‘In twintig jaar fossielvrij is erg kort dag’

Als de glastuinbouw de ambitie wil waarmaken om in 2040 helemaal fossielvrij te zijn, dan is er werk aan de winkel. Kassen die sinds de eeuwwisseling zijn gebouwd, zijn geschikt voor een dubbel schermdoek. Hierin kan met de juiste voorzieningen klimaatneutraal worden geteeld. Ongeveer 4.000 hectare dateert van voor die tijd. “Er moet zo’n 300 hectare per jaar worden vervangen om het areaal te moderniseren”, berekende Rob van der Valk, energiespecialist bij Glastuinbouw Nederland. Dat cijfer wordt echter niet gehaald.

De meeste nieuwe kassen zijn ook nog lang niet fossielvrij. “Veel telers kiezen voor een kastype en installaties die twintig jaar geleden zijn ontworpen”, ervaart Hans van Tilborgh, mededirecteur van Technokas en ontwerper van de DaglichtKas.

Hans van Tilborgh, mededirecteur van Technokas, geeft uitleg over het warmtesysteem bij Ter Laak Orchids. – Foto: Joef Sleegers

4 warmtepompen en 3 WKK’s

Bij Ter Laak Orchids in Wateringen bespaart de nieuwe DaglichtKas 40% energie ten opzichte van de traditionele kassen. “De fresnellenzen en de schaduwbalken zorgen voor een zeer gelijkmatig klimaat”, vertelt mede-eigenaar Richard ter Laak. “Het zonlicht komt altijd diffuus binnen. Nu kunnen we voorzichtig meer licht en vocht gaan toelaten, waardoor we nog meer energie kunnen besparen. Bovendien komt het gelijkmatige klimaat ten goede aan de kwaliteit van het product. De kwaliteit heeft voor ons altijd voorop gestaan.”

De warmtepompen worden maximaal ingezet om kou en warmte te maken, waarbij ook genoeg warmte overblijft voor een naastgelegen tomatenkwekerij van 2,5 hectare. Om flexibel te zijn heeft Ter Laak gekozen voor vier warmtepompen en voor drie kleine WKK’s in plaats van één grote. “We kunnen schakelen naar behoefte en bij een storing zitten we niet zonder stroom. Het energieplaatje is goed gelukt.”

Olifant in de kamer

In 2040 zal WKK op aardgas niet meer de bedoeling zijn. Als dan nog WKK wordt gebruikt, dan draait die op duurzame energiebronnen, zoals biomassa of groen gas. Dit zal voor 13% in de energiebehoefte voorzien, volgens schattingen van Glastuinbouw Nederland. 30% van de energie zal afkomstig zijn van aardwarmte, 13% van restwarmte en, ten slotte, 7% van duurzame elektriciteit. Om de ‘begroting’ rond te krijgen, zal de glastuinbouw ook 35% energie moeten besparen.

Energie wordt zeker tweemaal zo duur

Waar het warmteverbruik door alle nieuwe technieken fors zal afnemen, ligt dat voor het elektriciteitsverbruik heel anders. “Dat zal onverminderd toenemen”, verwacht Feije de Zwart, onderzoeker bij WUR Glastuinbouw. “Deels komt dit doordat de warmtepomp gemeengoed gaat worden, maar vooral door de toenemende belichting. Tegelijk zal de eigen stroomproductie met WKK sterk afnemen. Kleine machines aangedreven door biogas, bio-olie of biomassa blijven mogelijk, maar deze brandstoffen zijn slechts beperkt beschikbaar. Het zal moeilijk zijn om het elektriciteitsnet aan te passen en om voldoende stroom duurzaam te produceren. Dat is de olifant in de kamer.”

Bereid bij nieuwbouw het ketelhuis voor op de inpassing van een warmtepomp, want over een paar jaar is dat de standaardverwarming. – Foto: G&F

Volop technieken beschikbaar

Uit verschillende schattingen van Gasterra, Tennet, WUR en AAB blijkt dat de totale kosten van een energiesysteem op basis van fossielvrije bronnen ruwweg twee keer zo hoog worden. “Tuinders kunnen dat met slimme oplossingen beperken tot een factor 1,7”, schat De Zwart. Met name warmteclusters zijn volgens hem financieel interessant. Ze krijgen veel aandacht van de overheid en daardoor is er veel subsidie voor beschikbaar. In combinatie met een warmtepomp wordt het rendement nog beter, zeker voor de onbelichte teelten.

Het gebruik van laagwaardige warmte kan de rentabiliteit van geothermie en restwarmte enorm vergroten. Voor telers is dit even wennen, maar het werkt prima. Bereid bij nieuwbouw dus het ketelhuis voor op de inpassing van een warmtepomp, want over een paar jaar is dat de standaard verwarming.”

Tot 2030 kan het programma Kas als Energiebron rekenen op € 250 miljoen. Dat geld is vooral bedoeld om nieuwe technieken toe te passen in de praktijk, een klein deel gaat naar onderzoek. Er liggen al technieken op de plank om stappen te zetten in de richting van een fossielvrije kas, zoals betere isolatie, luchtbehandeling, lage-temperatuurnetten, warmteoogst door kaskoeling, warmte-koudeopslag en warmtepompen. In de toekomst zullen daar zeker nog nieuwe technieken bij komen. Die ontwikkelingen hebben echter tijd nodig.