premium
Schoon water is voor de fruitteelt van groot belang, bijvoorbeeld voor nachtvorstberegening. - Foto: VidiPhoto
Boeren en tuinders dreigen hun sterke positie binnen waterschappen te verliezen door een wetsvoorstel om geborgde zetels te schrappen. Deze zomer zou het al door de Tweede en Eerste Kamer heen moeten, vóór de volgende waterschapsverkiezingen in 2023. Een hoogleraar pleit voor een tussenvariant: wel geborgde zetels, maar minder.
De positie van boeren en tuinders in waterschappen staat onder druk. Kamerleden Laura Bromet van GroenLinks en Tjeerd de Groot van D66 hebben eind vorig jaar een initiatief wetsvoorstel ingediend, waarmee er voor de waterschapsverkiezingen van 15 maart 2023 een einde zou komen aan de zogeheten geborgde zetels. Dat zijn gereserveerde plekken voor agrariërs, bedrijven en natuurterreinbeheerders. Volgens beide partijen passen geborgde zetels niet bij de breder geworden taken van waterschappen en zijn ze niet democratisch. Het voorstel lijkt kansrijk: een meerderheid in de Tweede Kamer is voor wijziging van de Waterschapswet. Al in de zomer van 2022 moet het plan door de Kamer gaan.
Landbouw hard geraakt
Het afschaffen van de geborgde zetels zou de landbouw hard raken. Boeren en tuinders hebben het grootste aandeel in deze categorie en bezetten bijna 12% van alle waterschapszetels. Ook zitten er meestal agrarisch ondernemers in het dagelijks bestuur. Dat is historisch gezien niet voor niets. Boeren en tuinders bezitten veel grond en hebben direct belang bij het goed functioneren van een waterschap.
Ruim kwart zetels is nog geborgd
Het aantal waterschappen is sinds 2008 door fusies afgenomen van 26 naar 21. Het totale aantal zetels daalde van 709 naar 602. Daarvan zijn er 160 geborgd; 71 voor boeren en tuinders met open teelten, 63 voor bedrijven (waaronder ook glastuinders) en 26 voor natuurterreinbeheerders.
Het percentage geborgde zetels ligt met 26,6% nu lager dan in 2008 (29,2%). Provincies bepalen het aantal geborgde zetels in een waterschap, minimaal zeven en maximaal negen.
Een waterschapsbestuur bestaat altijd uit vier belanghebbende groepen: ingezetenen, boeren en tuinders, bedrijven en natuurterrreinbeheerders. Waterschappen zijn gestoeld op het principe ‘belang-betaling-zeggenschap’.
Bezwaar LTO
LTO maakt daarom bezwaar tegen het wetsvoorstel. Ook al omdat het aandeel agrariërs in de gekozen zetels met elke waterschapsverkiezing afneemt. “Geborgde zetels zorgen voor een gezond tegenwicht tegen de waan van de dag. Boeren zitten langdurig in een gebied, spelen een grote rol in waterbeheer, brengen veel kennis in en hebben een langetermijnbelang”, zegt LTO’er Tineke de Vries. “Als een waterschap volledig gekozen is, loop je risico op een politiek spel waarbij geld verdeeld wordt op plekken waar je alleen op de korte termijn mee scoort. Daarbij ontbreekt bij sommige politieke partijen integrale gebiedskennis volkomen.”
‘Andere vorm van belangenrepresentatie’
Marleen van Rijswick is hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan Universiteit Utrecht en is geen principieel tegenstander van geborgden. “Deze zetels zijn ook democratisch; het is alleen een andere vorm van belangenrepresentatie. Dit komt vaker voor. Denk aan de Sociaal-Economische Raad (SER), de Nederlandse Orde van Advocaten of universiteitsraden. Het past bij het functionele karakter van een waterschap.”
Ik hoor alleen dat geborgde zetels niet democratisch zijn, maar over het functioneren van waterschappen wordt niets gezegd
Tineke de Vries, LTO
Bedrijven hebben veel invloed
LTO mist de inhoudelijke argumenten om geborgde zetels te schrappen en wijst erop dat waterschappen klimaatverandering al jaren hoog op de agenda hebben staan. Ook zijn er 550 projecten binnen Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, waarin boeren en waterschappen nauw samenwerken. De Vries: “Ik hoor alleen dat geborgde zetels niet democratisch zijn, maar over het functioneren van waterschappen wordt niets gezegd.”
