Eeuwfeest voor oudste blauwebessenbedrijf Harmsma

13-07-2023

Fruit Reportage

premium

Rik Harmsma is de huidige teler-eigenaar van het oudste blauwebessenbedrijf van Europa. - Foto: Andrea Disco

Feest in Bovensmilde. Het Drentse blauwebessenbedrijf aldaar bestaat dit jaar 100 jaar. De familie Harmsma is de vierde en huidige eigenaar. “Dit is het oudste blauwebessenbedrijf van Europa. Best iets om trots op te zijn”, zegt Rik Harmsma enthousiast. Met Drents witveen als ideale grond gedijt de bes hier nog steeds prima.

Van de geschiedenis van het bedrijf is gelukkig het een en ander bewaard gebleven. Daardoor weet de Drenste blauwebessenteler Rik Harmsma dat de heer Goedhart Jacobus Borgesius dit bedrijf zelfs al in 1886 is begonnen. “Hij heeft hier eerst cranberries, veenbessen en vossenbessen geplant. In 1923, exact 100 jaar gelden dus, kwamen daar de eerste blauwe bessen bij. Deze heeft hij laten overkomen vanuit Amerika. Borgesius overleed in 1930. Zijn zoon Willem Frederik heeft samen met zijn moeder de tuin voortgezet.”

Borgesius was het eerste professionele blauwebessenbedrijf in Nederland. - Foto: privé archief

Voorwerpen

Toen de oorlog dreigde, werden de cranberries ondergeploegd. “Zo kon het land gebruikt worden voor landbouw, dat leverde meer voedsel op.” Ook herinneren enkele voorwerpen nog aan de beginperiode. Harmsma: “Destijds werden de blauwe bessen per spoor, en soms zelfs via de lucht, vervoerd. Ik heb nog een kist waar de spoorkaart op staat. Ook heb ik nog een heel oud luchtalarm. Dat komt uit het concentratiekamp in Westerbork. Borgesius heeft dat ding gekocht. Daarmee werd in de oogsttijd de pauze voor de plukkers aangegeven.”

Witveen

De straat waar de kwekerij aan ligt, was oorspronkelijk water. Uiteindelijk is het water dichtgegroeid waarna er witveen ontstond. Witveen is een beetje zuur, uitstekend geschikt voor de teelt van blauwe bessen. Ik teel nu op een laag witveen, van 2,5 à 3 meter diep.” Dat hier vroeger water was, is nog steeds te zien. “Ten tijde van Borgesius, kwam de mensen per boot naar het bedrijf. Mijn schuur staat op palen van drie meter. Via goten in de grond wordt het water afgevoerd.”

Ik ben door schade en schande wijs geworden

Hobby naar professioneel

Harmsma begon zelf ooit als teler van blauwe bes in Noordbergum, een klein dorpje in Noord-Nederland. “Dat was gewoon hobby, het was ook maar een halve hectare groot. Maar tijdens een excursie van de zachtfruitvereniging, bezochten we ook dit bedrijf. We hoorden dat de toenmalige eigenaar, de heer Kloosterhuis, het bedrijf wilde verkopen. Het was toen 10 hectare groot. Ik heb het gekocht en ben professioneel teler geworden.”

Een professional ben je echter niet zomaar. “Ik heb veel moeten leren. Bedrijfsbezoeken en andere excursies hebben daaraan bijgedragen. Daarnaast leert de voorlichter je van alles. Ook heb ik veel contact met Leon Schrijnwerkers. Die levert mij het plantmateriaal. Verder ben ik door schade en schande wijs geworden.”

Gouden tijden

Toen Harmsma in 2007 op deze locatie begon, stonden er nog oude rassen op, zoals Coville, Dixy, Berkeley, Bluecrop. “Voor die tijd waren het goede rassen, ook de struiken waren prima. Zachtfruit moet stevig genoeg zijn om te kunnen verhandelen. De oude rassen werden daarom vervangen. Inmiddels heb ik moderne rassen aangeplant, zoals Juke, Draper, Liberty en Aurora.”

De eerste jaren waren, zeker financieel gezien, gouden tijden. “Tot ongeveer 2015 waren de prijzen uitstekend. Toen heb ik ook veel werk uitbesteed, dat kan nu niet meer. Ik doe nu zoveel mogelijk zelf, samen met mijn vrouw, om de kostprijs te drukken.” Dat de prijzen onder druk zijn komen te staan, komt volgens Harmsma door de areaaluitbreiding in Oost-Europa. “Het is jammer dat er met Europees subsidiegeld overal blauwe bessen zijn aangeplant. Met de strenge Nederlandse wetgeving, wordt het steeds lastiger om te kunnen blijven concurreren.”

Opvolger staat klaar

Maar Harmsma blijft positief en gelooft er nog steeds in dat het bedrijf ook het 150-jarig bestaan kan halen. “Mijn zoon Folkert (24) wil hier graag mee door. Hij heeft bedrijfseconomie gestudeerd, die kennis kunnen we goed gebruiken. We doen er in ieder geval alles aan, om door te kunnen gaan.”

