Dealen met historische vervuilingen in Hollands Waterland

De spreekwoordelijke droge voeten, maar ook voldoende en schoon water, dat is kort en goed de taak van de waterschappen in Nederland. Maar voor Teler op de Redactie Jolanda Nooijen, die in het bestuur van zo’n schap kwam, is het soms net of ze is terechtgekomen in een veredelde natuurorganisatie. Is dat overal zo? We probeerden het uit bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Als ergens een dijkgraaf terecht dijkgraaf genoemd mag worden, dan is het wel in Noord-Holland boven het IJ. Met 230 poldergebieden en meer dan 1.000 kilometer dijken die het hele gebied omringen alsof het een eiland is, heeft dijkgraaf Remco Bosma een heldere taak: het water van Noordzee en IJsselmeer buiten houden. De in Wageningen afgestudeerde ingenieur in integraal waterbeheer en aquatische ecologie doet dat sinds februari 2023.

De gedachte dat waterschappen de laatste decennia vooral bezig zijn met meanderende natuurbeekjes en het bevorderen van biodiversiteit en groen, doet volgens de dijkgraaf geen recht aan de ‘complexe wateropgave’ in een gebied. Het ligt voor het overgrote deel onder zeeniveau, met 20.000 kilometer aan sloten en vaarten en 400 gemalen.

Vaker te veel dan te weinig water

Dijkgraaf Remco Bosma. Foto: Ed Lonnee

“Hier in laag Nederland hebben we vaker te veel dan te weinig water. Soms dreigt wel een tekort aan zoet water, dan ligt de dreiging van verzilting op de loer. Daarbij gebeurt er tussen zout en zoet ook nog wat chemisch, dat hier in de grond en het water voor een soort natuurlijke achtergrondbelasting zorgt. Dat en wat er zich al duizenden jaren aan zware metalen en zwavel heeft opgehoopt in wat van oudsher eindeloos moerasland was.”

Een natuurlijke achtergrondbelasting, die het des te lastiger maakt om te voldoen aan de chemische waterkwaliteit, die nu wordt voorgeschreven door Rijk en Europa. “Gaat het over de Kaderrichtlijn Water, dan kijkt iedereen naar die mijlpaal in 2027. Maar het is al sinds 2000 staand beleid, waar wij net als alle waterschappen al de hele eeuw mee bezig zijn. Dus we hebben heel duidelijk in beeld dat we niet zomaar in 25 jaar weg krijgen wat er al zo lang zit aan historische ‘vervuiling’.”

Gekozen hoogheemraad

Naast dijkgraaf Bosma zit hoogheemraad Jos Beemsterboer in Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Als hoogheemraad verhoudt hij zich tot de dijkgraaf als wethouder tot burgemeester. Beroepsbestuurder Bosma is benoemd, nadat hij eerder onder meer burgemeester was in de gemeente Bladel en Tweede Kamerlid namens de VVD. Hoogheemraad Beemsterboer is niet benoemd maar gekozen, bij de Waterschapsverkiezingen van 2023, als vertegenwoordiger van de BBB.

Beemsterboer kan niet anders dan beamen dat ze hier in het Noord-Hollandse uitdagingen hebben. “Van de 51 waterlichamen in ons Hoogheemraadschap halen we in 14 de door de KRW gevraagde waterkwaliteit. En waar we het niet halen, daar zúllen we het ook veelal niet halen, zelfs als er honderd jaar lang geen enkele menselijke activiteit plaats zal vinden. In andere gebieden is het wel haalbaar, maar op langere termijn dan al in 2027.”

De BBB’er heeft een lange staat van dienst in dit gebied. Hij was tuinder, hij was docent economie, schreef boeken en zoals zijn naam verraadt waren ook zijn voorvaderen hier al actief in de polder. Herkent hij iets van de groene gekkigheid die er zou heersen in het politiek gremium dat het waterschap is sinds er verkiezingen zijn met kieslijsten en partijen?

‘Boer en tuinder geframed als milieucrimineel’

Hoogheemraad Jos Beemsterboer. Foto: Ed Lonnee

“Kijk, de zorgen om waterkwaliteit zijn terecht. Boeren en tuinders hebben ook baat bij voldoende schoon water, niet te veel ervan en ook niet te weinig. Maar kijk ook naar het tempo waarin we aan veranderingen werken. De boer en de tuinder zijn de laatste jaren niet meer alleen maar aaibaar, maar worden geframed als milieucrimineel. Wíj willen de innovaties die de boeren en tuinders op hun bedrijven doorvoeren meer in de zon zetten. Dat geldt ook in de bollenteelt die hier heel groot is. Maar zeker ook in de vollegrondsgroenten en de glastuinbouw. Ik wil graag de echte voorlopers een podium geven.”

