‘Alle boeren en tuinders worden waterbeheerders’

Het weer is grillig, dat is vorig jaar zeker in het zuidoosten van het land weer aangetoond; vele hectares akkerbouw verzopen, omdat het water niet weg kon. Periodes van droogte komen daarentegen ook regelmatig voor. Water is nodig voor buitenteelten, maar te veel is schadelijk voor de productie.

Provincie en Waterschap Limburg hebben hier een antwoord op: het Nieuw Limburgs Peil. Om verdroging tegen te gaan, is peilgestuurde drainage vanaf 1 januari 2018 verplicht in Limburg. Veel percelen worden dus van peilgestuurde drainage voorzien. Dat kan met een instelbare verzamelput, of met stuwtjes in de kavelsloot.

Tekst gaat verder onder video.

Deze verplichting is niet vervelend voor agrarisch ondernemers, maar juist een kans om vochtvoorziening te optimaliseren. Dat vindt Hay Geurts, agrarisch ondernemer in het Noord-Limburgse America. “De winter is droog”, zegt hij na een blik in een van zijn verzamelputten, waarin het water lager staat dan gewenst. “Ik moet eigenlijk bufferen voor de zomer. Zo nodig sluit ik de sloot af met stuwtjes.”

Geurts boert aan de rand van Natura 2000-gebied de Mariapeel. Deze grond is in 1967 ontgonnen voor de landbouw en daarbij traditioneel gedraineerd. Eind jaren tachtig strijkt hij hier met zijn akkerbouwbedrijf neer, nadat hij elders plaats moet maken voor woningbouw. Het is er droog in de beginjaren. “We sleepten ons lam met de regenhaspel, met onder meer industriegroente in ons bouwplan. Gelukkig kregen we eind jaren negentig beschikking over stuwtjes, waarmee we het water in de sloot konden vasthouden.”

Bij peilgestuurde drainage komt het afvoerwater via een hoofddrain en put in de sloot terecht. Bij traditionele drainage gaat water direct van de drains naar de sloot. – Foto’s: Bert Jansen

Twintig jaar geleden kocht hij van de buurman een strook van 11 hectare met blauwe bessenstruiken erop. Dat gewas kan goed tegen de vochtige, zure, humusrijke bodem. “In het begin dacht ik weleens: wat moet ik met dit product? Maar je groeit er wel in.”

Zoon Tom heeft zijn hart al snel aan de bessen verpand en wil er na zijn studie aan de agrarische hogeschool volledig op inzetten. “Het areaal groeide naar 42 hectare, met plukveld en winkel erbij. De combinatie met akkerbouw werd te veel, die 30 hectare akkerbouwgrond verpacht ik nu per jaar aan een groenteteeltbedrijf. Zo blijven we flexibel.”

Bekijk ook de fotoreportage: Regelbare drainage steeds vaker toegepast

Wrijving met natuur

Zowel flexibel in grond- als watergebruik, want het boeren aan de voet van de Mariapeel brengt wrijving met de natuur met zich mee. Natuurorganisaties willen een vochtige bodem om bijzondere veen- en veenmossoorten in stand te houden. Boeren vrezen juist een vochtige bodem, want zij maken mee dat gewassen verloren gaan na fikse regenbuien.

“Ze wilden dat we een buffer vormden om de natuur te beschermen, en dat leidde tot strijd”, vertelt Geurts. Peilgestuurde drainage zorgde er zo’n acht jaar geleden voor dat de strijdbijl kon worden begraven, want deze techniek leidt tot een win-winsituatie.

Bij peilgestuurde drainage wordt het water niet direct afgevoerd naar de sloot, zoals bij traditionele drainage. De drains in het perceel zijn aangesloten op een hoofddrain. Die komt uit in een put. Aan deze put zit een afvoer naar de sloot.

“Het is een droge winter”, constateert Geurts op basis van de lage stand in de put. “Dat wordt bufferen voor het zomerseizoen.”

Geurts demonstreert wat er gebeurt als hij de buizen uit de put trekt: het water stroomt naar de sloot. Als hij niets doet, blijft het staan. Tot het water een van de gaten bereikt in de peilbuis. Die gaten zijn aangebracht op een bepaalde hoogte ten opzichte van het maaiveld. Zo wordt de waterstand bepaald. Dat gebeurt secuur; de drains liggen dichter op elkaar (2,5 tot 6 meter) dan bij traditionele drainage (10 tot 15 meter), voor een stabieler waterpeil.

Bijkomend voordeel van peilgestuurde drainage, is dat nutriënten minder uitspoelen. Beter voor de teelt en voor het milieu.

Kosten zo terugverdiend

Het aanleggen van peilgestuurde drainage kost rond de € 800 per hectare meer dan traditionele drainage, weet Geurts. Afhankelijk van het te draineren areaal en het uitvoerende bedrijf. Vaak kunnen telers ook aanspraak maken op subsidies, zoals Geurts acht jaar geleden deed. Recent waren hier ook mogelijkheden voor bij het waterschap. “Ook al krijg je geen subsidie, dan heb je het nog snel terugverdiend”, stelt de ondernemer. “Peilgestuurde drainage scheelt je een of twee keer beregening en het levert hogere gewasopbrengsten op. Dat heb ik zelf in het verleden getest met de aardappelen. Een deel van het perceel peilgestuurd met wateraanvoer, het andere zonder wateraanvoer. Het verschil was bij mij een halve kilo aardappelen per plant. Dat is geen officieel onderzoek, maar het zegt mij heel veel.”

Geurts is heel enthousiast over het watersysteem onder zijn gronden, maar heeft ook een kritiekpunt: “Water bufferen is heel mooi, maar de mogelijkheden voor afvoer zijn net zo belangrijk. Dat is iets waar het waterschap nog aan moet werken, want de sloten hebben niet overal voldoende capaciteit om bij pittige buien een grote hoeveelheid water weg te werken.”