Belichte teelt wordt lastig zonder aardgas

Hogere heffingen en netcongestie zorgen voor vraagtekens bij belichte teelt. Gaat het licht in de kas definitief uit?

Adviesbureau BlueTerra doet onderzoek naar de gevolgen van de belastingmaatregelen, in opdracht van het ministerie van Financiën. Dit rapport wordt in juli aan de minister aangeboden. “Voor de basislast warmte kunnen tuinders alternatieven inzetten zoals geothermie en restwarmte”, zegt onderzoeker Jeroen Buunk. “Maar voor de belichting is er geen alternatief, behalve stroom inkopen van het net. Dat is in veel gebieden echter niet mogelijk vanwege de beperkte capaciteit van het net. Dus we verwachten dat telers minder intensief of minder uren gaan belichten.” Een van de gewassen waar telers naar uitwijken is snijhortensia, die weinig warmte en licht nodig heeft.

We verwachten dat telers minder intensief of minder uren gaan belichten

De glastuinbouw belicht nu ook al deels van het net, maar gemiddeld is dat minder dan de helft. Met de komst van ledbelichting is dat aandeel zelfs nog wat gezakt. Als ze straks voor 100% vanaf het net willen belichten, hebben ze extra capaciteit nodig. Belichtende bedrijven met wkk die terugleveren hebben al de infrastructuur om 100% van het vermogen uit het net te halen. Zij hoeven alleen nog een transportcontract af te sluiten. De vraag is of dat lukt.

Er zijn ook belichtende bedrijven die maar de helft van hun stroom met de eigen wkk maken en de andere helft uit het net halen. Voor hen heeft de infrastructuur een capaciteit van 50%. Zij moeten investeren in een grotere aansluiting en extra transportcapaciteit.

Flexibel omgaan met de belichtingsuren

“Ik adviseer om op tijd transportcapaciteit voor belichting uit het stroomnet aan te vragen”, zegt Rien Bot, directeur AgroEnergy. “Als je die capaciteit niet kunt krijgen, dan heb je nog tijd om na te denken over andere oplossingen.” Deze energieleverancier wil, net als moederbedrijf Eneco, fossielvrij zijn in 2035. Om klanten daarin te begeleiden heeft Agro­Energy het Groenplan ontwikkeld (zie kader). Andere energiebedrijven zullen de verkoop van aardgas ook afschalen, maar in een trager tempo.

Congestie wordt het grootste probleem bij de elektrificatie van de glastuinbouw. “Wat je eigenlijk zou willen is dat tuinders flexibel omgaan met de belichtingsuren”, zegt onderzoeker Buunk. “Congestie speelt namelijk maar op een paar momenten in het jaar. Als je prikkels kunt geven om dan niet te belichten, kan er veel meer transportcapaciteit worden vrijgegeven.”

Naar contractcapaciteit op uurbasis

“We moeten toe naar een contractcapaciteit op uurbasis”, vindt Rien Bot, directeur bij AgroEnergy. “Op het moment dat de stroomprijs laag is, is er weinig vraag en weinig behoefte aan netcapaciteit. Dan zou het voor glastuinders heel gunstig zijn om stroom af te nemen voor de belichting. Dat is echter niet hoe het werkt. “Nu gaat het nog wel, maar zo meteen begint het echt te wringen”, denkt Bot. “Als dit niet wordt opgelost, zitten we in 2035 met een energiesysteem dat in de kern fossiel is. Bij het ministerie van Economische Zaken zou daar een visie op moeten zijn, maar die is er niet.”

Vrijwillig stroomafname beperken

Enova, een bedrijf dat voor een grote groep glastuinders de wkk aanstuurt, is in overleg met netbeheerders om te zien waar het kan helpen met congestieproblemen. Het idee is capaciteit te creëren waardoor meer aansluitingen mogelijk zijn voor woningen en bedrijven. Tot nu toe lukt het echter nauwelijks om bedrijven vrijwillig de afname van stroom te laten te beperken. “Dat is ook goed te verklaren”, vindt directeur John Kruijt. “Want de vergoedingen zijn slecht.”

