Duur gas vraagt om maatregelen

Een oplossing rond de hoge gasprijzen in de glastuinbouw is nodig om verduurzaming en voedselveiligheid te waarborgen.

Als gevolg van de gestegen energieprijzen is 40% van de glastelers geconfronteerd met het tijdelijk, of soms zelfs helemaal, moeten stoppen met telen. Nog eens 30% zag de energiekosten met 20 tot 30% stijgen. Tijdens een themabijeenkomst over Energie gaf voorzitter Adri Blom-Lemstra van Glastuinbouw Nederland aan dat juist glastuinbouw-ondernemers bewezen hebben problemen op te kunnen lossen, maar dat de problemen nu zo snel urgent zijn geworden dat innovatieve aanpassingen meer tijd nodig hebben.

Extra steun voor de korte termijn is dus nodig. Tweede Kamerleden Pieter Grinwis (CU) en Peter Valstar (VVD) bevestigen dit. “Als er niet iets komt als een borgstellingsfonds, dan gaat een deel van de glasteeltbedrijven het niet overleven aankomende winter”. Van kleine bedrijven zonder opvolger, die op termijn gaan stoppen, kan volgens de politici niet verwacht worden dat ze nu nog zwaar gaan investeren in verduurzaming, ook niet met hulp van aangekondigde steun in de vorm van verduurzamingssubsidies om de gevolgen van de hoge gasprijs op te vangen. Dus zal er een borgstellingskrediet moeten komen, zodat ze ook niet gedwongen worden om per direct een ‘te koop’-bord op hun bedrijf moeten zetten.

Volledige glastuinbouw nodig voor innovatie

Om innovatief en duurzaam te kunnen blijven opereren, is volgens Grinwis en Valstar de volledige omvang en draagkracht van alle glastuinbouwbedrijven die er nu zijn noodzakelijk. Dus opmerkingen zoals van GroenLinks, om de sierteelt te verbieden om nog gas te gebruiken en dan maar zonder bloemen de toekomst in te gaan, zijn volgens hen kortzichtig en ondoordacht. Daarmee zou ook de glasgroenteteelt, en daarmee de voedselzekerheid, in het geding komen. Waarbij met name zorgen bestaan over de betaalbaarheid van gezond voedsel voor huishoudens met een kleine portemonnee, veel meer dan over voedselbeschikbaarheid.

Blijvende schaarste aan gas

Sjors van der Helm van B-Qurius verwacht dat het nog jarenlang gaat duren voordat gas in de winters weer betaalbaar wordt voor telers. Gasvoorraden en beschikbaarheden zullen namelijk met schaarste en tekorten blijven kampen. “Want voor degenen die gas opslaan van een euro per kuub, moet die prijs er later ook weer uitkomen.” Die gaan dus niet afwachten totdat het duur opgeslagen gas weer betaalbaarder wordt. “In deze situatie zullen veel teelten in de winterperiodes tot 2026 nog niet betaalbaar zijn.”

Uit een enquête van een bank onder telers bleek dat 82% van de bedrijven de energie-inkoop (deels) had vastgelegd in energiecontracten. Zo’n 84% gaf aan nog over voldoende financiële buffer te beschikken, al gaat die nu best wel snel achteruit. Verder zei 43% ietsje hogere productprijzen bij afnemers te kunnen genereren, op basis van overleg over de situatie met de hoge gasprijzen.

Waterstof komt dichterbij

Als de wkk op termijn ‘de deur uit moet’ voor verduurzaming, zal CO₂-beschikbaarheid de grootste bottleneck zijn. De situatie van nu, dat het voor de industrie voordeliger is om CO₂ ondergronds op te slaan dan dat ze een stimulans ervaren om het voor de glastuinbouw beschikbaar te stellen, is uiterst ongewenst.

Op langere termijn kan waterstof een alternatief voor aardgas worden, al zal ook hierbij de beschikbaarheid van externe CO₂-bronnen cruciaal zijn. Maarten Moolhuysen, bij Essent onder andere verantwoordelijk voor de waterstof-ontwikkeling: “Dit jaar zijn we van plan om het eerste waterstofproject al neer te zetten, zodat dit in de praktijk te zien zal zijn.” Eerst op beperkte schaal, om daarna het project uit te breiden en vervolgens verder op te schalen naar meerdere projecten. “De wil is er, de technische oplossingen zijn er, maar er is meer financiële support nodig. Naast subsidies zal er ook medewerking nodig zijn om snel door regelgevings- en vergunningstrajecten heen te komen.”

Balancering elektriciteitsnet

Volgens Frank Binnekamp van Juva is duurzame energie de toekomst, maar zit de gasmotor-wkk, met zijn flexibel op- en afregelbaar vermogen, steviger in het zadel dan voorheen. Terwijl belichting bij veel telers voor een groot deel van de tijd is uitgezet vanwege de hoge energiekosten, zijn de lampen bijvoorbeeld anderzijds nog wel ingezet voor de noodvermogen-pool, als Tennet elektriciteitafnemers nodig had om het net te balanceren op momenten van overschotten aan wind- en zonenergie.

Volgens Binnenkamp stamt het huidige marktmodel nog ‘uit het jaar nul’ (rond 2000), toen alle elektriciteit nog centraal geproduceerd werd. Een centraal energiesysteem in stand houden om lokale netwerken te beheren qua onbalans, met verrekening via transporttarieven, wordt nu echter onbetaalbaar. Het is volgens hem beter om regionaal optimalisatie via zelfregulerende systemen toe te laten, die met effectieve lokale energienetten zelf de balans waarborgen. “Geef ons een overdrachtpunt, en laat ons achter dat punt zelf de tariefstructuur regelen.”