Hoe komt Duitse tuinbouw onder druk uit?

De relatief kleine groenteteelt in Duitsland wordt economisch misschien niet hoog aangeslagen. Maar ook onze oosterburen zien sinds de coronacrisis het belang van voedselzekerheid met een eigen productie. De Duitse koepel Zentrallverband Gartenbau (ZVG) moet pogen de groene Duitse regering daarop te wijzen en tot maatregelen te bewegen om de teelt in het land te bevorderen.

Voorlopig moeten Duitse telers echter dit najaar opnieuw een kostenstijging accepteren: die van het minimumloon. ZVG noemt de stemming onder telers soms ‘catastrofaal’. Wat zal het effect zijn op lokale teelt?

We moeten de tuinbouw de winter door krijgen

De glastuinbouw wordt bedreigd door de onzekerheid van energievoorziening en kostenstijging. Die boodschap kreeg de Duitse minister van landbouw Cem Özemir eind vorige maand bij een bedrijfsbezoek aan teeltbedrijf Böck in de buurt van München. Sinds december 2021 is Özemir namens Die Grunen bondsminister van Voeding en Landbouw in het kabinet-Schol .

Invoering van crisisfondsen

Volgens Jürgen Mertz, voorzitter van het Zentralverband Gartenbau (ZVG) kan de productie in de tuinbouw niet zomaar worden stilgelegd en is een voorlopige planning voor volgend jaar nu al noodzakelijk. “We moeten de tuinbouw de winter door krijgen”, waarschuwde Mertz.

Hieronder valt ook de snelle en onbureaucratische uitvoering van de beloofde crisisfondsen voor alle tuinbouwgebieden. Zo niet, dan wordt de regionale productie in Duitsland bedreigd, stelde hij. Die EU-crisisfondsen zijn er overigens niet voor Nederlandse telers.

_{Lees verder onder de grafiek}

Meer onzekerheid over gas dan in Nederland

Er zijn meer verschillen. Laura Lafuente, directeur van de vakgroep groenteteelt van ZVG, wijst op de CO₂-heffing die telers al benadeelt ten opzichte van bijvoorbeeld hun Nederlandse collega‘s, met wie ze op de Duitse afzetmarkt moeten concurreren. Sinds 2021 geldt een generieke Duitse heffing van € 25 per ton CO₂ op fossiele brandstof. Voor een paprika- of tomatenbedrijf van 3 hectare betekende dat in 2021 een kostenstijging van € 43.698.

Lafuente: “CO₂-beprijzing alleen al maakte energie duurder voor de getroffen bedrijven. Daarnaast waren er in de tweede helft van 2021 forse stijgingen in de prijzen van meststoffen, verpakkingen, folies, gewasbeschermingsmiddelen en logistiek. De oorlog in Oekraïne heeft dat verergerd. De daarmee gepaard gaande marktverstoringen hebben de situatie opnieuw aanzienlijk verergerd.”

Ze noemt onzekerheid over de gasvoorziening als grootste probleem voor producenten. “Niemand weet hoe het volgende seizoen zal verlopen en of je je voldoende kunt voorbereiden op de mogelijke scenario‘s.” De onzekerheid over gaslevering lijkt daarmee groter bij telers in Duitsland dan in Nederland.

_{Lees verder onder de tabel}

Hogere kosten terugverdienen

Worden de CO₂-beprijzing en hogere kosten bij Duitse telers terugverdiend met hogere prijzen? Onderzoeker Michael Koch van het Duitse marktbureau AMI rekent voor dat dit wisselt.

“De gemiddelde Duitse producentenprijzen voor komkommers waren in de periode van week 8 tot en met week 28 dit jaar zo’n 27% hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Daarentegen zijn de producentenprijzen voor trostomaten 13% lager dan vorig jaar. Maar de producenten begonnen twee tot drie weken later met planten om hoge energiekosten te voorkomen. Voor paprika’s ligt de gemiddelde producentenprijs bijna 6% hoger dan vorig jaar”, zegt Koch.

