Brusselse druk op bufferstrokenregelbrij

09-02-2023 Updated on: 13-02-2023

Vollegrond Achtergrond

premium

Foto: Henk Riswick

Zodat veehouders meer mest over land mogen uitrijden dan elders in de EU, moeten ook telers bufferstroken aanhouden langs sloten. Hoe landt dat bij tuinders in de open grond?

De komende weken en maanden zullen boeren en tuinders in heel Nederland met dikke denkrimpels voor hun beeldscherm zitten. Ze zullen proberen om in de overheidsapp Mijn percelen voor hun percelen zo precies mogelijk aan te geven wat voor gewassen ze willen gaan telen, om te zien wat ze dan voor bufferstroken moeten gaan aanhouden tot aan de sloten aan de randen van die percelen.

Een strook van 5 meter of van 1

De app rekent dat – misschien nu al maar als het goed is voor 1 maart – automatisch uit, op basis van wat de teler aangeeft te telen en met welke subsidieprogramma’s hij meedoet (het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid al dan niet met de eco-regeling, het Agrarisch Natuur- en Landbouwbeleid?). En natuurlijk op basis van waar het perceel ligt (in een zand- of lössgebied, aan een ecologisch kwetsbare waterloop, aan een waterloop die valt onder de Kaderrichtlijn Water, smaller of breder dan 10 meter, of een droge sloot?). Daar kan dan een strook uitrollen van 5 meter of van maar 1 of zelfs een halve meter (met name als de door het programma berekende bufferstroken een oppervlak van meer dan 4% van het totale perceel in beslag nemen). Dat kan een strook zijn, waarop niet bemest en geen middelen gespoten mogen worden. Het kan ook een strook zijn waar sowieso niet het oogstbare hoofdgewas mag staan.

Alles over bufferstroken

‘Bent u het niet eens met de bufferstrook die u in Mijn percelen ziet?’, schrijft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland op rvo.nl. ‘Dan kunt u dat aangeven in de Gecombineerde opgave. U geeft dan ook een reden op. Wij beoordelen uw bufferstrook dan opnieuw. We weten nog niet hoelang het duurt voordat u onze beoordeling ziet. Wij vertrouwen erop dat u de bufferstrook zo gebruikt, zoals u denkt dat moet. De regels voor de breedte van de bufferstroken leest u op Alles over bufferstroken’.

Deze alinea geeft aardig weer hoe de Nederlandse invulling van Europese regels voor waterkwaliteit en mest met onzekerheden is omgeven. Mocht Den Haag nu wel of niet een overgangsjaar aanhouden om iedereen te laten wennen aan nieuwe Brusselse voorwaarden voor allerlei overlappend Europees beleid, subsidies, dwingende regels en nationale uitzonderingen?

Derogatie op het spel

Dat laatste, de uitzondering waarop Nederlandse veehouders een beroep kunnen doen om meer dan het Europees maximum aan dierlijke mest op hun land uit te rijden – kortweg derogatie – staat nu op het spel. Minister Adema meende dat de Brusselse voorwaarden om nog voor die derogatie in aanmerking te blijven komen nog onderwerp van onderhandeling waren. Maar Brussel floot hem terug. Niks overgangsjaar. Eurocommissaris voor milieu Sinkevicius stuurde Adema eind december een brief waarin hij in niet mis te verstane woorden aangaf dat de totale derogatie geschrapt zou worden, als de derogatiebeschikking en het 7e actieprogramma nitraatrichtlijn niet volledig uitgevoerd zouden worden.

De invoering van verplichte bufferstroken langs watervoerende sloten moet dus zo snel mogelijk gebeuren. Vanwege het democratische traject van een ministeriële regeling, kan dit echter niet voor 1 maart het geval zijn. Met de start van het uitrijseizoen voor drijfmest op 16 februari zijn er dus nog twee weken waarin telers nog wel mogen bemesten zonder zo’n bufferstrook van soms wel 5 meter langs de sloot te moeten aanhouden.

Er wordt nog wel gekeken of de start van het uitrijseizoen kan worden verlaat naar 16 maart met uitzondering van de vroege teelten. Welke teelten dat zijn, is officieel nog niet bekend. LTO publiceerde op basis van overleggen met het ministerie al wel een lijst met zo’n vijftig gewassen waarvoor vroege bemesting vanaf 16 februari dan alsnog toegestaan zal zijn en blijven (zie kader).