Ook de agrarisch ondernemers in het grote peloton moeten worden gestimuleerd om maatregelen te nemen en vaart te maken. Beemsterboer: “Daarvoor hebben we het Landbouwportaal. Boeren en tuinders kunnen een gratis bezoek aanvragen van een onafhankelijke coach voor advies over diverse thema’s die bijdragen aan waterkwaliteit en zoetwaterbeschikbaarheid. De coaches kunnen tevens helpen bij het aanvragen van subsidies van het hoogheemraadschap voor bovenwettelijke investeringen.”

“De sector zelf heeft sinds het portaal in 2018 openging ruim €30 miljoen geïnvesteerd in deze maatregelen. Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft ongeveer een kwart van dit bedrag bijgedragen via subsidies. Het gaat bijvoorbeeld om een eco-ploeg, die de grond keert met minder gevaar op bodemverdichting. Voor aanschaf van zo’n ploeg is er 25% subsidie, met een maximum van €4.000”, aldus Beemsterboer. Er zijn 2.000 ondernemers geregistreerd in het portaal en 1.500 hebben ook daadwerkelijk aanvragen gedaan.

Niet één sector als boosdoener

Ook dijkgraaf Bosma, die in Wageningen afstudeerde in integraal waterbeheer en aquatische ecologie, constateert in alle tuinbouwsectoren in Noord-Holland enorme innovatiekracht. “Kijk naar alle internationaal toonaangevende zaadbedrijven die hier zitten en de glastuinbouw in bijvoorbeeld Agriport A7. Als het gaat om watervervuiling in ons gebied is het niet zo dat we nu één deelsector kunnen aanwijzen als boosdoener. In gebieden met groente- en fruitteelt is vaak sprake van teeltroulatie met akkerbouw, grasland en reizende bollenkraam. In gebieden met kassen hebben we steekmonsters die we daar voor projecten nemen en deze duiden níét op een specifiek probleem met de chemische waterkwaliteit.”

Dat er ondertussen wel degelijk ook in de vergaderzalen van zijn hoogheemraadschap met een meer politieke bril op wordt gekeken naar de impact van al die intensieve tuinbouwbedrijven, dat vindt de dijkgraaf overigens prima. “Ons werk is deels overlappend met dat van de drinkwaterbedrijven. Maar bij ons komt na elke verkiezingen weer een voor de helft vernieuwd bestuur met de dynamiek van de maatschappij naar binnen. Ja, daar zit dus ook weerstand. Maar die komt bij ons dus duidelijk naar voren. Dat borgt dat we niet los staan van de maatschappij.”

Het moet wel duidelijk zijn dat niet alles wat wij op onze meetpunten aantreffen aan milieubelastende stoffen bij boeren en tuinders vandaan komt

Boeren werken met de natuur

Dat borgt dus ook voldoende aandacht voor natuur en groen, zoals blijkt uit de zetelverdeling. BBB’er Beemsterboer benadrukt graag dat van een tegenstelling tussen het belang van agrarisch ondernemers en natuur helemaal geen sprake hoeft te zijn. “Boeren werken elke dag met de natuur. Dat vragen hun afnemers ook van ze. Maar het moet wel duidelijk zijn dat niet alles wat wij op onze 57 meetpunten aantreffen aan milieubelastende stoffen ook per definitie bij onze boeren en tuinders vandaan komt.”

Als voorbeeld is er de meting in 2021 en 2022 van verhoogde concentraties van het al sinds 1998 verboden bestrijdingsmiddel dinoterb. Beschuldigende vingers gingen direct naar de bollentelers. Het Hoogheemraadschap laat een en ander tot op de bodem uitzoeken door onderzoeksbureau Deltares.

Het is een van de dossiers die hoogheemraad Beemsterboer onder zich heeft gekregen. “Net als het megadossier van de Kaderrichtlijn Water. Ik heb me daar vier maanden lang 40 uur per week in ondergedompeld. Ik ga met al die verzamelde kennis naar de boeren en tuinders om ze bij te praten. Maar ook naar provincie, Rijk en EU om voor de telers het verschil te kunnen maken. Of dat gaat lukken? We kunnen niet anders dan open zijn over wat we wel of niet kunnen tot aan 2027.”

En na 2027 is het natuurlijk niet klaar, besluit dijkgraaf Bosma. “Die kaderrichtlijn is voor ons in Nederland ook een zegen. Het regelt ook het Europees stroombeheer. Goed dat dat gebeurt, want al het water van Noordwest-Europa stroomt hierheen.