Zouttolerant bouwplan in de maak

Op onze opwarmende aarde zet verzilting in rap tempo door, terwijl de vraag naar voedsel toeneemt. Zout water veroorzaakt droogtestress en uiteindelijk schade in gewassen. Zoet water neemt met de stijging van het zeewater en steeds heftigere periodes van droogte echter snel af. Verzilting speelt op zeker 300 miljoen hectare landbouwgrond en daar komt dagelijks 2.000 hectare bij. Opbrengsten lopen terug en dat leidt tot problemen als migratie, werkloosheid en armoede.

De landbouw is grootverbruiker van zoet water, maar de koek raakt dus op. Het doel is meer voedsel produceren met minder zoet water. Aangezien er evenveel brak als zoet water is, zou het de druk enorm van de ketel halen als daarvan gebruik wordt gemaakt. De makkelijkste manier om dit vraagstuk te beantwoorden is door gewassen te telen die groeien onder zilte omstandigheden.

Op het selectieveld van Salt Farm Texel worden de 100 brassicasoorten geïrrigeerd met twee zoutconcentraties. Dit is een snelle manier om de meest interessante rassen te scannen. – Foto’s: Salt Farm Texel

Pionier met grote ambities

Salt Farm Texel is hierin een mondiale pionier met grote ambities. “Die combinatie van wetenschap met een openluchtlaboratorium in de vorm van proefvelden is uniek”, weet Arjen de Vos, R&D-directeur van Salt Farm Texel. “Het zorgt voor resultaten die direct toepasbaar zijn in het veld en zelfs in het buitenland.”

Aardappelen en bloemkolen die goed produceren met brak water-irrigatie waren tien jaar geleden in Nederland ook nog onbekend. Niet te geloven, eigenlijk. “We werden niet serieus genomen”, zegt De Vos. “Tegenwoordig zitten we echter bij de grote beslissers in de politiek en bij grote bedrijven aan tafel. Dat willen we uitrollen.”

Ook in Nederland is verzilting altijd dreigend aanwezig, vertelt De Vos. “Het zet nog niet echt door. Na zeven weken droogte wordt iedereen zenuwachtig en dan gaat het vaak net op tijd regenen. Maar over een jaar of tien zijn hier ook langere periodes van droogte en dat gaat leiden tot problemen.”

Kwestie van goed zoeken

Zouttolerante gewassen zijn interessant voor boeren in verzilte gebieden. Die gebieden liggen verspreid over de wereld, van Zeeland tot Australië. Al die boeren kunnen profijt hebben van het werk van Salt Farm Texel. Daar zijn de afgelopen acht jaar al 300 bestaande aardappelrassen gescreend op zouttolerantie. De Vos: “Een kwestie van goed zoeken. Natuurlijk bestaan er zouttolerante aardappelen; in de Andes, waar de aardappel vandaan komt, zijn immers ook zilte gebieden. Elke keer vinden we weer rassen die nog beter zijn. En die aardappelen zijn lekker, hoor. Wij eten de oogst zelf op.”

In Nederland wordt het meest aan zouttolerante aardappelen gewerkt, maar ook brassicasoorten als bloemkool en witte kool liggen in onderzoek. Van 100 door zaadbedrijven ingezonden rassen is een top 10 gemaakt. Daarmee gaan de onderzoekers volgend jaar verder. Zo zijn afgelopen jaar 21 gewassen, 94 variëteiten in 134 proeven getest. Het Texelse onderzoek wordt steeds grootschaliger en nauwkeuriger, vertelt De Vos. “Veredelingsbedrijven zijn er ook steeds meer mee bezig. Ze zien het nut ervan en de markt ervoor. Dat moet ook, want we kunnen dit niet alleen.”

Initiatieven bekostigen

Voor de kosten van de Salt Farm Texel worden allerlei fondsen aangesproken. Het project Bangladesh wordt betaald door de Postcodeloterij en het Waddenfonds ondersteunt met regelmaat. Ook samenwerken, met bijvoorbeeld universiteiten en overheden, is een goede manier om initiatieven te bekostigen.

Onlangs organiseerde De Vos een symposium over verzilting op Proeftuin Zwaagdijk. Een van de sprekers was Klaas Smits van New Style Potatoes. Het ras Miss Mignonne is de zouttolerante parel van dit bedrijf en is zowel voor de gangbare als biologische teelt verkrijgbaar. Smits gaf aan dat het bedrijf de afzet van Miss Mignonne-pootgoed de komende vijf jaar fors wil opschalen. Commercieel interessante gebieden zijn volgens hem Centraal Azië, het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Scandinavië. “Deze aardappel is niet alleen voor ontwikkelingslanden, maar ook een verantwoorde en duurzame keuze voor West-Europese afnemers.”