Duitse telers proberen langetermijncontracten met vaste afzetprijzen te vermijden. Toch is het moeilijk om hogere prijzen te realiseren als de markt voldoende wordt bevoorraad, stelt Koch.

Boodschap in Berlijn

De CO₂-beprijzing kwam er overigens nog onder het vorige kabinet Merkel van middenpartijen CDU, SCU en SPD. ZVG. Hoe is het om nu onder een groen progressief kabinet te telen? Lafuente: “Net als alle andere sectoren zijn we in dialoog met politici en willen we natuurlijk graag dat onze eisen nog beter worden gehoord.” Niet altijd is de ZVG zo diplomatiek. De brancheorganisatie ontstak dit voorjaar in woede omdat het ministerie van landbouw de effecten van de gestegen gaskosten bagatelliseerde voor Duitse telers.

De boodschap komt nu wel aan in Berlijn. Lafuente: “Duitse politici zijn zich bewust van het belang van groenteteelt, maar niemand weet hoe de situatie zich in de winter echt ontwikkelt. Hoe het er nu voorstaat, is er geen zekerheid in het aanbod. Hoe een tekort zich ontwikkelt, hangt van vele zaken af. Behalve van geografische, hangt dat ook af van fysieke omstandigheden, zoals de druk in de gasleidingen, maar ook de tekort bij EU-buren.”

Prijsaanpassing gascontract mogelijk

De meeste Duitse glastuinbouwbedrijven hebben langlopende gascontracten. In geval van een acuut Duits gastekort kan echter een wet in werking treden, waardoor ook prijsaanpassingen kunnen worden doorgevoerd voor contracten met vaste looptijden. Dat is om een ineenstorting van de energievoorziening met stijgende grondstofkosten te voorkomen. Dat hangt bedrijven dus ook boven het hoofd. Een deel van die glasbedrijven werkt met wkk en kan ook stroom terugleveren; Blockheizkraftwerken heet dat met een mooi Duits woord. Statistische gegevens daarover ontbreken.

Nederlandse telers zijn verder met geothermie dan de Duitse bedrijven, maar de keerzijde werd deze energiecrisis ook duidelijk. De Nederlandse garantieregeling SDE keerde door hoge gasprijzen vrijwel geen steun meer uit aan aardwarmtebedrijven. Dat voordeel dat Nederlandse telers op Duitse collega’s hebben is daardoor zomaar verdampt.

Houtstook voordeel voor Duitsers

Duitse telers hebben echter nog wel een stevig voordeel op de Nederlandse. Warmte uit houtsnippers is daar nog steeds een uitweg voor telers om de gaskosten te drukken. In Nederland is die mogelijkheid eigenlijk weggenomen door die toepassing voor tuinbouw vrijwel uit de SDE te schrijven. In Duitsland is de discussie over houtstook niet zo hoog opgelopen als in Nederland. Duitsland heeft bovendien grote houtproductie.

Lafuente: “De meeste Duitse bedrijven hebben meer dan één energiebron. Houtsnippers komen wel vaker voor dan geothermie. Maar hier moet ook worden opgemerkt dat er op alle niveaus kostenstijgingen zijn.”

Ook stevige verhoging minimumloon

Naast de beprijzing en kostenstijgingen gaat ook het minimumloon later dit jaar stevig omhoog in Duitsland. In oktober komt het Duitse minimumloon boven het Nederlandse. Die hogere arbeidskosten moeten worden doorberekend aan klanten. Zo niet, dan zal de teelt verschuiven naar minder arbeidsintensieve gewassen, denkt ZVG.

Het minimumloon zal de structurele veranderingen in de groenteteelt versnellen en leiden tot een vermindering van de diversiteit van gewassen, verwacht ZVG. Fuentes heeft een kanttekening. “Ik wil de situatie niet te negatief weergeven. Het is ook belangrijk om te weten dat in delen van de groenteteelt, afhankelijk van de regio, het minimumloon minder belangrijk zal zijn. Omdat we hier al meer dan € 12 betalen en de werknemers langdurige arbeidscontracten hebben.”