Veel invloed en zeggenschap
Een kritiekpunt is vaak dat telers te veel zeggenschap en invloed hebben in een waterschap. Volgens Van Rijswick klopt dat: geborgde zetels geven een stem aan kwetsbare belangen, zodat er toch representatie is. “Maar dit systeem is nu niet goed ingevuld”, zegt ze. “De stem van landbouw en bedrijfsleven is onevenredig sterk. Bovendien trekken ze vaak samen op én werken ze samen met gekozen zetels in een waterschap. Zo zijn ze dubbel vertegenwoordigd. Daarnaast zitten ze als geborgden praktisch altijd in het dagelijks bestuur. Met het huidige ruime aantal geborgde zetels is de boerenpositie disproportioneel sterk.”
Van Rijswick erkent dat veel waterschapsthema’s boerenland raken, maar stelt dat goed waterbeheer voor iedereen van wezenlijk belang is. Het economische belang is niet het enige dat telt.
Eerlijker verdeling
Van Rijswick pleit voor een eerlijker verdeling en een kleiner geborgd aandeel voor boeren en tuinders. “Een of twee landbouwzetels in een algemeen waterschapsbestuur zou evenwichtiger zijn. Dan zou er ook geen geborgde landbouwzetel meer in het dagelijks bestuur zitten.” Volgens de hoogleraar zouden er daarnaast geen aparte geborgde bedrijfszetels meer moeten zijn. “Die zijn er indertijd gekomen vanwege de verontreinigingsheffing die ze als vervuiler betalen.”
Voor een gemiddelde burger is goed waterbeheer belangrijk voor een fijn leven, voor een teler kan het bepalend zijn voor zijn oogst
Arjan Budding, programmaleider duurzaam waterbeheer, Wageningen University & Research
Scherper politiek profiel
Waterschappen staan tamelijk onzichtbaar aan de bron van veel welzijn, zegt Arjan Budding, programmaleider duurzaam waterbeheer van Wageningen University & Research. Waar waterschappen in het verleden ‘weinig sexy’ waren, willen veel mensen nu verandering en inbreng in de inrichting van water, merkt hij. “Die discussie rond geborgde zetels is op zich gezond. De maatschappij verandert en het vizier is steeds meer op landbouw gericht. Soms terecht, want stikstof is bijvoorbeeld een probleemstof in water.” Budding wijst echter op een verschil in belang. “Voor een gemiddelde burger is goed waterbeheer belangrijk voor een fijn leven, voor een teler kan het bepalend zijn voor zijn oogst. Daarom is binnen de geborgde landbouwzetels een stevige betrokkenheid met LTO een groot pluspunt.”
Waterschappen hebben bredere blik
Budding ziet dat waterschappen de laatste jaren sterk doorontwikkelen en meegaan met hun tijd. De kerntaak – schoon water en droge voeten – is onveranderd, maar waterschappen hebben een bredere blik gekregen. “Ze nemen steeds vaker een voortrekkersrol in gebiedsprocessen en innoveren ook. Denk aan het vergisten van slib uit rioolwater tot biogas voor de productie van warmte of elektriciteit.” Waterschappen worden zo politieker. Budding: “Enerzijds past dan juist een scherper politiek profiel, anderzijds functioneren waterschappen in het huidige systeem al goed. In de praktijk hebben waterschapsbesturen een heel goed besef dat ze er samen uit moeten komen; ook partijen die verder uit elkaar liggen.”
Bert den Haan: ‘Effe bij de zaak, mensen’
Bert den Haan is fruitteler in Kerk-Avezaath (Gld.) en een jaar geleden kwam hij tussentijds op een van de vier geborgde ‘boerenzeteles’ in het algemeen bestuur van Waterschap Rivierenland. Daar moest hij wel een beetje wennen aan het politiek gepraat. “Ik dacht vaak: laten we nou eens effe bij de zaak blijven”.
