‘Opkweekjasje’ voor aardbei knelt steeds meer

De opkweek van aardbeienplanten vindt in de meeste gevallen plaats binnen een strak stramien. Dit zorgt voor grote arbeidspieken, die steeds lastiger invulbaar zijn. In het Interreg-project PlantGoed werken Belgische en Nederlandse onderzoeksinstituten en plantenkwekers aan een flexibeler opkweeksysteem. Doel is om de arbeid meer te spreiden en deels te automatiseren.

De opkweek van aardbeienplanten concentreert zich binnen de Benelux sterk in de Nederlands-Belgische grensregio. In Noord-Brabant en Limburg zijn traditioneel veel aardbeienplantenkwekers. Daarnaast tellen de Belgische provincies Antwerpen en West-Vlaanderen de nodige aardbeientelers die hun eigen plantmateriaal opkweken. “De productie van aardbeien- en frambozenplanten in de genoemde regio’s is goed voor een jaaromzet van 275 miljoen. Het is dus een belangrijke economische pijler”, zegt Simon Craeye. Hij is onderzoeker en projectleider bij onderzoekinstituut Inagro, in het Belgische Rumbeke-Beitem.

De opkweek van aardbeienplanten is in de meeste gevallen in een strak stramien gegoten

Simon Craeye is onderzoeker en projectleider bij onderzoekinstituut Inagro.

De toekomst van de opkweeksector word volgens Craeye bedreigd door het feit dat het opkweeksysteem grote arbeidspieken kent. En deze pieken zijn steeds lastiger in te vullen. “De opkweek van aardbeienplanten is in de meeste gevallen in een strak stramien gegoten”, geeft hij aan. “Dat heeft alles te maken met het feit dat zogenaamde junidragende aardbeiplanten – die vandaag de dag veelvuldig worden gebruikt – alleen bloemen aanleggen onder korte-dagomstandigheden. Om die reden worden de stekken traditioneel in juli geselecteerd en in het substraat gestoken, waarna deze op het trayveld worden geplaatst. In het najaar vormen de planten hun bloemen en van half november tot half december worden ze ingepakt en gaan ze de koeling in. Vanaf januari leveren de plantenkwekers deze dan uit aan de telers.

Sommige planten blijven wat langer in de koeling, voor telers die gedurende het jaar nog extra plantingen willen doen. Maar bij de junidragers – die nu nog het meeste worden geteeld – is dus sprake van een streng ‘opkweek-keurslijf’. Dit keurslijf gaat volgens Craeye steeds meer knellen, door de beperkte beschikbaarheid van arbeid. “Er zijn meerdere opkweekbedrijven die niet meer kunnen uitbreiden omdat ze de personeelsbehoefte niet krijgen ingevuld.”

PlantGoed

Het is dus zaak om te komen tot een meer gelijkmatige arbeidsfilm in het opkweekproces van aardbeien. Dit is één van de hoofddoelstellingen van PlantGoed, het Interreg-project dat op 1 februari van dit jaar van start ging. Inagro nam het initiatief tot dit project. “Vanwege de problemen met de invulling van de arbeidspieken op opkweekbedrijven realiseerden we ons dat actie geboden was, om de toekomst van de sector veilig te stellen. Het opkweeksysteem moet robuuster en vooral flexibeler worden, zodat er meer mogelijkheden komen om de arbeid te spreiden.”

Om dit voor elkaar te krijgen, zocht het Belgische onderzoeksinstituut samenwerking met andere onderzoeksorganisaties. Delphy en Proefcentrum Hoogstraten haakten aan. “In deze onderzoekscentra gaan we het merendeel van de proeven doen. Ook kunnen we van hieruit plantenkwekers in de hele Nederlands-Belgische grensregio voorzien van advies.”

Klaarstomen voor verdere robotisering

Het onderzoek sorteert voor op robotisering van het stekken oogsten en in het substraat steken.

Daarnaast zocht Inagro samenwerking met de praktijk: ook opkweekbedrijf Van der Avoird Trayplant in Bavel en Aris BV werden partner in het project. Dit laatste bedrijf is volgens Craeye gespecialiseerd in beeldanalyses van land- en tuinbouwprojecten met behulp van camera’s. “Deze willen we gaan inzetten voor het ontwikkelen van een beslissingsondersteunende tool, die opkweekbedrijven helpt om te beoordelen welke stekken aan de moederplant oogstrijp zijn. Dit moet de kwaliteit en uniformiteit van het stekmateriaal ten goede komen. Daarbij gaat deze tool de opstap vormen naar een robot, die de stekken oogst en in het substraat steekt. Maar dat is niet te realiseren binnen de projectduur van drie jaar. Zo realistisch moeten we ook zijn. Met dit project willen we de sector echter wel klaarstomen voor verdere robotisering.”

Financiering

Wie gaat dit alles betalen? Inagro wist in totaal 2,6 miljoen aan projectgelden te vergaren. De helft is afkomstig uit het Europese subsidieprogramma Interreg Vlaanderen-Nederland (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling). Daarnaast dragen de Vlaamse provincies West-Vlaanderen en Antwerpen, het Vlaams fonds voor Innoveren en Ondernemen (FIO) en het Vlaams landbouwinvesteringsfonds (VLIF) een financieel steentje bij. Ook het Nederlandse ministerie van Economische Zaken en Klimaat en de projectpartners zelf leveren een bijdrage. “Alle beschikbare gelden worden verdeeld over de vijf projectpartners”, zegt Craeye, die projectleider is van PlantGoed.