Motie van wantrouwen

De derogatiekwestie bracht Adema in de Tweede Kamer in zwaar weer. Hij ging door het stof, kreeg toch nog een motie van wantrouwen van de rechtse oppositie en de SP, maar overleefde die en hij is vast van mening dat de maatregelen die LNV en RVO nu op de boeren en tuinders los aan het laten zijn, voldoende zijn voor behoud van derogatie. Maar 100% zekerheid is er niet. Die geeft de Europese Commissie ook nooit vooraf.

Het terugdraaien van het beleid betekent concreet dat alle boeren – ook zij die niet meedoen met het GLB – vanaf 1 maart te maken krijgen met verplichte bemestingsvrije bufferstroken langs waterlopen. De teelt mag wel blijven staan en door niet-GLB’ers mogen gewassen ook bespoten worden.

GroenLinks vreest dat de bufferstroken zullen leiden tot het dempen van sloten door boeren. Adema begrijpt de zorg, maar benadrukt dat voor het graven of dempen van sloten een vergunning nodig is van het waterschap. Hij gaat de waterschappen hier nog extra op wijzen.

Regeling voor vanggewassen op zand en löss

Ook gaat de regeling voor vanggewassen op zand en löss dit jaar in. Voor vanggewassen die na 1 oktober worden ingezaaid, geldt een korting op de mestgebruiksnormen. Dit geldt niet bij winterteelten. Welke gewassen hieronder vallen, is nog steeds niet definitief vastgesteld. Op de vraag van de SGP om dit in te vullen zodat het aansluit bij de landbouwpraktijk, reageerde Adema dat hij zich nadrukkelijk ook moet houden aan de eisen van Brussel. Over de lijst met winterteelten was veel onrust. Lang niet alle gewassen die doorgaans na 1 oktober geoogst worden, stonden op de lijst. Adema verwacht de lijst komende maanden te publiceren.

Strengere normen 42% grond

Het aanwijzen van de met nutriënten verontreinigde gebieden (NV-gebieden) is ook iets versneld. De waterschappen Noord-Hollands Noorderkwartier, Delfland en Brabantse Delta zijn in hun geheel aangewezen als NV-gebieden, waardoor ook hier de lage derogatienormen gaan gelden. De gebieden zijn aangewezen omdat minimaal 50% van het water in deze gebieden slecht, ontoereikend of matig scoren als het gaat om nutriënten. Met de aanwijzing is in 2023 dan zo’n 42% van het Nederlands landbouwareaal aangewezen als verontreinigd gebied.

De Europese Commissie is ook kritisch over de pilot mineralenconcentraat uit dierlijke mest. De proef loopt volgens Brussel al zo lang (meer dan tien jaar), dat het niet echt een pilot meer is. Het ministerie weerlegt dit. De pilot is relatief klein (3 miljoen kilo stikstof) en draagt volgens Adema bij aan de ontwikkeling van kringlooplandbouw. Adema wil de proef daarom met twee jaar voortzetten.

‘Waarom strengere eisen waterkwaliteit?’

“Ik heb vooral veel vragen”, reageert Jolanda Nooijen van groenteteeltbedrijf Compliment in Uden (N.-Br.) op de consequenties voor de bedrijfsvoering na de Brusselse afwijzing van de manier waarop Nederland omgaat met de afbouw van de Derogatiebeschikking. “De bekendmaking van de lijst rustgewassen geeft meer helderheid, dat is gunstig. Maar welke gewassen aangemerkt kunnen worden als wintergewas, is nog steeds onduidelijk. In december was daar een internetconsultatie over, we zijn nu weken verder.”

Het is wat Nooijen betreft klein bier in vergelijking met de vraag waarom minister Adema in Brussel akkoord is gegaan met eisen voor de kwaliteit van oppervlaktewater, die volgens haar veel strenger zijn dan voor omringende landen. “Daar wil ik alles van weten: waarom is Adema door de knieën gegaan? Welke personen van het ministerie van landbouw zijn daar direct bij betrokken geweest? Waarom accepteerden ze die strengere normen, die onder de Nederlandse omstandigheden nooit haalbaar zullen zijn? Zouden voor Nederland niet dezelfde eisen moeten gelden als voor België en voor Duitsland? Of vindt Nederland dat het het beste jongetje van de klas moet zijn? Ik wil deze week nog antwoord.” In een recente vlog op YouTube – tik in: Jolanda Nooijen – stelde ze exact dezelfde vragen.