Inmiddels heeft het College van Beroep voor het Bedrijfsleven beslist dat netbeheerders dwangcongestie mogen toepassen. Ook gaan netbeheerders vanaf 1 oktober nieuwe aanvragen beoordelen aan de hand van een voorrangslijst die ACM heeft opgesteld. Huishoudens en belangrijke sectoren mogen elektriciteit blijven gebruiken; bedrijven die minder essentieel zijn voor BV Nederland kunnen worden afgeknepen. De sierteelt valt in de laatste categorie.

Emissieloze Kas 2030

De enige fossielvrije energie-intensieve kas tot nu toe, de Kas zonder Gas, dateert uit 2006. Deze ging in 2022 failliet vanwege de sterk gestegen elektriciteitsprijzen. Er is ook de fossielvrije Emissieloze Kas 2030 in Bleiswijk. Technisch is het niet ingewikkeld; er wordt gewoon groene stroom van het net gehaald. “Dat is de enige optie”, zegt Frank Kempkes (WUR Glastuinbouw), die onderzoek doet naar deze demokas.

Kempkes ziet de toekomst voor belichtende teelten vrij somber in. Als het al mogelijk is om alle stroom voor de belichting in te kopen, dan zal het gevolgen hebben voor de planbaarheid van teelten. Vroeger stond de stroomprijs voor een jaar vast, tegenwoordig varieert hij elk kwartier en straks elke minuut. “Sommige teelten zoals chrysant worden heel strak gepland. Hoe planmatiger de teelt, hoe vlakker het elektriciteitsverbruik, maar hoe onvoorspelbaarder de kosten. Je zou het verbruik kunnen afvlakken door elektriciteit op te slaan. Maar een batterij kost veel geld en de opslagcapaciteit valt zwaar tegen. Een chrysantenbedrijf met 150 µmol belichting heeft al snel 6.000 kWh per ha nodig om een dag te overbruggen. Een week wordt heel uitdagend, als je bedenkt dat 1 kWh batterijopslag meer dan €400 kost.”

Hoe planmatiger de teelt, hoe vlakker het elektriciteitsverbruik, maar hoe onvoorspelbaarder de kosten

Er komt een punt dat de energie zo duur wordt dat de teler concessies moet doen aan de belichting en het gewas. “Toch is het beter om een deel van je teelt voluit te belichten dan alles half”, stelt de onderzoeker. “De plant heeft immers ook een basisniveau van energie nodig voor zijn onderhoud, of er nu veel of weinig licht is. Dat is aangetoond voor komkommer, en ik denk dat het ook voor veel belichte sierteeltgewassen geldt.”

Wkk blijft voorlopig nodig

Kortom: alles wijst erop de glastuinbouw voorlopig niet zonder lokale opwekking van elektriciteit met aardgas kan. “De netten zijn daar nog lang niet klaar voor”, zegt Enova-directeur Kruijt. “Een basisaansluiting van 3×80 A is alles wat je op dit moment kunt krijgen. Voor industriële bedrijven met machines is zo’n aansluiting veel te klein. Zij denken de laatste tijd juist na over het plaatsen van WKK-motoren. Netbeheerders proberen de problemen op te lossen binnen het huidige netwerk. Ik verwacht daarom dat wkk lang niet gaat verdwijnen. Volledige elektrificatie gaat niet, daar zijn gewoon te weinig kabels voor.”

“De overheid gaat de energiebelasting op aardgas verhogen, maar biedt geen alternatief”, vindt Kruijt. “Toen er werd geroepen dat we meer duurzame energie moeten gaan gebruiken, is daar onvoldoende over nagedacht. Met veel subsidies zijn zonnepanelen en windmolens geplaatst, maar aan de netten is weinig gedaan. Dat had iedereen kunnen zien aankomen, en zeker de netbeheerders. Maar die zijn te laat in actie gekomen. Er moet nu iets gebeuren. Het is vijf over twaalf.”