Ook opkweek van frambozen meegenomen

Hoewel de focus van het project op aardbei ligt, wordt ook de opkweek van frambozen meegenomen. “Bij framboos is de switch naar een meer flexibel opkweeksysteem, en dus naar een betere arbeidsspreiding, al deels gemaakt. Maar hierbij dienen nog wel de puntjes op de i te worden gezet. Ook dat heeft de aandacht in dit project. Daarnaast kunnen we in de aardbeienopkweek wellicht leren van hoe zaken bij framboos zijn aangevlogen. Dat is één van de redenen dat Van der Avoird betrokken is bij dit project. Dit bedrijf heeft veel ervaring met zowel de opkweek van frambozen- als aardbeienplanten en kan heel goed de link leggen tussen beide gewassen.”

Indoor farming

De meeste tijd en financiële middelen worden dus geïnvesteerd in het flexibeler maken van het opkweeksysteem van aardbeien, met als doel te zorgen voor een betere arbeidsspreiding. “We willen de opkweek transformeren tot een jaarrond proces en zo ook optimaal kunnen aansluiten op de productieteelten. Om dit te realiseren, gaan we experimenteren met de opkweek van junidragers met veel en weinig koudebehoefte. Ook zetten we meer in op doordragers. In diverse perioden van het jaar en onder diverse omstandigheden.”

Wanneer de opkweek wordt losgetrokken van het reguliere seizoen, zal – om de bloemaanleg te kunnen stimuleren – het klimaat in bepaalde gevallen controleerbaar moeten zijn. Zo moet in ieder geval de daglengte bij junidragers volgens Craeye stuurbaar zijn. Dit kan bijvoorbeeld door te kiezen voor een gesloten teeltsysteem. “En soms zal ook opkweek in de kas een optie zijn. Dit vergt natuurlijk meer investeringen dan bij opkweek op een trayveld, wat nu gebruikelijk is. Het is de vraag of dit dan rond te rekenen is; ook dat nemen we mee in dit project.”

Handleiding voor opkweek

Aan het eind van het project moet er een handleiding liggen, waarin staat wat – bij ieder gewenst oogstmoment gedurende het jaar – het juiste planttype en opkweeksysteem is. “Op die manier komen we tot een pakket van innovatieve opkweeksystemen en -methoden, die de jaarrond opkweek van aardbeien mogelijk maken. Dat biedt opkweekbedrijven de gelegenheid om werkzaamheden te spreiden, maar ook telers kunnen dan kiezen voor een gelijkmatiger productieregime. Zij kunnen dan immers op ieder gewenst moment verse planten krijgen en op die manier hun arbeidsbehoefte beter spreiden en afnemers beter bedienen.”

Voorafgaand aan de start van PlantGoed gingen de projectpartners om tafel met telers en marktpartijen, om hen bij te praten en om te horen wat hun wensen zijn. “Onder telers zijn sterk verschillende wensen: sommigen willen in specifieke perioden van het jaar kunnen oogsten, anderen hebben inderdaad de voorkeur voor een jaarrond oogst. Marktpartijen hebben vooral in de zomermaanden behoefte aan verse aardbeien, aangezien consumenten dan meer genegen zijn om aardbeien te eten. Feit is dat – als de kennis beschikbaar is om planten op variabele momenten in het jaar op te kweken en dus ook op meerdere momenten te kunnen oogsten – meer telers zullen afwijken van de standaard plantmomenten. En dan wordt de opkweek ook automatisch meer gespreid.”

Veel werk te verzetten

De projectleider geeft toe dat nog flink wat werk moet worden verzet voordat de gewenste opkweekhandleiding er daadwerkelijk ligt. “Dit vergt veel onderzoek; aardbei is een complex gewas en we hebben nog lang niet alle kennis in huis over wat er technisch allemaal mogelijk is met de diverse planttypen. Én welke technologieën hierbij moeten en kunnen worden ingezet. Op de drie proeflocaties gaan we hier de komende jaren volop mee testen; overal wordt continu gewerkt aan de opkweek van diverse plantsoorten in verschillende productiesystemen.

Aardbei is een complex gewas en we hebben nog lang niet alle kennis in huis over wat er technisch allemaal mogelijk is met de diverse planttypen

Op dit moment loopt bij Inagro bijvoorbeeld een proef in een daglichtloze scheepscontainer, met de opkweek van een junidrager onder led. Deze wordt in september op de stellingen geplaatst, met daarboven belichting.” Daarnaast wordt dus gewerkt aan het ontwikkelen van een beslissingsondersteunende tool bij het selecteren van stekken. “In het verlengde hiervan richten Van der Avoird Trayplant en Aris BV zich op een efficiëntere opkweek van moederplanten. Daarnaast werken zij aan een systeem dat de kwaliteit van de gesneden stekken kan beoordelen. Wanneer je het opkweekregime aanpast aan de variatie in stekken, resulteert dit in betere en uniformere planten en minder uitval. Ook kun je besparen op input als bijvoorbeeld bemesting.”

Al deze inspanningen hebben uiteindelijk een hoger doel, benadrukt Craeye. “We willen ervoor zorgen dat de opkweekbedrijven in de Belgisch-Nederlandse grensregio toekomstbestendig kunnen blijven werken. Zoals gezegd, remt de piekbehoefte aan arbeid nu de ontwikkeling van de sector. Daar willen we een oplossing voor bieden.”