Onverhoedse onteigening dreigt in nieuwe wet

De nieuwe regels voor onteigening in de Omgevingswet kunnen leiden tot een onverhoedse onteigening. Dat moet de Tweede Kamer voorkomen, vinden specialisten en belangenbehartigers.

De Tweede Kamer houdt woensdag 20 april een hoorzitting over de nieuwe regels voor onteigening, die het kabinet wil doorvoeren. Het kabinet publiceerde eind vorig jaar een notitie over onteigening. Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) schrijft in de notitie dat gemeenten, waterschappen en provincies zelf het onteigeningsinstrument moeten krijgen, zonder dat ze daarvoor toestemming van ‘de Kroon’ nodig hebben.

Eigendom is beschermd

Onteigening is in Nederland al 165 jaar wettelijk geregeld. Eigendom van burgers is in de grondwet en in internationale verdragen beschermd, maar de overheid mag in het algemeen belang overgaan tot onteigening. De Federatie Particulier Grondbezit ziet een verruiming van de mogelijkheden voor lagere overheden niet zitten. “In de gedachte dat lagere overheden zelf hun zaken moeten kunnen regelen, schuilt het gevaar van onzorgvuldige besluitvorming”, aldus FPG.

LTO: grondeigenaar niet overvallen

LTO Nederland neemt woensdag deel aan de hoorzitting over de voorgestelde onteigeningsregels. Als het aan LTO ligt mag de grondeigenaar niet overvallen worden door het besluit van de overheid om te onteigenen. Voordat er onteigend wordt is er sowieso sprake van onderhandelingen, waarbij de overheid probeert met de grondeigenaar tot een akkoord te komen. Maar als er geen overeenstemming is, kan de overheid besluiten tot onteigening. Dat gebeurt via een zogenoemde onteigeningsbeschikking, die gepubliceerd moet worden. Het kan echter gebeuren dat de grondeigenaar de publicaties mist. “Dat kan betekenen dat een onteigeningsbeschikking van kracht wordt, zonder dat de eigenaar is gehoord”, constateert LTO-beleidsmedewerker Gerbrand van ’t Klooster in een stuk dat is bedoeld voor de hoorzitting woensdag in de Tweede Kamer.

Bijzonder hoogleraar Onteigeningsrecht Jacques Sluysmans heeft soortgelijke bezwaren. Het mag volgens hem niet zo zijn dat een eigenaar zijn eigendom verliest, zonder zich daarvan bewust te zijn. En dat dreigt in de nieuwe regelgeving te gebeuren, betoogt Sluysmans. “Iemand die een lange zomer op vakantie gaat, kan bij thuiskomst zijn onteigend”, schetst Sluysmans de situatie in de voorgestelde wet.

‘Deurwaarder inschakelen’

Eigenaren kunnen niet met een eenvoudige brief worden geïnformeerd, zegt jurist Dirk Sanderink van Damsté advocaten en notarissen. PostNL is daarvoor te onbetrouwbaar, zegt hij. Een besluit tot onteigening moet door een deurwaarder aan de eigenaar bekend worden gemaakt, vindt Sanderink.

LTO vindt dat ook andere belanghebbenden, zoals pachters, actief door de overheid benaderd en gehoord moeten worden. Bovendien moet tijdig bekend zijn wat de overheid precies van plan is met de grond. De eigenaar krijgt dan de kans het geplande zelf te realiseren.

Achterblijven met incompleet bedrijf

De belangenorganisatie wil ook het recht op onteigening regelen. Als een deel van een bedrijf wordt onteigend, moet een ondernemer niet met een incompleet bedrijf achterblijven. In dat geval moet de boer kunnen eisen dat het gehele bedrijf wordt aangekocht.

Als een grondeigenaar het niet eens is met een onteigening moet hij twee juridische procedures doorlopen. Eerst om het besluit aan te vechten en – als die eerste procedure niet tot het gewenste resultaat leidt – een juridische procedure over de hoogte van de vergoeding. En daar gaat mogelijk nog een andere procedure aan vooraf, waarbij bezwaar is gemaakt tegen het besluit om de bestemming op de grond te veranderen. Sanderink bepleit om die stapeling van juridische procedures te voorkomen en te komen tot één rechtsgang.