EU weet: inkoopbundeling riskant voor teelt

De Europese Commissie is op de hoogte van inkoopbundeling en de risico’s. Supermarkten zeggen dat het past bij vrij verkeer van goederen. Scherp inkopen zorgt namelijk voor betaalbare voeding. Er zijn tegelijk ook zorgen over de effecten op boeren en tuinders, de meest kwetsbare schakel in de keten. Dat weet de Europese Commissie ook uit haar eerdere studie Retail alliances in the agricultural and food supply chain. Het onderzoekt de trend van supermarkten om meer over de grens samen te werken bij inkoop. Deze studie dateert van enkele jaren geleden, maar is weer actueel nu inkoopbundeling bij groenten en fruit lijkt te gaan gebeuren.

ketens onder druk bij scherpere gebundelde inkoop

Voor deze studie gingen de onderzoekers er nog vanuit dat in de land- en tuinbouw alleen grote zuivelcoöperaties moesten opboksen tegen grote combinaties van afnemers. Nu is FrieslandCampina met € 13,7 miljard omzet een stevige partij, zeker in vergelijking met groente- en fruitleveranciers. In Nederland hebben die vaak een omzet van circa € 200 miljoen tot iets meer dan € 1 miljard.

Ook toen inkoopbundeling niet direct gericht was op groenten- en fruit, waren er al duidelijke indirecte risico’s voor telers. Zij zitten aan het begin van de keten van veel bewerkte voedingsproducten. Die ketens komen onder druk bij scherpere gebundelde inkoop. De onderzoekers adviseerden alleen al om deze reden risico’s voor boeren en tuinders verder te gaan onderzoeken. Dit advies lijkt alleen in kracht toe te nemen nu supermarkten ook direct en gezamenlijk verse groenten en fruit willen inkopen.

Kortingen toestaan aan inkoopclub

Want hoe werkt inkoopbundeling in de praktijk? Bij A-merkproducten werkt inkoopbundeling anders dan bij eigen merkproducten. Bij beiden gaat het om bewerkte voeding. Met A-merkfabrikanten tekent de inkooporganisatie vaak namens de supermarkten het (gebundelde) contract. De onderhandeling begint met de afgifte van de prijs door de fabrikant. Dan moet de fabrikant kortingen geven en heffingen betalen voor diensten van de supermarkten. De fabrikant betaalt bijvoorbeeld voor de plek in het schap, geeft volumekortingen en betaalt vergoedingen voor promotie en andere zaken. De inkooporganisatie organiseert het aankoopproces en logistiek.

Een andere vorm van inkoopsamenwerking is zichtbaar bij eigen merkproducten (private label). Bijvoorbeeld tomatenketchup. De supermarkten stellen gezamenlijk specificaties op voor de saus en laten fabrikanten via inschrijving (tender) aanbiedingen doen. Deze eigen merkproducten bevatten grondstoffen uit de land- en tuinbouw, zoals tomaten. Hoe scherper deze fabrikanten de offertes maken, hoe minder ze (vollegronds)telers kunnen betalen voor hun product.

Meer risico’s aan bundeling inkoop

Er is nog een indirect effect van inkoopbundeling op telers. Zij zijn leverancier van fabrikanten. Hoe groter de inkoopcombinaties van supermarkten zijn, hoe meer fabrikanten afvallen en de overblijvende fabrikanten groeien. Dat heet concentratie. Die grotere fabrikanten zullen machtiger worden en scherper inkopen bij telers, denken de onderzoekers.

Dat zijn de indirecte risico‘s. Er komen directe effecten of risico’s bij als groenten en fruit ook echt direct via bundeling van inkoop wordt ingekocht. Bijvoorbeeld: Hoe wordt met informatie van leveranciers omgesprongen? Dat mag niet worden gedeeld tussen supermarkten, maar het is waardevolle marktinformatie en toezicht is minimaal.

Moeilijk nee zeggen

Er zijn nog meer risico’s. Als inkoopcombinaties zo groot zijn, kan een leverancier moeilijk nee zeggen. De dreiging bij onderhandelingen om de order niet te plaatsen (delisting) kan misbruik van marktmacht zijn. Zo zijn er nog meer risico‘s, zoals de betaling voor diensten die niet geleverd worden door de supermarkten, of het neerleggen van leveringsrisico’s bij leveranciers. Die laatste risico’s zijn vooral in groenten en fruit groot. Extreem weer maakt levering soms lastig te garanderen. Moeten leveranciers dan bijkopen?

De onderzoekers gaan ook niet voorbij aan voordelen van gebundelde inkoop. Het biedt kansen voor leveranciers om in schappen van internationale supermarkten te komen.