Inmiddels heeft hij het areaal uitgebreid tot 15 hectare. “Dat is wel genoeg, ik heb geen ambities om nog groter te worden. Dit kan ik goed aan, ik teel bessen van goede kwaliteit. Ik wil niet dat het een rommeltje wordt.” De vrijheid die hij als teler heeft en het mooie, lekkere product dat hij teelt, maakten het bestaan als fruitteler tot een genoegen. “Ik vind het nog steeds een erg mooi vak, maar de charme gaat er wel een beetje vanaf. Ik ervaar steeds meer stress. De veranderende regelgeving, arbeid, gewasbescherming en de prijsvorming maken het er niet makkelijker op.”

Een week vrij in vijf jaar tijd

Ook al is Jaap Stel inmiddels 83 jaar, hij kan zich de tijd dat hij bij Borgesius werkte nog goed herinneren. Hij werkte van zijn twaalfde tot ongeveer zijn twintigste bij Borgesius. In al die jaren heeft hij slechts een week vakantie gehad. “Én een snipperdag, toen mijn zus trouwde”, vult hij aan.

Zijn jaren bij Borgesius kent twee perioden. “Drie jaar lang heb ik tijdens de zomervakantie bessen geplukt. Dat was gezellig. “We waren met een heel koppeltje, ik denk wel 150 kinderen, dus het was een drukte van belang. Maar ik plukte nooit met tegenzin. Plukken had het grote voordeel dat je voor elke bes die je plukte, er ook gelijk een in je mond kon stoppen.” Nog steeds vindt Stel blauwe bessen heerlijk. “Ik eet ze nog steeds graag, maar alleen als ze vers zijn. En dan niet een bes, maar minimaal tien, vijftien bessen tegelijk in je mond. Heerlijk!”

Toen Stel in 1955 op zijn vijftiende van school ging, is hij daar voor ƒ15 per week voltijd gaan werken, maar voornamelijk in de akkerbouw, zoals aardappelen en bieten. Stel herinnert zich dat hij ’s morgens om 7.00 uur moest beginnen en zijn werkdag pas op 17.30 uur eindigde. “In de bessen moest ik het snoeihout verzamelen met een riek. Dat gooide ik dan aan de zijkant op een hoop. Zodra de wind gunstig stond, verbrandden we het. Ook moest ik schoffelen en de cranberrypercelen van drie jaar oud dieper ploegen. De onderste laag moest naar boven en gemengd met de bovenlaag. Die veengrond was keihard en het was allemaal handwerk, dus ’s avonds was je wel moe.”

Een timmerman die bessen teelt

Borgesius werd Vosselman. - Foto: privé archief

Na Borgesius was Gerrit Vosselman de tweede eigenaar van dit bedrijf. Wiebe Rispens (80) heeft twaalf jaar, van 1981 tot 1993, voor Vosselman op het bedrijf gewerkt. “Ik ben opgeleid als timmerman en werkte in de bouw. In 1980 verloor ik mijn baan en raakte werkloos. Mijn vrouw ging bij Vosselman bessen plukken en ik kon wat klussen doen.”

Toen de bedrijfsleider vertrok, kreeg timmerman Rispens die functie. “Ik had helemaal geen verstand van blauwe bessen! Snoeien was voor mij afsnijden wat je hindert. Het waren al oude struiken die daar stonden, ze waren enorm hoog. Vosselman zelf was er bijna nooit. Ik kreeg het volle vertrouwen van hem en had daarom veel vrijheid.”

De pluk werd in die tijd veelal gedaan door Molukkers. ‘” Als je eenmaal het vertrouwen van ze gewonnen had, waren het perfecte werknemers! Niet iedereen was hier legaal, maar dat maakte mij niet uit. Daar vroeg ik niet naar. Maar als er eens iemand van de sociale dienst een bakje bessen kwam halen, schoten al die lui weg, bang om gepakt te worden.”

“We plukten in plukmandjes en ze werden per mandje uitbetaald. Maar dat gaf altijd gezeur. Ze vulden die mandjes maar tot de helft. Uiteindelijk zijn we overeengekomen om per kilo te betalen. Dat ging al veel beter, maar ook toen moesten we erop bedacht zijn, dat ze onder in het mandje iets anders stopten dan bessen of dat ze de mandjes nat hadden gemaakt. Dan gooiden we de bessen over in een ander mandje, voordat we gingen wegen.”

Rispens bewaart goede herinneringen aan zijn tijd tussen de blauwe bessen. “Het was jammer dat de tuin na twaalf jaar werd verkocht aan de heer Kloosterhuis. Ik was toen 53 jaar oud. Kloosterhuis had mij niet nodig, hij kon het zelf wel af. Ik heb hem nog wel ingewerkt, maar het bedrijf is daarna wel erg achteruitgegaan.”