‘Kansen voor ‘agroforestry’ in Nederland’

Bomen en bossen leveren de maatschappij belangrijke producten en diensten. Ze produceren hout, verfraaien het landschap, dragen bij aan biodiversiteit, zuiveren lucht en absorberen CO₂. In Nederland is grond voor bosaanleg echter schaars. Daarom moet er worden gekeken naar slimme functiecombinaties, zoals agroforestry.

Wat is agroforestry?

Bij agroforestry wordt de teelt van bomen gecombineerd met landbouwgewassen of vee met het oog op een positieve wisselwerking. Bomen dragen bij aan bodemvruchtbaarheid. Ze verhogen de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem en halen nutriënten van grotere diepten die ze via bladval beschikbaar maken. Boomwortels verminderen erosie en uitspoeling van nutriënten. Daarnaast dragen bomen bij aan een hogere waterbeschikbaarheid, doordat ze water uit diepere lagen ‘oppompen’.

Agroforestry-systemen kennen vaak een hogere functionele agrobiodiversiteit, waarbij voor de landbouw nuttige insecten (bestuivers) of predatoren van plagen aanwezig zijn. Het combineren van bosbouw en landbouw kan bovendien de inkomsten spreiden en de productie verhogen. Uit studies is bekend dat de gecombineerde opbrengst van bomen en gewassen in een agroforestry-systeem hoger kan uitvallen dan de som van de afzonderlijke ‘teelten’.

Grote uitdaging bij agroforesty is om de wisselwerking te optimaliseren en de concurrentie (bijvoorbeeld om licht) te minimaliseren. Een slim ontwerp en zorgvuldig beheer zijn daarom onontbeerlijk.

Artikel gaat verder onder de foto.

Kersenbomen lenen zich voor agroforestry. – Foto: Marcel van Hoorn

Vormen van agroforestry

Agoroforestry kent verschillende vormen. De laatste tijd zijn voedselbossen in het nieuws. In voedselbos Ketelbroek (2,4 ha) worden bijvoorbeeld 450 verschillende gewassen variërend van bomen en struiken tot groenten en kruiden. Het voedselbos levert wekelijks verse producten aan een restaurant in Nijmegen.

Een andere vorm van agroforestry is de combinatie van houtteelt met akkerbouwgewassen, waarbij bijvoorbeeld tussen percelen met akkergewassen stroken bomen worden geplant. De bomen fungeren als een soort windsingel waardoor de verdamping van de gewassen verminderd. Boomsoorten die zich hier goed voor lenen zijn walnoot, kers, lijsterbes en esdoorn, die op termijn hoogwaardig hout voor meubels en vloeren kunnen leveren. Walnoot en kers produceren bovendien vruchten.

Ook combinaties met vee bieden mogelijkheden. In vrije-uitloop gebieden op pluimveebedrijven liggen bijvoorbeeld kansen. De kip is van nature een bosvogel, die de doorgaans kale uitlopen niet volledig benut. In de projecten ‘Kiplekker onder de wilgen’ van Probos en ‘Bomen voor Buitenkippen’ van het Louis Bolk Instituut is ervaring opgedaan met de teelt van biomassa en fruitbomen in uitlopen. De projecten leren dat dit een duidelijke win-win oplevert, omdat de bomen beschutting geven tegen zon, regen en wind en een vermarktbaar product leveren. Door de verhoogde beschutting gaan de kippen verder de uitloop in. Dit draagt bij aan een betere mestverspreiding. Daarnaast zijn beplante uitlopen minder aantrekkelijk voor watervogels die vogelgriep overbrengen.

Kansen voor agroforestry in Nederland

In oktober 2016 is het Actieplan Bos en Hout gelanceerd. In het Actieplan wordt gepleit voor een uitbreiding van het Nederlandse bosareaal om een bijdrage te leveren aan stijgende houtbehoefte en de klimaatdoelen zoals afgesproken in Parijs. Hierbij wordt onder meer gedacht aan 25.000 ha agroforestry. Dit lijkt veel, maar er is bijvoorbeeld alleen al bijna 2.500 hectare kippenuitloop aanwezig waar kansen liggen.

Agroforestry komt echter niet zomaar van de grond. Agroforestry-teelten zijn vaak complex en er liggen geen kant-en-klare ontwerpen en beheerplannen klaar. Probos pleit daarom voor het opstarten van pilots, het opzetten van voorbeeldbedrijven en het uitwerken van concrete businesscases. Probos wil de komende jaren werken aan het ontwikkelen en verspreiden van praktijkkennis om agroforestry in Nederland te stimuleren.