Hoge zorgkosten aanpakken: maak gezond menu goedkoper

Tot ver na Prinsjesdag 2018 hoopte de tuinbouwsector op een ommekeer. Als het kabinet écht werk wilde maken van een gezonder Nederland en het drukken van de zorgkosten, dan kon het toch niet tegelijkertijd doof blijven voor het protest tegen het verhogen van de btw op groente en fruit?

Consumptie gestagneerd

Het gebeurde toch, per 1 januari 2019. En nog steeds is eigenlijk niemand het ermee eens. En dus wakkerde GroentenFruit Huis het smeulende vuur maar weer eens aan. Want, zo betoogt de koepel van telersverenigingen en handel, sinds de verhoging van het btw-tarief van 6 naar 9% is de consumptie van groenten en fruit gestagneerd. Supermarkten verkochten 2% minder vers fruit en slechts 1% meer verse groenten.

_{Lees verder onder de foto‘s}

Fruit en groente zijn dit jaar zelfs op de Albert Cuypmarkt in Amsterdam toch echt duurder geworden door de verhoging van het lage btw-tarief van 6 naar 9%. Klanten geven aan kieskeuriger te zijn geworden. – Foto: ANP

Zo’n 18% van de consumenten geeft aan minder fruit te kopen en 14% minder groenten te kopen als gevolg van de btw-verhoging. Met name de groep met lagere inkomens raakt steeds meer op achterstand.

Gemiddeld wordt minder dan 57% van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit gegeten. Dat blijkt uit marktcijfers van onderzoeksbureau IRI en uit aanvullend consumentenonderzoek in opdracht van GroentenFruit Huis.

De cijfers werden bekendgemaakt tijdens de lancering van de actie ’Gezonde Boodschappen voor Iedereen’. “Twintig maatschappelijke organisaties waaronder de Hartstichting, Diabetesfonds, belangenorganisaties en kennisinstellingen, willen consumenten bewegen gezonder te eten en doen een beroep op de overheid om de btw-verhoging op groenten en fruit terug te draaien, dan wel andere maatregelen te treffen”, aldus initiatiefnemer GroentenFruit Huis.

De Gezonde Boodschap is gelanceerd aan o.a. Kamerleden, @carladikfaber @tjeerdD66 @janotterloo @laurabromet! Lees onze Gezonde Boodschap op https://t.co/Rxa6od5AJA #gezondeboodschappen pic.twitter.com/LtazL5MO68

— GezondeBoodschappen (@GezondBoodschap) September 12, 2019

Ook tuinders krijgen groot gelijk

Zoals we sinds dinsdag 1 oktober – de dag van het grootste Nederlandse boerenprotest sinds jaren – weten, zijn politici erg goed in het vol begrip aanhoren van dit soort boodschappen. Net als de boeren krijgen de tuinders ook groot gelijk. Nog groter gelijk dan de boeren zelfs, want in alle gezondheids- en voedingsadviezen die van overheidswege aan burgers worden verstrekt, staat één constante al sinds mensenheugenis overeind: eet meer groente en fruit.

Maar dat ook echt voor elkaar te krijgen is in Noordwest-Europa, de thuismarkt van de Nederlandse groente- en fruittelers, een hels karwei. Al zo lang er aanbevolen dagelijkse hoeveelheden zijn (nu 250 gram groente, 2 stuks fruit per persoon per dag) komen Europeanen ten noorden van de Alpen daar niet bij in de buurt.

Gratis groenten en fruit voor voorbijgangers op Plein in Den Haag met precies de dagelijks aanbevolen hoeveelheid: 250 gram groenten en 200 gram fruit. -Foto: VidiPhoto

Bondgenoot Wim Tilburgs

De groentesector staat er gelukkig niet helemaal alleen voor. Deze heeft in deze strijd onvermoede bondgenoten. Zoals wervelwind Wim Tilburgs van het platform Je Leefstijl Als Medicijn. Deze vitale Brabander van 59 jaar hing vier jaar geleden nog als een futloze zandzak voor de televisie. “Ik woog 130 kilo, was doodziek, zat thuis met PTSS en een burn-out, mijn tanden vielen uit en ik had elke dag zó’n zak met pillen die ik in moest nemen én ik moest insuline spuiten. Mijn dochter zei: pap, jij ziet mij niet meer afstuderen.”

Gestopt met insuline

Hangend voor die televisie zag Tilburgs bij RTL Late Night een interview met de Amerikaanse dokter Robert Lustig. Het riep de activist in Tilburgs wakker. Hij ging googelen en kwam in een wereld van gezonde diëten terecht, waarmee we de epidemie van diabetes type 2 in het Westen kunnen keren.

