Octrooirecht verdringt kwekersrecht

Het veredelen van voedselgewassen tot nieuwe rassen is van alle tijden. Het kwekersrecht leidt dat al 75 jaar in goede banen. Een kwekersrechthouder krijgt 25 jaar het alleenrecht om het teeltmateriaal van het ras te exploiteren. Ondertussen kunnen andere veredelaars wel het betreffende teeltmateriaal gebruiken om het door te ontwikkelen tot een nieuwe variant.

Kwekersrecht verliest terrein

Langzamerhand verliest het kwekersrecht echter terrein, want het octrooirecht heeft zijn intrede gedaan in de wereld van voedselgewassen. Een octrooi biedt een tijdelijk – twintig jaar – exclusief recht het product te maken, te gebruiken en te verkopen.

Verdienmodel

Grote bedrijven als Monsanto, Bayer en Syngenta hadden al veel ervaring met octrooien en passen dat ook toe bij gewassen. Het is een verdienmodel, want iedereen die het materiaal wil gebruiken moet daarvoor een licentie aanvragen bij de octrooihouder.

Octrooi op natuurlijke planteigenschappen

In maart 2015 bleek dat het Europees Octrooibureau ook octrooien accepteert op klassiek veredelde voedselgewassen, dus een octrooi op een natuurlijke planteigenschap. Voorbeelden zijn een broccoli met een langere steel, een tomaat die minder water bevat, een tomaat die meer flavonolen bevat en een paprika die resistent is tegen witte vlieg. (Beweeg over het icoon in onderstaande afbeelding voor meer informatie.)

^{Foto:
Peter Roek}

Verstrekkende claims

“Het grootste probleem bij octrooien is dat claims op een deel van een plant zich uitstrekken tot alle planten die die eigenschap bevatten.” Dat zegt Judith de Roos, jurist bij Plantum en gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht. Plantum vertegenwoordigt met 350 leden ruim 90% van de veredelaars in Nederland. De Roos: “Daarmee strekken die claims zich uit tot het hele plantenras en is het niet meer te gebruiken zonder toestemming van de octrooihouder.”

Blokkering van verdere veredeling

Als een plantenras onder een octrooi valt, kan het niet meer vrij gebruikt worden in veredeling door andere veredelaars. Dat is ook de reden dat Plantum zich verzet tegen octrooien voor natuurlijke eigenschappen in plantengewassen. De Roos: “We zeggen als Plantum niet dat octrooirecht ongewenst is, maar als het zich uitstrekt tot plantmateriaal blokkeert dit de verdere veredeling. Dat is wel ongewenst. Het kwekersrecht heeft er altijd goed in voorzien de rechten van de kweker te behartigen en daarnaast de mogelijkheid tot een vrije toegang tot plantmateriaal te behouden.”

Octrooien op aardappelgenen

Ook Gerard Backx, directeur van aardappelhandelshuis HZPC, ziet de opkomst van octrooien met lede ogen aan. Zijn sector heeft er nog weinig last van, maar volgens Backx gaat dat wel komen omdat er ook octrooien zijn aangevraagd op aardappelgenen. “We zien liever dat octrooien niet worden toegekend. Wij geloven in de grote waarde van de kwekersvrijstelling, zodat alle materiaal voor de markt beschikbaar is. Zo gaan bedrijven sneller innoveren, octrooien worden vooral aangevraagd om te voorkomen dat een ander er iets mee doet.”

Het veredelen van aardappelrassen kan in de toekomst wel eens lastiger worden voor veredelaars. Er zijn al octrooiaanvragen ingediend op aardappelgenen.

Mark Pasveer

Verschraling in ontwikkelingsmogelijkheden

Het probleem is volgens De Roos dat de eigenschappen waarop octrooien worden aangevraagd in de praktijk zo belangrijk zijn, dat iedereen ze in zijn rassen wil hebben. “Hoe meer eigenschappen onder octrooi vallen, hoe lastiger het wordt rassen op de markt te brengen die alle eigenschappen bevatten die je zou willen hebben.” Octrooien leiden tot een verschraling in de ontwikkelingsmogelijkheden.

Beperkte veredelingsvrijstelling

Om het ‘octrooi-juk’ te verlichten, geldt sinds medio 2014 een beperkte veredelingsvrijstelling, onderdeel van de Rijksoctrooiwet 1995. Deze heeft als doel beschermd biologisch materiaal te gebruiken zonder inbreuk te maken op een octrooi. Commercieel toepassen kan niet, dat valt onder het octrooirecht. Bedrijven starten pas met een langdurig veredelingstraject als ze zeker weten dat ze het resultaat ervan op de markt kunnen brengen.

Het nut van de vrijstelling is volgens De Roos dan ook dat het handig kan zijn in een situatie dat een veredelaar onbewust met materiaal bezig is waarop octrooi rust.

Grasveredelaars zullen door de opkomst van octrooien steeds minder vrijheid hebben om plantmateriaal te gebruiken.

Vidiphoto

ILP is een halfbakken oplossing

Een ander initiatief om de starheid van octrooien te doorbreken is het International Licensing Platform (ILP). Elf veredelaars hebben via het ILP afgesproken elkaar toegang te verlenen tot hun octrooien. Als partijen geen overeenstemming bereiken over een redelijke prijs, beslist een arbitragecommissie. Ook Plantum was betrokken bij de oprichting van ILP. De Roos ziet echter de beperkingen. “Het is puur een groente-initiatief (groentezaad) en geldt niet voor andere sectoren, waaronder een grote speler. Het is dus niet allesomvattend.” Met die grote speler doelt De Roos op Monsanto.

Olievlekwerking in volle gang

Op dit moment zijn er twintig verleende octrooien in de groente. Dat lijkt niet veel, maar de effecten zijn groot. De Roos: “Bij groente gaat het al om minimaal 900 rassen die nu onder die octrooien vallen.” Er liggen nu zeker 250 octrooienaanvragen bij het Europees Octrooibureau. De verwachting is dat het aantal plantenrassen dat straks onder een octrooi gaat vallen een veelvoud daarvan is. En een octrooi op een must have trait in een gewas kan de marktpositie in dat gewas volledig overnemen.

Het lijkt erop dat alleen heel grote bedrijven, zoals Monsanto, profijt hebben van octrooirecht boven kwekersrecht.

Roel Dijkstra

Achter octrooien komen

Het is voor een gemiddelde veredelaar of boer bijna onmogelijk om er achter te komen of er een octrooi rust op te gebruiken materiaal. De Roos: “De lijsten van verleende octrooien zijn alleen voor specialisten te doorgronden, de meesten zullen geen wijs worden uit de overzichten.” Volgens Backx vraagt het tijd en energie om achter octrooien te komen. “Alles is openbaar. Of je doet het zelf of je moet een externe vragen het voor je in de gaten te houden.”

Politiek moet ingrijpen

Plantum heeft de hoop dat de politiek paal en perk gaat stellen aan het octrooirecht op natuurlijke planteigenschappen. Nederland wil als voorzitter van de EU in 2016 het onderwerp op de agenda zetten. De Roos hoopt dat met een wijziging van de regelgeving octrooien op planten beperkt worden.