Crispr-Cas: snel en simpel, maar nog steeds beknot

De grote jongens zijn er al jaren druk mee bezig in hun GMO-gekeurde labs. Maar kunnen ook de mkb-formaat veredelaars iets met Crispr-Cas? Ja, met een onderzoekersbril op kun je met Crispr-Cas nu ook al veel leren over je genetisch plantmateriaal. Daar dan ook de markt mee op, dat vergt nog steeds een lange weg.

Zoveel werd duidelijk op een bijeenkomst gisteren van de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en veredelingskoepel Plantum. Zelfs met een relatief eenvoudige cursus kun je zelf al aan de slag in je lab. Wie kan pipetteren, die kan aan de gang met Cas-enzymen en guide RNA om op plekjes naar keuze gaten te maken in het DNA van een plantencel en te kijken wat er gebeurt als de plant dat dan zelf weer dicht. Nelleke Kreike, lector Groene Biotechnologie op hogeschool Inholland, laat haar eerstejaars zulke zogeheten Crispr-Cas constructen ‘maken’. Menig jonge tuinder met een HBO-diploma kán het dus al.

Maar als je dan wat moois maakt en je wil met het product de markt op? Dát mag nog niet. Wel kun je met deze Nobelprijswinnende techniek eenvoudig én snel leren wat het uitschakelen van bepaalde genen doet met de eigenschappen van het gewas.

Genetisch moeilijk doorzoekbare aardbei

Vooral voor genetisch moeilijk doorzoekbare polyploïde gewassen zoals de aardbei – octoploïd! – opent het op deze manier verkennen van het genoom nieuwe mogelijkheden om eigenschappen te bestuderen die via klassieke verdeling heel moeilijk te onderzoeken zijn. Zoeken naar de genen die de vatbaarheid van een aardbei voor meeldauw bepalen, staat met Crispr-Cas niet meer gelijk aan het zoeken naar de spreekwoordelijke speld in een hooiberg, legt Wagenings onderzoeker Arnaud Bovy uit.

In een Topsector-gefinancierd onderzoek naar verborgen recessieve eigenschappen, met dus de aardbei als voorbeeldgewas, is Bovy met zijn team een heel eind op weg om met behulp van Crispr-Cas plantmateriaal te ontwikkelen met de gezochte meeldauwresistentie. De eerste resultaten hiervan zien er zeer veelbelovend uit! Deze aanpak levert sowieso een schat aan nieuwe inzichten op en een kans om de veredeling van dit soort moeilijk te veredelen gewassen vooruit te helpen. Het is gelukt om transgen-vrije aarbeiplanten te verkrijgen waarin wél altijd de meeldauwresistentie aanwezig blijft, maar geen Crispr-Cas constructen meer zijn te vinden.

Niet van natuurlijk plantmateriaal te onderscheiden

Juridisch gezien is dit plantmateriaal uiteraard nog steeds genetisch gemodificeerd en dus is en blijft de strenge GMO-wetgeving van de EU erop van toepassing. Maar plantkundig en gentechnisch gezien is het niet van natuurlijk plantmateriaal te onderscheiden.

“Wie is de politie-agent die de verkoper van zulk plantmateriaal op de bon kan slingeren?”, vraagt de geïnteresseerde leek zich af. Als zo’n aardbeienplantje voor elke moleculaire test slaagt, dan zijn er altijd nog de papertrails, waarschuwen de juridisch adviseurs echter. Kun je wel alle papierwerk, vergunningen, onderzoeksverslagen en wat dies meer zij overleggen bij verdenking van ongeoorloofd gebruik van wat in Brussel NGT’s (nieuwe genetische technieken) heet?

Laatste formidabele horde in Brussel

Daar in Brussel zijn inmiddels én de Europese Commissie én het Europees Parlement zijn akkoord met de voorwaarden waaronder markttoegang voor plantmateriaal dat met Crispr-Cas kan en mag. De laatste horde is de Raad van Ministers van de 27 lidstaten. En ja, dat is een formidabele horde, die nog voor jaren vertraging kan zorgen.

Onder het eind dit jaar aflopende voorzitterschap van Hongarije zal het er wel niet meer van komen denkt Monique van Vegchel van Plantum. Dat land is erg voor het handhaven van de strengste GMO-regels ook voor Crispr-Cas. Ook Polen, de volgende voorzitter is niet heel enthousiast. Misschien dat Denemarken, wel fan, het in de tweede helft van 2025 wél succesvol op de agenda kan zetten.

Wel oké voor mensen niet oké voor planten

Het blijft wonderlijk dat gene-editing met Crispr-Cas voor het verhelpen van menselijke aandoeningen wel wordt omarmd, maar in planten met veel argwaan wordt bekeken, vindt lector Kreike. Voor een ruim assortiment aan gene-knockouts (het met Crispr-techniek uitschakelen van een bepaald gen) ziet ze bedrijfjes adverteren. Dergelijke serviceproviders zouden ook in de plantenveredeling de mkb’er op zoek naar een bepaalde eigenschap voor een nieuwe tomaat of een nieuwe roos van kant-en-klare Crispr-Cas van oplossingen kunnen voorzien. Ook die bedrijfjes waren op de bijeenkomst vertegenwoordigd. Klaar voor de start. Maar nog even niet… áf!