“Ik ben begonnen aan het ketogene dieet: geen koolhydraten, weinig eiwitten. Ik stopte met insuline. Dokters en diëtisten verklaarden me voor gek, maar ik ben nu 50 kilo afgevallen en voel me weer lekker.”

Tilburgs voelde zich al heel snel veel beter en fit genoeg om zich steeds verder te verdiepen in hoe voedsel mensen ziek, maar ook weer beter kan maken. Ook begon hij er Facebook-pagina over. “Zo ben ik in contact gekomen met allerlei artsen en hoogleraren in Nederland, die ook tegen de gevestigde orde van de geneeskunde en de farmaceuten ingaan.”

Bij hem in de buurt raakte hij betrokken bij het project Gezond Dorp Leende. Hij stond daarmee mede aan de wieg van een zogeheten Herenboerderij en van een Buurderij inclusief webwinkel. Initiatieven waar burgers geld en arbeid leveren aan een lokaal agrarisch bedrijf, dat in ruil daarvoor zijn teeltplan door die burgers laat bepalen. Zo hebben die burgers altijd genoeg groenten en fruit van om de hoek, hebben ze het zelf geoogst en eten het daardoor ook met meer enthousiasme en smaak.

Tot mijn 55ste had ik nog nooit sla op

Enthousiasme en smaak, een gevoel dat Tilburgs bij gezond eten nooit gehad had. “Tot mijn 55ste had ik nog nooit sla op. Zelfs het blaadje tussen de Big Mac haalde ik eraf. Nu ben ik een factor geworden in het debat over gezondheid. Gewoon door mensen direct via de social media aan te spreken. Via LinkedIn had ik binnen een dag een mail terug van André Rouvoet, voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland. Zo ben ik ook via Twitter in contact gekomen met Hanno Pijl.”

Bondgenoot hoogleraar Pijl

Hanno Pijl is hoogleraar diabetologie aan de Universiteit Leiden en onderzoeker en internist/endocrinoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum. Dat er in Nederland elke dag 164 nieuwe diabetici bij komen noemt hij een waanzinnige groei, die overigens overeenkomt met de groei in andere westerse landen. Maar ook elders explodeert het probleem. “In India, in Zuidoost-Azië. In het Midden-Oosten is het nog erger.”

Samen met Ben van Ommen van TNO stond Pijl twee jaar geleden aan de wieg van het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde (NILG). Vanuit de grondgedachte dat verandering van leefstijl een van de belangrijkste bouwstenen voor een effectieve en betaalbare gezondheidszorg is, willen TNO en LUMC bijdragen aan de omslag van ziekte en zorg, naar gezondheid en gedrag.

Verandering van leefstijl is een van de belangrijkste bouwstenen voor een effectieve en betaalbare gezondheidszorg, vinden Hanno Pijl en Ben van Ommen. – Foto: ANP

Kritiek op uitspraken over Pioppi-dieet

In de medische wereld ondervinden Pijl en Van Ommen inmiddels massaal bijval, ook al kwam er ook kritiek, bijvoorbeeld van nota bene het Voedingscentrum na een optreden van Pijl in het tv-programma Dokters van Morgen. Daarin liet de Leidse hoogleraar zich positief uit over het Pioppi-dieet. Dat is een door een zeer goed verkocht Amerikaans boek gepopulariseerd dieet, losjes gebaseerd op wat de inwoners van het Italiaanse dorpje Pioppi eten.

Blue zones

Pioppi ligt op Sardinië, middenin wat wel een blue zone wordt genoemd, een regio waar mensen opmerkelijk oud worden en ook tot op hoge leeftijd gezond blijven. In veel van die blue zones, zoals ook op het Japanse eiland Okinawa, eten mensen vooral niet te veel, maar wel heel veel groente en fruit. Daar ging de kritiek van het Voedingcentrum natuurlijk niet over, maar wel over het feit dat dat Pioppi-dieet koolhydraten mijdt en vetten ophemelt.

Pijl werd uiteraard benaderd voor een reactie op de openlijke kritiek. “Het Voedingscentrum is te negatief”, liet hij weten. “Hun adviezen zijn voor gezonde mensen. Voor mensen met overgewicht, diabetes type 2 of hart- en vaatziekten gelden andere richtlijnen. Bij diabetes type 2 is koolhydraatbeperking bijvoorbeeld al onderdeel van de behandeling.”

