Glastuinbouw Nederland: ‘Verduurzaming vraagt innovatie en implementatie’

De gasgestookte WKK is momenteel een economisch aantrekkelijke manier om de energievraag in te vullen, en de stimulering van duurzame energie verloopt nog niet altijd soepel. De visie van Glastuinbouw Nederland is echter nog steeds dat een fossielvrije glastuinbouw mogelijk is. Al moeten er volgens Piet Broekharst en Dennis Medema, energiespecialisten binnen de belangenorganisatie, nog de nodige stappen gemaakt worden om dat te realiseren.

‘Scherpe ambities zijn haalbaar’

Broekharst: “We denken nog steeds dat de scherpe ambities haalbaar zijn, om in 2040 als glastuinbouw klimaatneutraal te zijn en in 2030 al te voldoen aan de afspraken in het klimaatakkoord. Al gelden daarbij zeer nadrukkelijk de aangegeven randvoorwaarden aan maatregelen die vanuit de overheid nodig zijn.” Bij dat laatste horen onder andere fiscale stimuleringsregelingen, het oplossen van knelpunten rond de ODE, CO₂-voorziening en het realiseren van warmte-infrastructuur. Zoals het nu daarmee staat, zal het allemaal een tandje langzamer gaan dan verwacht.”

Piet Broekharst en Dennis Medema zien een fossielvrije glastuinbouw als realistisch, bij voldoende ondersteuning door de overheid. – Foto: Peter Visser

Langzaam omschakelingsproces

Voor elektriciteit die van het net afgenomen wordt, wat groeit bij een afbouw van eigen WKK-vermogen, is de tuinbouw afhankelijk van hoe groen partijen buiten de eigen sector stroom gaan opwekken. Dat omschakelingsproces in de energiemarkt gaat langzaam. Terwijl het elektriciteitsgebruik in de glastuinbouw alleen maar toe zal nemen. Diverse duurzame energietechnieken zullen meer stroom vragen, bijvoorbeeld warmtepompen, warmteterugwinningssystemen of bronpompen bij aardwarmte. Ook belichting breidt uit in areaal en intensiteit. Want telers zullen met energiezuiniger leds, die minder warmte produceren, eerder meer capaciteit willen installeren dan dat ze alleen bezuinigend hun Son-T lichtcapaciteit 1:1 vervangen.

Led is nu qua investering nog een dure groeilichtbron, wat subsidie noodzakelijk maakt. Broekharst: “De regering geeft daarbij voorkeur aan volledig led. Onder andere de EG-stimuleringsregeling is daar op gericht. We gaan zien of die subsidie voldoende is om de tussenstap van hybride-opties over te slaan.”

De aansluiting op warmtenetwerken maakt fossiele energie flexibeler inzetbaar. – Foto: Branko de Lang/ANP

Energie besparen

Medema: “Als teler kun je zelf als eerste stap energie besparen. Alles wat niet nodig is aan warmte of elektriciteit, hoeft ook niet opgewekt te worden. Van alle energie die voor een klimaatneutrale eindsituatie nog vergroend moet worden in de glastuinbouw, denken we een derde deel al te kunnen gaan oplossen door middel van energiebesparing.”

Van de resterende duurzame energievraag zou grofweg de helft ingevuld kunnen gaan worden met geothermie. Dan blijft er nog een rest over die ingevuld zal moeten worden met overige bronnen, zoals restwarmte, biomassa en all-electric-oplossingen. Bij dat laatste valt te denken aan aquathermie, kaswarmteterugwinning en andere warmtepomptoepassingen. Uiteindelijk zal restwarmte en ook externe CO₂ fossielvrij geproduceerd moeten worden.

Zetje nodig van subsidies

Duurzame technieken hebben voorlopig nog een zetje nodig van subsidies. Als alles van de overheidskant goed geregeld is, kan als allerlaatste nog een individuele prikkel nodig blijken. “Vergelijkbaar met het CO₂-sectorsysteem, maar dan uitgesplitst naar bedrijven die hun best doen, en minder verduurzamende ondernemers die stimulerende financiële prikkels gaan ondervinden.”

Het is lastig aan te geven hoe snel duurzame oplossingen ingevoerd kunnen worden. Dit hangt onder andere af van regionale mogelijkheden. Broekharst: “Het Westland, met allerlei initiatieven voor warmtenetwerken en geothermie-opties, zal wellicht makkelijker kunnen verduurzamen dan regio’s waar de ondergrond minder geschikt is voor geothermie en waar er lokaal weinig restwarmtebronnen zijn. Daarom is het belangrijk om aan allerlei verschillende opties te werken, zodat een teler keuzes kan maken uit oplossingen die passen bij zijn bedrijf, regio, gewas en zijn manier van telen, zoals belicht, onbelicht en grond- of substraatteelt.”

