Energiespecialist: ‘Hogere energieprijzen zijn blijvend’

De oorlog in Oekraïne zorgde voor een extra prijsstijging op de toch al stijgende kosten voor gas en elektra. Energiedeskundige Martien Visser ziet dat overheden er van alles aan doen om het tij van stijgende energiekosten te keren. “Kolencentrales mogen weer volop draaien en er worden LNG-terminals voor vloeibaar gas gebouwd om de gasaanvoer weer op peil te krijgen”, legt Visser uit.

LNG is aardgas dat tot -160 graden is teruggekoeld, waardoor het vloeibaar wordt en op deze manier per schip vervoerd kan worden. In de Rotterdamse haven is een vaste LNG-terminal en de Eemshaven is sinds september een drijvende LNG-terminal in gebruik. De overheid heeft daarnaast gezorgd dat de gasvoorraden vol zijn, waardoor de paniek uit de gasmarkt is verdwenen, ziet Visser.

Gasprijzen blijven drie tot vier keer hoger dan normaal

Desondanks blijven de marktprijzen voor aardgas de komende jaren drie tot vier keer hoger dan normaal, voorziet hij. “Er wordt nu door Europa heel veel geld verscheept naar Qatar, de Verenigde Staten en Noorwegen om gas in te kopen. Die landen worden slapend rijk, terwijl het Europa heel veel geld kost. Dat is de boetedoening die we moeten doen omdat we ons te afhankelijk hadden gemaakt van Rusland.”

Ook voor de belangrijkste producenten van LNG, de Verenigde Staten en Qatar, was de grote vraag naar het vloeibare gas vanuit Europa onverwacht. LNG was hoofdzakelijk bestemd voor de Aziatische markt, maar ging nu naar Europa, omdat in Europa zoveel werd betaald. Ze zijn nu hun productiecapaciteit aan het verhogen, maar dat duurt een paar jaar. “Wat we zien op de termijnmarkt is dat de gasprijzen vanaf 2026-2027 weer dalen, maar dan nog blijft deze twee keer zo hoog als dat we gewend waren.”

Zijn er alternatieven?

“Op de Noordzee is bijvoorbeeld nog heel wat gas te winnen, maar om dat soort velden te ontwikkelen kost ook drie tot vijf jaar. We zullen dus door de zure appel heen moeten bijten.”

Het maatschappelijk draagvlak voor gaswinning op de Noordzee is ook niet heel groot.

“Nee. Dat is wel bijzonder. Gaswinning op de Noordzee levert veel minder CO₂ op dan gaswinning in de Verenigde Staten of Qatar. Want als je er LNG van moet maken, het moet verschepen en weer omzetten tot gas, kost dat veel energie. Als je gas uit de Noordzee haalt of uit Noorwegen, veroorzaakt dat 30 tot 40% minder CO₂-uitstoot dan bij LNG uit Qatar of uit de VS. Ook uit Rusland overigens. Die pijpleidingen waren duizenden kilometers lang, waardoor het doorpompen van gas veel energie kost. Bovendien levert Noordzeegas de Nederlandse Staat veel inkomsten op.”

Rekening houden met incidentele prijsschommelingen

Naast de structureel hogere gasprijs, doen ondernemers er ook goed aan om rekening houden met incidentele prijsschommelingen, aldus Visser. “Er is veel onzekerheid in de markt. Als vroeger gasprijzen op een dag een procent stegen of daalden, was dat heel veel. Nu zie je fluctuaties van 5 of soms wel 10%.”

Ook elektriciteit is duur. De prijs voor elektra is gelieerd aan de gasprijs. “Het hele jaar rond zijn gascentrales nodig om ervoor te zorgen dat Nederland voldoende elektriciteit heeft. Gascentrales hebben een rendement van ongeveer 50%, waardoor je ziet dat de elektriciteitsprijs grofweg twee keer de gasprijs is, plus de kosten van CO₂, omdat ze daarvoor certificaten moeten kopen”, legt Visser uit.

Alleen als er veel zon en wind is, daalt de elektriciteitsprijs, omdat er dan veel duurzame energie wordt opgewekt. Soms worden de prijzen van elektra negatief, waardoor gebruikers van stroom juist geld toe krijgen, omdat er te veel energie wordt geproduceerd. “Dan wordt elektriciteit opeens een soort afvalproduct”, aldus Visser. Bedrijven die kunnen spelen met hun elektriciteitsvraag, kunnen hier gebruik van maken door op goedkope momenten extra elektriciteit af te nemen. Bedrijven die dat niet kunnen, zullen de gemiddelde prijs moeten betalen.

