‘Geen Max Havelaar voor Nederlands product’

Supermarkten kunnen door hun inkoop een einde maken aan constructies met goedkope buitenlandse plukkers. Maar het CBL houdt afstand van keurmerk Fair Produce. Welslagen van dat keurmerk bij champignons is van belang voor de hele sector. Tekst: Jeroen Verheul

Supermarktkoepel CBL vermoedt dat het handel- en teeltpartijen achter keurmerk Fair Produce te doen is om hogere opbrengsten en wil geen subsidie verschaffen bij inkoop, aldus directeur consument en veiligheid Marc Jansen. Het lijkt nu maken of breken voor zo’n keurmerk. De stichting Fair Produce heeft geld om tot het einde van het jaar aan de doorbraak te werken.
Ruim een half jaar al praten partijen over het sluitend krijgen van de champignonketen. Handel (Frugi Venta), teelt (LTO) en vakbonden (FNV Bondgenoten) willen dat inkopers uitsluitend champignons met het keurmerk toestaan. Maar supermarkten zijn weigerachtig, telers afwachtend. Als het toch lukt bij champignons, zijn de vollegrondsgroenten aan de beurt. Op termijn moet het keurmerk zo ver worden uitgerold dat het staat voor Nederlands product dat duurzaam en dus met bovenwettelijke eisen is gemaakt.
Zo ver lijkt het voorlopig niet te komen. Jansen ziet niets in het keurmerk, al lijkt het bezwaar vooral te draaien om de meerprijs van 5 cent per bakje. “Als het echt zo belangrijk is om ‘Polenconstructies’ uit te bannen, kunnen de handelsbedrijven nu al afspreken dat ze alleen gecertificeerd product afnemen.”
Bij een ‘Polenconstructie’ wordt de oogst op bed verkocht aan een buitenlandse firma, of werk uitbesteed. De ondernemer geeft hierbij aan geen bemoeienis te hebben met de oogst; hij werkt onder de noemer ’grensoverschrijdende dienstverlening’. In de praktijk gebeurt dat tegenwoordig vooral via Bulgarije.

Mazen van de wet
De stichting Fair Produce staat voor een lastige opgave. Circa 80 procent van de teelt van champignons gebeurt op bedrijven met structuren à la Polenconstructies. Een groep anonieme telers meldde dat in januari in een brandbrief aan de stichting.
Supermarkten keuren de Polenconstructies niet onomwonden af. Daarbij verwijst Jansen naar de transportbranche, waar ze ook worden toegepast. Daar ligt dus al een meningsverschil. Fair Produce noemt een reeks uitspraken waarbij de rechter Polenconstructies bestrafte maar erkent dat de bedrijven steeds weer de mazen van de wet opzoeken.
Het tweede meningsverschil is veel fundamenteler. CBL vindt dat de overheid de bedrijven harder moet aanpakken als dergelijke constructies verboden zijn. “Sluit de bedrijven dan.”
Dat is gelijk de reden dat Rabobank zich in de discussie heeft gemengd. Zo’n maatregel brengt bedrijven in een faillissement. De bank loopt dus grote risico’s als de overheid hard gaat optreden. Het keurmerk Fair Produce kwam er ook niet voor niets mede op initiatief van Rabobank.

De stuurgroep Fair Produce wil consumenten activeren. Media-aandacht van dagblad De Pers, dat spreekt over gangsterchampignons, kan supermarkten over de streep helpen, denkt Fair Produce. Dat artikel is geen onderdeel van een campagne, bezweert projectleider Peter Baltus, maar de aandacht kan de stichting wel helpen. Voorlopig echter heeft het artikel de supermarkten juist in de gordijnen gejaagd.
Ondanks de weigering van koepel CBL is het mogelijk dat een afzonderlijke supermarkt met het keurmerk zich toch wil onderscheiden.Volgens handelskoepel Frugi Venta lopen nog gesprekken met individuele supermarkten. Secretaris Leo Welschen: ”Er is bij handelaren nog hoop dat supermarkten zullen deelnemen.”
Tot die tijd organiseren de partijen maatschappelijke steun voor het keurmerk om zo de teelt en supermarkten over de streep te trekken. Stichting Fair Produce plant in maart een grote manifestatie. Fair Produce voert onder meer gesprekken met Consumentenbond, Max Havelaar en Fairtrade Nederland.
Het is een beproefde methode om met maatschappelijke druk supermarkten tot iets te bewegen. Zo zijn ook de batterij-eieren uit de winkel verdwenen, terwijl de productie wettelijk is toegestaan. Al lijkt het voorlopig makkelijker de consument extra te laten betalen voor dierenwelzijn dan voor het welzijn van plukkers.