Maar als je het ministerie belt, wie moet je dan hebben? “Op internet staat een mooi overzicht van personen in de top van het ministerie van landbouw, met hun opleiding: ze hebben sociologie gestudeerd, bestuurskunde, politicologie, geschiedenis, economie, antropologie of zelfs fysiotherapie gedaan. Er stond een topambtenaar tussen die ‘Wageningen’ heeft gedaan: ééntje! Voor bijna elk beroep moet je een passend diploma hebben, behalve als je op het ministerie van landbouw zit. En daar moeten dan beslissingen genomen worden die een hele sector raken.” Ondertussen ontkomt ze er, net als veel collega’s, niet aan op percelen met slootbegrenzingen bufferstroken aan te leggen. “Op grond die € 60.000 à € 70.000 per hectare kost …”

Ze vervolgt: “Het is echt niet zo dat de agrarische sector niets wil doen. Maar er wordt voortdurend óver ons besloten, en niet in samenspraak mét ons. Het is slikken of stikken. Maar ik ben niet van plan om langs de zijlijn te blijven staan. Ik wil in het algemeen bestuur van het waterschap komen (Waterschap Aa en Maas), daarvoor sta ik op de kieslijst van BBB.”

‘Sommige percelen kun je slimmer inrichten’

“We hadden nagedacht over de invulling van het 7e actieprogramma Nitraatrichtlijn en dachten dat we nog een overgangsjaar zouden krijgen, maar nu ineens moeten we echt gaan nadenken over de invulling”, reageert Wim van den Eertwegh in het Limburgse Kessel op de vraag hoe hij omgaat met het aanhouden van de nu ineens verplichte bufferstroken. Van den Eertwegh heeft een teeltplan met onder andere Chinese kool, rabarber, sluitkool, diverse akkerbouwgewassen en grasland. Zijn bedrijf ligt pal aan de Maas en zijn percelen daar zijn omgeven door tal van watervoerende sloten. Van den Eertwegh: “Waar we nu in eerste instantie tegenaan lopen, is hoe om te gaan met de al gezaaide wintertarwe en -gerst. Bemest zijn die sowieso al, maar mag het gewas binnen een afstand van 3 meter van een sloot blijven staan of moeten we die vernietigen? Dat scheelt productie waar je wel op gerekend had, maar in onze situatie is dat nog wel te overzien.”

Oogst van Chinese kool op het bedrijf van Wim van den Eertwegh. Foto: Bert Jansen

Bij het planten van bijvoorbeeld Chinese kool gaat hij nu rekening houden met een niet-beteelde strook van 3 meter langs watervoerende sloten. “Sommige percelen kun je slimmer gaan inrichten door de kopakker aan de sloot te laten grenzen. Als je geluk hebt, ligt het schouwpad naast de sloot, dan heb je al 3 meter te pakken, maar dat is maar aan één kant van het perceel. In de andere situaties laten we die strook onbewerkt en planten of zaaien we er niets.”

De eisen in het kader van het nieuwe GLB gaan Van den Eertwegh inmiddels boven de pet. “Tot nu toe hebben mijn zoon en ik dat altijd samen aangevraagd, maar daar hebben we nu wel een adviseur bij nodig. De eisen ten aanzien van de basistoeslag zijn nog wel te overzien, maar als je aan de eco-regeling mee wilt doen om brons, zilver of goud te halen, komt er veel meer bij kijken. Simpel gezegd gaat het erom of de kosten die je moet maken opwegen tegen de extra premie die je daarvoor krijgt. Alleen is het niet zo simpel om dat plaatje voor al die eisen te maken.”

Ten aanzien van de rotatie-eis van 1:4 die gaat gelden, maakt Van den Eertwegh zich voor zijn bedrijf niet zo’n zorgen. “We hebben meerdere hoofdgewassen, dus minimaal één keer in de vier jaar een ander hoofdgewas is voor ons geen probleem. Het ligt anders als je intensief bijvoorbeeld prei of ijsbergsla teelt. Dan mis je een kwart van je areaal en heb je dus een kwart meer grond nodig.”
Ook de verplichting van een rustgewas is voor Van den Eertwegh praktisch in te vullen. “Waarschijnlijk gaan graanteelten als rustgewas gelden. Toen dergelijke gewassen nog 15 cent per kilo opbrachten, schoot je er niet veel mee op, nu is dat 30 cent. Als dat zo blijft, kun je aan zo’n rustgewas nog wat geld verdienen. Bij een groenbemester lukt dat natuurlijk niet. Maar hoe zo’n eis uitpakt, is helemaal afhankelijk van je bedrijfsvoering en je teeltplan. Dat is voor iedereen daarom anders. Wat je wel kunt vaststellen, is dat ze bij ons meer een meer de strop aan het aantrekken zijn.”