Extra stimulans voor verduurzaming

De hoge energieprijzen zijn een extra stimulans om te verduurzamen. Het kabinet heeft de doelstelling van 55% CO₂-reductie in 2030 ten opzichte van 1990. Op energiegebied is het overheidsbeleid gericht op het stimuleren van CO₂-arme technieken: zon- en wind, warmtepompen, biogas, kerncentrales en CO₂-opslag onder de grond. “Daarnaast maken ze de prijzen van energie hoger met belastingen en accijnzen op energie.” De gedachte is dat dit het aantrekkelijker maakt om te besparen of te investeren in duurzame energie.

Of zonnepanelen uit kunnen, staat of valt met de beschikbare netcapaciteit

Er is veel belangstelling voor zonnepanelen op stal- en schuurdaken. Visser plaatst daar wel wat kanttekeningen bij. “Het stroomnetwerk in veel buitengebieden is niet zwaar genoeg om de geproduceerde elektriciteit te transporteren. Daar staat tegenover dat de zonnepanelen momenteel zo goedkoop zijn, dat je op andere dagen genoeg verdient waardoor ze op heel zonnige dagen even uitgezet worden, omdat je de stroom niet kwijt kan. Er zijn netbeheerders die zeggen dat je niet meer dan de helft van je piekcapaciteit mag leveren aan het net.”

Zou u boeren en tuinders die in gebieden zitten waar ze de stroom niet kunnen terugleveren nu adviseren om te investeren in zonnepanelen?

“Als je veel van de stroom niet kwijt kan, is het heel link, tenzij je zelf veel stroom gebruikt. Of zonnepanelen uit kunnen, staat of valt dus met de beschikbare netcapaciteit. Batterijen om de energie tijdelijk op te slaan zijn duur, dus ik denk niet dat deze businesscase uit kan. De hoop is wel dat batterijen vele malen goedkoper worden, maar ik heb mijn twijfels. Er zijn veel grondstoffen nodig voor batterijen en bovendien is er mondiaal veel vraag naar, met name vanuit de transportsector.
Overigens moet je om subsidie te krijgen voor zonnepanelen een aantekening van de netbeheerder hebben dat er ruimte op het netwerk is.”

Is het wel verstandig om nog meer te investeren in zonne-energie, terwijl er nu op zonnige dagen al te veel energie wordt geleverd?

“Ja. Je moet niet uitgaan van die piekdagen, maar vooral van de meeste dagen met matige zon, zoals we die in Nederland hebben. Dan heb je redelijke opbrengst en een redelijke stroomprijs, dan kun je geld verdienen.”

Kleine windmolens zijn een beter alternatief dan zonnepanelen

Welk alternatief hebben telers in gebieden waar niet teruggeleverd kan worden?

“Klein windmolens die zo’n 20.000 MWh per jaar leveren zijn in zekere zin een beter alternatief dan zonnepanelen. Het gaat dan om windmolens die zo groot zijn als een boom, waar de meeste provincies wel mee akkoord gaan. Ze leveren vanwege de weersomstandigheden in Nederland veel constanter over het jaar stroom. Als je als bedrijf een combinatie kan maken van een kleine windmolen en zonnepanelen, kun je vrijwel elke dag stroom opwekken. De keuze voor duurzame energie hangt ook af van het moment waarop de meeste stroom gebruikt wordt op het bedrijf. De dagopbrengst van zonnepanelen is in de winter maar een tiende van de opbrengst in de zomer. Terwijl het in de winter vaak meer waait dan in de zomer. De meeste bedrijven hebben in de winter meer energie nodig dan in de zomer.”

Zijn er nog andere mogelijkheden voor een agrariër om energie te verduurzamen?

“Met wind, zon en biogas heb je het wel een beetje gehad. Er wordt nog weleens over biomassa gesproken, maar dat is nogal omstreden. Zeker gewassen telen voor biomassa levert relatief weinig op, en zelfs restproducten kunnen vaak beter ingezet worden als veevoer dan als biomassa. Alternatieven als geothermie en aquathermie, waarbij warmte en energie uit oppervlaktewater wordt gewonnen, zijn gewoonlijk alleen voor de glastuinbouw geschikt. Daar zijn warmtenetwerken voor nodig en die zijn veel te kostbaar om in dunbevolkte gebieden aan te leggen.”

Lees ook: Energiespecialist Rob van der Valk: ‘Ultradiepe geothermie gaat er komen’