan ook afscheid nemen, wat een enkele keer gebeurt. Maar meestal zijn ze toch binnen een paar dagen weg. Want als je hier niet werkt, wil je hier dan blijven wonen?”

Werkgever als huurbaas

Dat is wél een van de pijnpunten waar Emile Roemer en zijn Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten in 2020 op stuitte: als de werkgever ook de huurbaas is, dan kwam het te vaak voor dat je met je baan ook direct het dak boven je hoofd verloor. In de deze zomer ingegane Wet Goed Verhuurderschap staat daarom dat de huurovereenkomst apart van de arbeidsovereenkomst moet worden vastgelegd.

Die verplichting ging overigens niet met terugwerkende kracht gelden. De kans op dakloosheid zonder dat daar een werkgever-verhuurder juridisch op aan te spreken is, blijft dus aanwezig. En elke keer dat dat in het nieuws komt, doet dat de naam en faam van de tuinbouw geen goed. Net als elke melding van overlast of elk nieuwsbericht over een nieuwbouwplan voor een arbeidshotel of -complex waartegen verzet is vanuit de buurt. Ook als de link naar tuinbouwbedrijven maar zijdelings is of zelfs helemaal afwezig, de sector wordt er haast automatisch mee geassocieerd.

Waar glasgroentebedrijven steeds langere seizoenen draaien of zelfs jaarrond telen, heeft de fruitteelt met kortere arbeidspieken te maken. Toch bouwde ook fruitteler Stijn Kavelaars in Zevenbergschen Hoek AKF-gecertificeerde huisvesting. “De oogstpiek duurt bij ons maar tien dagen. Maar de gemeente staat ook verhuur voor medewerkers van andere agrariërs toe. Dat moet ook wel, want het kost een hoop.”

Verdienmodel of verliespost

Eigen huisvesting geeft een werkgever zekerheid dat het goed is geregeld. Bouw je dat volgens de eisen van AKF of dat andere keurmerk SNF, dan kost dat ook wat. In AKF is geregeld dat de huur die je mag vragen maximaal 20% van het wettelijk minimumloon mag bedragen. Dat komt in 2024 dus neer op maximaal € 413,80 per maand. ‘Het moet natuurlijk geen verdienmodel zijn, maar je moet er ook niet op leeglopen’, stellen telers en uitzendbureaus die naast hun corebusiness ook de rol van huurbaas op zich nemen.

De aandacht die de kopstukken van de landelijke politiek aan migratie en arbeidsmigratie besteedden, suggereert dat Den Haag zich van bovenaf met de regels zou kunnen gaan bemoeien. Deels gebeurt dat ook al. Het rapport van de Commissie Roemer is door diverse Haagse ministeries opgepakt, bijvoorbeeld met die verhuurderswet en ook met het weer invoeren van een wettelijk verplichte certificering van uitzendbureaus.

Van de helft van die 800.000 mensen weten we niet waar ze verblijven

Overheden aan de bal

Maar voorlopig blijven provincies en gemeenten aan de bal. De Vereniging Nederlandse Gemeenten heeft zich dan ook stevig in dit dossier vastgebeten. “We hebben sinds anderhalf jaar een ondersteuningsprogramma voor gemeenten die beleid willen maken”, zegt Thomas Zwiers van de VNG. “We hebben een methode om in één dag met alle afdelingen binnen een gemeente om tafel te gaan en de basis voor een beleidsplan te leggen.”

Huisvesting, werkgelegenheid, veiligheid, welzijn, ruimtelijke ordening, maar ook hoe om te gaan met de registratie van binnenkomende arbeidsmigranten. “Van de helft van die 800.000 mensen weten we niet waar ze verblijven”, zegt Zwiers. “Gemeenten hebben vaak geen idee hoeveel arbeidsmigranten er binnen hun gemeentegrenzen wonen.”

Of moeten we zeggen ‘hadden geen idee’. Want er worden wel degelijk vorderingen gemaakt. Om niet met de kraan open te moeten blijven dweilen maakt de VNG zich hard voor de bedrijfseffectrapportage. Een bedrijf dat zich in een gemeente nieuw wil komen vestigen of wil uitbreiden, moet aan de voorkant al laten zien of de huisvesting van het personeel is geregeld in plaats van achteraf met kunst- en vliegwerk bedden te moeten zoeken. Zwiers: “We maken nu wel afspraken over het aantal parkeerplaatsen, maar niet over de mensen.”

Woonwijken geen goed idee

Waar inmiddels alle partijen het wel over eens zijn is dat het onderbrengen van arbeidsmigranten in woonwijken zelden een goed idee is. Minder toezicht op de kwaliteit van de huisvesting, minder toezicht op hoe de mensen eraan toe zijn en zich gedragen én oneigenlijke concurrentie op de woonmarkt met mensen die permanent in die huizen zouden kunnen en ook graag wíllen wonen.

Wet versterking regie volkshuisvesting

Vanuit Den Haag komt de Wet versterking regie volkshuisvesting eraan. Daarin krijgen gemeenten nadrukkelijk instrumenten voor een doelgroepenbeleid. Elke gemeente zal met een woonvisie moeten gaan komen én met een uitvoeringsplan. Al die stappen zullen helpen. Want betere huisvesting veroorzaakt minder overlast, stelt Kees Pleijsier, procesregisseur huisvesting arbeidsmigranten voor de provincie Gelderland. “Daar werken we nu al elke dag aan door het goede gesprek op gang te brengen, tussen telers en gemeenten, gemeenten en provincies, het gesprek met omwonenden, en natuurlijk ook met de internationale medewerkers zelf.”