De WKK blijft een belangrijke rol spelen tijdens de transitie naar duurzame energie. – Foto: Peter Visser

Biomassagebruik

Biomassa kan voor de tuinbouw een goed passende duurzame warmtebron zijn, waar Glastuinbouw Nederland ook op heeft ingezet. Een aantal telers heeft hierin geïnvesteerd of was zich hier al flink op aan het voorbereiden. “Maar daar loopt het niet meer zoals we hadden gewild. De maatschappelijke discussie kantelt, waarbij de discussie over biomassagebruik meer op gevoel wordt gevoerd dan op argumenten, waarbij veel ongenuanceerde en onterechte mitsen en maren worden geuit. Gebaseerd op incidenten en vaak op verkeerde informatie. Bossen worden zo beheerd dat er niet meer CO₂ wordt uitgehaald dan dat er in komt, en de tuinbouw gebruikt alleen reststromen die nergens anders voor gebruikt worden. Criticasters zeggen dat we de klimaatdoelen met alleen zon en wind ook wel kunnen halen. Maar dat is niet zo. We moeten aan alle opties werken, waarbij we uiteraard wel altijd waakzaam moeten blijven voor goede randvoorwaarden waarbinnen ze toegepast worden. Alle duurzame opties zullen best elk hun eigen nadelen hebben, maar dat geldt ook voor het blijven toepassen van de huidige fossiele bronnen indien je de overgang naar duurzaam vertraagt.”

Nieuwe technieken

Glastuinbouw Nederland concentreert zich met nadruk op duurzame opties die in de komende tijd haalbaar zijn. Al zijn er meer technieken die in de toekomst interessant zouden kunnen worden. Medema: “We willen bijvoorbeeld nu best al meedenken, als een partij de glastuinbouw wil betrekken in een lokaal initiatief van buiten de sector, zoals bij projecten met waterstofgas. Het staat niet bovenaan ons lijstje van aandachtspunten, maar als de kans zich aandient, dan koppen we hem in.”

Aquathermie komt al iets dichterbij als veelbelovende optie om verder te gaan oppakken. Al is nog niet bekend hoe dit precies in de praktijk uitpakt met bijbehorende techniek, energiestromen en investeringen. “En je hebt daarbij dan warmte/koude-opslag WKO) nodig, dus echte seizoensbuffers. Aquathermie inclusief WKO is nu nog niet helemaal rendabel, dus zal SDE++ mee moeten helpen om deze techniek verder te brengen.”

Het laatste beetje gas, stop dat nog in de WKK. Efficiënter kun je je gas niet verstoken

Positie WKK

Medema: “Met de huidige energieprijzen is het lastig duurzaam concurreren tegen het stoken van fossiel gas in een WKK. Ook voor de paar echte grote koudepieken in de winter blijft de WKK een heel nuttig en effectief instrument.” Broekharst: De WKK blijft ook energetisch gezien heel aantrekkelijk. Het is ongekend als je kijkt wat die effectief en schoon aan warmte uit energie haalt, in vergelijking met energiecentrales. En vergeet niet het ondersteunende belang van de WKK om zon- en windenergie mogelijk te maken, via het bewaren van de netbalans. Bij voldoende aanbod van groene stroom zal de WKK uiteindelijk wel gaan verdwijnen. Maar tijdens het afbouwen van het fossiele gasgebruik zou ik zeggen: het laatste beetje gas, stop dat nog in de WKK. Efficiënter kun je je gas niet verstoken. Die WKK moet je niet uit de markt gaan drukken, als doel op zich, met allerlei ontmoedigingsregelingen. Maar je moet duurzame andere opties juist zo stimuleren, dat de huidige WKK minder interessant wordt. De WKK mag dan nu sterk concurrerend zijn, maar iedereen snapt dat energie uiteindelijk duurder gaat worden. Óf door de markt, óf door de overheid. Laat je daarom niet verblinden door de energiesituatie van vandaag. Kijk tien jaar vooruit, en bekijk ondertussen wat je op weg daarheen nu al kunt doen.”

Om van fossiele energie af te komen, is externe CO₂ cruciaal. Medema: “De overheid zou daarbij moeten ondersteunen, door in ieder geval te zorgen dat CO₂ niet onder de Noordzee verdwijnt, maar juist door te stimuleren dat biogene CO₂ (zoals van afvalverwerkingsbedrijven) aan de glastuinbouw geleverd wordt.

CO₂ uit de buitenlucht halen staat eveneens in de belangstelling, al is dat een langeretermijnoplossing waar nog veel ontwikkeling voor nodig is. Het zou glasbedrijven onafhankelijker maken van externe bronnen. En benodigde warmte voor dit proces is goedkoop in de zomer, juist in de periode dat er veel CO₂ benut kan worden in de teelt.