Grenzen aan het recht van overpad

Beter een goede buur dan een verre vriend. Maar wat als die buurman gebruikmaakt van een ‘eeuwigdurend recht’ van overpad en langzaamaan jouw erf als openbare weg gebruikt? Erfdienstbaarheid, ofwel het recht van overpad, is allesbehalve ongebruikelijk op het platteland. Een dergelijk recht ontstaat als afspraak, vastgelegd in een akte door een notaris, of door verjaring. Maar wat als je er weer vanaf wilt?

Grote ergernissen

Dat dit niet zomaar gaat, ervoer een Overijsselse boer die in 2014 en 2015 tevergeefs naar de rechtbank in Almelo stapte. Vervolgens boog afgelopen jaar het gerechtshof in Arnhem zich over deze kwestie. De klager woont er sinds 2004, de overbuurman heeft in de jaren negentig de zaak van zijn vader overgenomen. Op het land van de klager ligt sinds 1967 een recht van overpad voor de overbuurman. De vader van de beklaagde exploiteerde een melkveehouderij en moest met zijn koeien via het erf van de klager zijn weiland bereiken.

Decennia lang was het geen enkel probleem dat de boer over het dienende erf reed of er zijn koeien naar de wei liet lopen. Maar het melkveebedrijf verdween. De beklaagde – de zoon van de melkveehouder – handelt nu in grondverzet- en bouwmachines en repareert deze. In plaats van de enkele tractor van zijn vader rijdt hij nu met dit wagenpark over het erf van zijn overbuurman, tot diens grote ergernis. Zijn erf wordt nu zes dagen in de week als toegangsweg tot het bedrijf van zijn overbuurman gebruikt. Het hof in Arnhem gaf de klager in oktober vorig jaar op één cruciaal punt gelijk: de erfdienstbaarheid is ‘onevenredig verzwaard’. Met andere woorden: dit staat niet in verhouding tot de afspraken die in 1967 gemaakt zijn.

Als een erfdienstbaarheid ‘onevenredig verzwaard’ wordt, is aanpassing mogelijk. Zoals in het geval het bedrijf van de gebruiker van een landweg veranderde in een loonbedrijf. – Foto: Henk Riswick

Video-opnamen

De klagende boer had er flink werk van gemaakt om zijn punt te maken. In een logboek hield hij het gebruik van het overpad dagelijks bij. Ook maakte hij video-opnamen van het materieel dat over zijn erf rolde. Raadsman Hubert Dullemond (Stein Advocaten Zwolle) stond de klager bij. De verzwaring van het gebruik van het erf van zijn cliënt moest bewezen worden. “Omdat de frequentie van het gebruik op foto’s moeilijk valt vast te leggen en omdat een logboek van een partij niet per se bewijs oplevert wegens partijdigheid, was het van belang het logboek te koppelen aan beeldmateriaal.”

Dus begon zijn cliënt het gebruik te filmen. Het logboek en de beelden bleken van cruciaal belang om het relaas van zijn cliënt aan te tonen. “Het verzamelen van bewijs op deze wijze is dan ook zeker voor boeren aan te raden; zonder bewijs is een dergelijke vordering kansloos”, zegt Dullemond. Het gerechtshof besloot in een tussenarrest dat het ter plaatse wilde kijken. Daarna zijn beide partijen onder de begeleiding van het hof in gesprek gegaan over het geschil. Over de uitkomst mag de advocaat niets zeggen, maar de afspraak leidt ertoe dat de erfdienstbaarheid zal eindigen.

Intensivering

Het gerechtshof noemde hier de intensivering een ‘onvoorziene omstandigheid’. Maar had de boer van het klagend erf dan geen rekening hoeven houden met grotere landbouwvoertuigen? De tractor uit 1967 is niet dezelfde als die uit 2017. Volgens advocaat Paul Herder (Hekkelman Advocaten) mag inderdaad wel verwacht worden dat het gebruik groter wordt, maar niet als bijvoorbeeld van een melkveebedrijf wordt omgeschakeld naar een onderneming buiten de landbouw. “Een dergelijke wijziging – en intensivering van het gebruik van het pad – was ten tijde van de vestiging van het recht van overpad niet te voorzien.”

In deze zaak viel op dat de klagende boer wist te bewijzen dat zijn erf veel zwaarder belast werd dan hij had hoeven verwachten.

Pergola moest weg

Maar ook de gebruiker van een erfdienstbaarheid hoeft niet alles te tolereren, zegt Herder. “Vorig jaar is een zaak bij de rechtbank Gelderland aan de orde geweest waarin een pergola over het pad was gemaakt. Is daarmee een grens overschreden? De gebruiker vond van wel. De pergola vormde een soort tunnel waar de koeien liever niet doorheen gingen. De pergola was volgens de rechtbank dan ook een belemmering en moest daarom worden verwijderd.”

De klager uit de zaak waarover het gerechtshof in Arnhem zich vorig jaar boog, had zijn zaken goed op orde. Maar volgens Herder hoeft nu niet iedere klager met een camera in de aanslag om zijn buurman te filmen. “De rechter gaat af op de feiten die door de twee partijen worden gepresenteerd. Betwist de gebruiker dat het gebruik is geïntensiveerd, dan zal de eigenaar moeten aantonen dat dit wel degelijk het geval is. Een logboek en videobeelden kunnen daarbij een rol spelen maar ook kan worden gedacht aan het horen van getuigen.”

Bewoordingen in de akte

Vooraf is het verstandig de akte goed te bestuderen. “Als in de akte van vestiging duidelijk is verwoord dat een bepaalde intensiteit is vastgelegd, zal intensiever gebruik niet zijn toegestaan. Let dus bij het vestigen van een recht van overpad goed op de bewoordingen in de akte”, zegt Herder. Volgens Dullemond is het ook zaak het historisch gebruik van het recht van overpad te bestuderen als in de akte weinig of niets over het gebruik van de erfdienstbaarheid is vastgelegd. “Dit kan door heel concreet bewijs te leveren hoe door de jaren het gebruik is geweest en hoe dit was ten tijde van het vestigen van de erfdienstbaarheid.” Van belang is dus wat er in de akte van vestiging is vastgelegd. Hoe is de erfdienstbaarheid ingericht? Staat er iets genoemd over de breedte en lengte van het pad? Zelfs foto’s uit het familiealbum – met daarop het pad duidelijk zichtbaar – kunnen van dienst zijn.