Bondgenoot onderzoeker Haveman

Dat is ook de kanttekening die Annemien Haveman maakt bij SLIMMER. Dit is een van de drie in het basispakket van de zorgverzekering opgenomen programma’s van gecombineerde leefstijlinterventies. Daarmee kunnen mensen met overgewicht en een verhoogd gezondheidsrisico via leefstijlverandering weer zelf het heft in handen nemen en hoeven ze niet meer afhankelijk te zijn van dagelijkse medicijnen en andere dure zorg.

Als onderzoeker bij Wageningen University & Research en GGD is Annemien Haveman nauw betrokken bij de opzet en uitrol van SLIMMER. “Dat programma is, net als die andere twee, niet voor alle Nederlanders, maar voor een specifieke doelgroep. Die is overigens wel heel groot: 3,5 miljoen mensen.”

Ze vallen af en houden dat ook vol als we achttien maanden verder zijn

Gezonder eten, dus ook genoeg groenten en fruit is vanzelfsprekend onderdeel van die gecombineerde leefstijlinterventies. Een aanpak die bewezen werkt, aldus Haveman. “De mensen die meedoen aan het project krijgen adviezen van een diëtist of leefstijlcoach en volgen die ook op. Ze vallen af en houden dat ook vol als we achttien maanden verder zijn.”

Alternatief voor medicijnen

Haveman vindt het baanbrekend dat dit intensieve programma standaard door zorgverzekeraars wordt vergoed. Dat haalt ook huisartsen uit de reflex om medicijnen voor te schrijven. “Er is nu een alternatief dat ze mensen in de spreekkamer kunnen aanbieden.”

In zijn algemeenheid is ze ook positief over de toch stijgende trend in de consumptie van groenten en fruit in Nederland. “In de laatste driejaarlijkse Voedselconsumptiepeiling van het RIVM – en dat is echt de belangrijkste wetenschappelijk gestandaardiseerde peiling – bleek dat we van 2012 tot 2016 gemiddeld bijna 3% meer groenten en 9% meer fruit aten dan in de peiling tussen 2007 en 2010. Eerlijk gezegd had ik dat toen niet verwacht, gezien de trend naar gemak. Groenten en fruit is geen gemaksvoedsel.”

Nu, met alle aandacht voor meer plantaardig en minder dierlijk voedsel, verwacht ze dat de voorzichtig stijgende trend wel eens zou kunnen doorzetten. En ook de inzet van dit kabinet stemt Haveman positief. “Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis bijvoorbeeld zet met zijn preventiebeleid het nodige in gang. We zitten echt in een ander verhaal.”

Zogeheten gecombineerde leefstijlinterventies, met een doelgroep van 3 miljoen mensen met specifieke gezondheidsrisico’s, worden vergoed door alle zorgverzekeraars. – Foto: Leefstijl als medicijn

Magische grens

Terug naar gezonder-eten-activist Wim Tilburgs. Met minister van Medische Zorg en Sport Bruno Bruins is het directe contact nog niet gelegd. Bruins kreeg in augustus van actievoerder Tilburgs, professor Pijl en nog een aantal hoogleraren en medici een oproep in de bus om nu eens écht werk te maken van leefstijlgeneeskunde. Voor hen was en is het beleid van Bruins en Blokhuis (en minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge, het is een druk bezet ministerie) toch nog niet voortvarend genoeg.

Tilburgs: “Kabinet Rutte III probeert al jaren de zorgkosten te beteugelen. Maar het CBS maakte voor de zomer bekend dat zorgkosten dit jaar voor het eerst de magische grens van € 100 miljard gaat doorbreken, bijna € 5.900 per Nederlander. Chronische leefstijl gerelateerde ziektelast en zorgconsumptie dragen hier in belangrijke mate aan bij. Daar kan gezonder leven en eten echt een verschil maken.”

Bloemkoolrijst en courgettespaghetti

Tilburgs is inmiddels zelf niet meer helemaal ketogeen. “In dat dieet mag je allerlei fruit niet eten, terwijl ik ook graag een appeltje of een peertje eet. Maar ik eet nu ook heel veel groente. Ook in de vorm van bloemkoolrijst en courgettespaghetti. Groenten zijn, behalve heel gezond, ook perfecte vehikels om vetten goed het lichaam in te begeleiden.”

Er zijn ook genoeg wetenschappers waar Tilburgs niet helemaal op goede voet mee verkeert. “Jullie zijn niet ‘evidence based’ zeggen ze dan. Dan zeg ik: wij zijn een burgerbeweging, we hebben het helemaal met die hooghartige houding gehad. Multinationals kunnen zich niet blijven verschuilen achter hun wetenschap. ‘Big Pharma en Big Food are killing for profit.’ Maar daar hoeven we niet aan mee te blijven doen. Kijk naar mij, hoeveel meer bewijs heb je nodig?”