Klimaatverandering laat sporen na in fruit

Uit de data die de Universiteit van Bonn rond temperatuur en ontwikkelingsfasen van fruitbomen al 60 jaar vastlegt, komt nog eens extra duidelijk naar voren dat de klappen die de fruitteelt in de afgelopen jaren heeft opgelopen niet langer zijn toe te schrijven aan een toevallige samenloop van omstandigheden. Het blijkt namelijk dat de structurele temperatuurstijging vooral tot uiting komt in de maanden januari/februari en in augustus.

Figuur 1: Temperatuurafwijkingen van langjarig temperatuurgemiddelde. – Figuur: Universiteit Bonn

Figuur 2: Temperatuurverschillen tussen de periode 1958-1987 en 1988-2015. De grootste temperatuurstijging blijkt in Bonn in de vergelijking tussen beide perioden in januari, februari en augustus te hebben plaats gevonden. Dat zijn in Midden-Duitsland de perioden van uitlopen van knoppen, begin bloei en begin vruchtrijping. – Figuur: Universiteit Bonn

Effect op fruit

Hogere temperaturen in januari/februari betekenen dat de knoppen eerder uit winterrust komen en de bomen eerder in bloei staan. Zo blijkt bij de appel Boskoop dat die in de periode van 1958 tot en met 1987 gemiddeld op 3 mei begon te bloeien en in de 30 jaar daarna gemiddeld op 22 april. Bij Golden Delicious is dat 6 mei en 27 april. Uit de gegevens blijkt ook dat het aantal dagen met nachtvorst in april sinds 1988 iets gestegen is en dat die nachtvorsten gepaard gaan met lagere temperaturen. In de nacht van 19 op 20 april 2017 vroor het in Bonn bijvoorbeeld 4 graden om 6:00 uur ’s morgens. Pakt dat samen en het is duidelijk waarom de schade door nachtvorsten in het voorjaar structureel toeneemt.

In 2016 zorgde extreme neerslag juist voor wateroverlast in boomgaarden. – Foto: Stan Verstegen

Augustus is de maand waarin de vruchten beginnen te rijpen. De hogere temperaturen in deze maand gaan gepaard met toenemende droogte en dat geldt ook voor de maanden juni en juli. Dat betekent voor het fruit meer juni-rui, meer zonnebrand, meer voortijdige vruchtval, een onregelmatige oogst en meer kleine en zachte vruchten.

Figuur 3: Verandering van het aantal dagen met een maximum temperatuur boven 30 graden tussen de periode 1958-1987 en 1988-2015. Het aantal tropische dagen is verdrievoudigd. – Figuur: Universiteit Bonn

Meer hoosbuien

Uit de gegevens blijkt ook dat het aantal dagen met neerslaghoeveelheden van meer dan 30 millimeter ineens in de afgelopen 60 jaar is toegenomen. In de periode 1956 tot 1965 waren dat 14 dagen per jaar en geleidelijk is dat aantal toegenomen naar 35 in de periode van 2006 tot 2015. Dat dergelijke buien bovendien gepaard kunnen gaan met hagel, komt niet naar voren uit de data, maar is wel een gegeven.

Figuur 4: Verandering van het aantal dagen met zware neerslag van meer dan 30 millimeter vanaf mei tot oktober tussen de periode 1958-1987 en 1988-2015. – Figuur: Universiteit Bonn

Praktische gevolgen

De gevolgen van wat de Universiteit van Bonn wetenschappelijk vastlegt, ervaart onder andere ecologisch fruitteler Andreas Mager van Naturhof Wolfsberg in Alfter (vlakbij Bonn) aan den lijve. Mager signaleert in het voorjaar grotere druk van insecten zoals bloedluizen, vanwege de mildere winters, en daar valt bij een ecologische aanpak niets tegen te beginnen. Ook komen er vaker woelmuizen voor, blijkt uit de vangsten in speciale vallen. Hij bevestigt het vaker voorkomen van nachtvorstschade in het voorjaar, omdat de bomen vroeger uitlopen.

Water wordt schaars

Zware buien, meer hagel en langere droogteperioden kenmerken de afgelopen zomers. Zware buien zorgen voor kwaliteitsverlies, onder andere door het scheuren van vruchten zoals kersen. Langer droogte betekent investeren in beregeningsmogelijkheden en houdt een grotere waterbehoefte in. Daarin voorzien zal steeds moeilijker worden, voorspelt Mager, bovendien zijn er vergunningen nodig om water te mogen onttrekken. Hij signaleert verder dat de insectendruk in de zomer toeneemt, met name van kersenvlieg, drosophila-fruitvlieg, wantsen, de tweede generatie bladrollers en schildluizen.

Kortere oogstperiode

In de herfst zijn de verschillen tussen dag- en nachttemperatuur kleiner waardoor de vruchten moeilijker doorkleuren en door de hogere temperaturen in met name augustus rijpen de vruchten sneller af. Dat heeft voor Mager tot gevolg dat de oogstperiode korter is en hij in die kortere tijd meer personeel nodig heeft.

Consequenties bedrijfsvoering

De conclusie die Mager trekt is dat de huidige (ecologische) fruitteelt niet kan zonder een voorziening voor nachtvorstberegening, het aanbrengen van hagelnetten en telen in ruimten die aan de zijkanten voorzien zijn van insecten-werend doek. Beregeningsmogelijkheden zijn noodzakelijk. Hij becijfert de extra jaarkosten op € 2.000,- per hectare voor aanbrengen en de afschrijving van hagelnetten (dus los van de investering). Door het lichtverlies komt de productie 20% lager uit en dat kost minstens € 1.000,- per hectare en voor nachtvorstberegening en het extra benodigde water rekent hij € 1.500,- per hectare. Een hagelverzekering of een Brede Weersverzekering is onontbeerlijk en kost in Duitsland een percentage van de omzet, tussen 8 en 15%.