Alleen nog maar kiesbare zetels en geen geborgde zetels meer, lijkt hem alleen al daarom geen goed idee. “Het risico is dat je dan heel veel directe ervaring en deskundigheid kwijtraakt en je er heel veel ideologisch ingegeven praat voor terugkrijgt.”
Regionale energiestrategieën
Als voorbeeld van een politiek ingegeven onderwerp noemt Den Haan de bespreking van alle regionale energiestrategieën (RES) in het uitgestrekte werkgebied van Rivierenland. “Wij hebben zes ‘RES‘en’. Daar kunnen we als waterschap een aanbeveling bij doen. Maar het is volgens mij veel beter om het over de uitvoering van onze kerntaken te hebben, dan eindeloos over een RES te praten waar we toch geen zeggenschap over hebben.”
Beheerders en inrichters van het landschap
Boeren en fruittelers zitten niet voor niks op die zetels. “Voor ons belang – schoon water is voor de fruitteelt van levensbelang – maar ook als beheerders en inrichters van het landschap. Wij kennen de waterstromen, we vertegenwoordigen andere regio’s dan alleen de steden Nijmegen en Gorinchem.”
Slagkracht
De slagkracht is door de waterschapsverkiezingen niet toegenomen, denkt Den Haan. “Iedereen kan een waterpartij oprichten en in het bestuur komen. Dan is de selectieprocedure die je voor een geborgde zetel moet volgen toch een betere garantie voor het binnenhalen van kwalitatief goede bestuurders.”
Ondanks het politiek gehalte van de vergaderingen wil Den Haan graag gaan voor een volgende zittingsperiode. “Het is ook wel leuk om in een gemengd gremium te zitten, naast mijn bestuurswerk in de belangenbehartiging met alleen maar collega-telers.”
Ted van Heijningen: ‘Oók geborgde zetels in Tweede Kamer!’
Zelf keert hij na de volgende waterschapsverkiezingen na twee zittingsperiodes van vier jaar sowieso niet terug in het algemeen bestuur van Hoogheemraadschap Delfland. Maar het systeem van geborgde zetels bij het grof vuil zetten, dat lijkt Ted van Heijningen zeer onverstandig. “Sterker, ik zou het juist breder invoeren, bijvoorbeeld in de Tweede Kamer.”
‘Ik ken de issues‘
Nadat Van Heijningen zich had laten uitkopen uit teelt- en veredelingsbedrijf Eminent in Kwintsheul (Z.-H.), had hij de handen vrij om een geborgde waterschapszetel te gaan bezetten, toen LTO Glaskracht hem vroeg te solliciteren. “Ik was jarenlang schouwmeester geweest. Ik ken de issues die spelen.”
Delfland is het op een na kleinste waterschap van Nederland, maar heeft wel het grootste aantal glastuinbouwbedrijven binnen de grenzen. Die vallen onder de vier geborgde zetels in de categorie ‘Gebouwd bedrijven’. Daarnaast bezetten de boeren en tuinders in de open teelten vier geborgde zetels ‘Ongebouwd’.
Evenwichtige verdeling
Met nog 21 zetels die via de verkiezingen gevuld worden, is de vertegenwoordiging van ‘ingelanden’ – zoals burgers heten in de wereld van de waterschappen – en bedrijven volgens Van Heijningen goed in evenwicht. “En wie moet, zonder boeren en tuinders op hun geborgde zetels, dan aan alle nieuwe bestuurders gaan vertellen hoe dat nou écht zit met oude middelen die nog in de Westlandse tuinderssloten worden gevonden. Dat dat echt niet binnen een jaar uit het grondcomplex is verdwenen.”
Bestuursbreed programma
Delfland is een van de waterschappen waar is gekozen voor een bestuursbreed programma. Geen coalitie van een paar fracties en de rest in de oppositie, maar allemaal als gelijke gesprekspartners in het bestuur. “Dat past heel goed bij een uitvoeringsorgsanisatie. Praktisch in plaats van politiek. Niet elkaar vliegen afvangen , maar wel kijken hoe we zo efficiënt mogelijk ons gezamenlijke belang van schoon water en veiligheid kunnen bereiken. Daar zijn geborgde zetels echt geen remmende factor.”
Beheer
WP Admin
Bewerk bericht