Egypte: water bijna op

In Egypte is over acht jaar al een gebrek aan zoet water en in 2100 is het zoete water er zelfs op, vertelde Pier Vellinga van de Wadden Academie op het symposium. “Door klimaatverandering verzilten kustgebieden met een agrarische functie”, vertelde hij. “Zoet water is steeds meer een beperkende factor in de voedselproductie. Brak water kan de oplossing zijn.”

Daar hoort een zouttolerant bouwplan bij. Sommige gewassen lenen zich er beter voor dan andere, blijkt uit de ervaringen van De Vos. “De meest zouttolerante ui is nog altijd gevoeliger dan elke zouttolerante aardappel.” Maar diverse koolsoorten, sla en peen gaan al heel goed.

Een luchtfoto van Salt Farm Texel, die het proefveld toont. De kleine vakken vormen het openlucht lab. Dit zijn 56 vakken; zeven verschillende zoutconcentraties in acht herhalingen, willekeurig verdeeld over het veld.

Actief in Pakistan en Bangladesh

Niet alleen worden zouttolerantie gewassen geselecteerd, ze worden ook gebracht naar gebieden waar ze nodig zijn. Zo zijn de medewerkers van Salt Farm Texel al zeer actief in Pakistan en Bangladesh en beginnend in Egypte en Ghana. Containers vol pootgoed kunnen binnenkort naar Pakistan worden vervoerd. Niet alleen het gewas wordt daar naartoe gebracht, ook teelttechnieken worden onder de loep genomen.

Een goede bodemstructuur is immers van belang voor een goede productie. “In landen waar we werken zien we vaak marginale gronden met een lage bodemvruchtbaarheid”, legt De Vos uit. “Die aspecten tellen allemaal mee.” Ook kan het helpen om gewassen op ruggen te telen. Soms moet je ploegen, soms niet. Bemesting is in verzilte omstandigheden ook weer een ander verhaal.

Meer boeren bereiken

En soms lukt het ook gewoon niet met de gebruikelijke gewassen in zouttolerante versie. Dan kunnen halofyten – planten die in zout water groeien – een uitkomst zijn. Het is een zeer langdurig traject om boeren en afzetkanalen hiervan te overtuigen. “Het is echt maatwerk. Dat willen we in de toekomst wat meer standaardiseren, zodat we meer boeren tegelijk de juiste kant op kunnen sturen.”

De Salt Farm is dan ook klaar om zijn vleugels uit te slaan. “Het wordt steeds serieuzer en groter. In Nederland staan we redelijk goed op de agenda’s, in de rest van de wereld aanzienlijk minder. Dat je ondanks verzilting prima landbouw kunt bedrijven, gaat er nog niet overal in. We maken werk van die mentaliteitsverandering. Voor meer impact moeten we samenwerken met grote jongens als Pepsico en ook overheden, de FAO en Verenigde Naties. We willen het liefst miljoenen boeren bereiken voor duurzame groei.”

Aardappel die groeit ondanks verzilting Aardappelen van het zouttolerante ras Miss Mignonne. Miss Mignonne van New Style Potatoes is een van de zouttolerantie aardappelrassen die is getest op zowel Texel als in Pakistan. De pootgoedverkoop wordt de komende vijf jaar opgeschaald. De vraag naar aardappelen met zouttolerantie zal over de hele wereld toenemen gezien het proces van verzilting dat gaande is. In combinatie met de groeiende wereldbevolking luidt de conclusie dat er met minder zoet water meer moet worden geproduceerd.

Bekende zoutminnende plant: zeekraal Zeekraal is een behoorlijk bekende halofyt. Mocht het zouttolerantie bouwplan met traditionele gewassen niet lukken, dan is er nog een alternatief: halofyten. Dit zijn planten die in zout water groeien. Zeekraal is een behoorlijk bekende halofyt. In de meeste supermarkten is zeekraal al verkrijgbaar. Zeekraal wordt zowel gekookt als rauw gegeten en geroemd om de smaak en de voedingsstoffen. De planten groeien in zoutmoerassen, op stranden en tussen mangroven.

Nieuwe kansrijke halofyt: ijskruid IJskruid is een nieuwe halofyt met veel potentie. Niet alleen is de zouttolerantie extreem hoog, maar door het uiterlijk en de smaak valt deze plant ook erg op en zijn er goede marktkansen. Ook is er een nieuwe potentiële kanshebber om een plek te veroveren in de menu’s van concumenten: ijskruid. Niet alleen is de zouttolerantie extreem hoog, maar door het uiterlijk en de smaak valt deze plant ook erg op en zijn er goede marktkansen. De bladeren worden als sla of spinazie gegeten, maar ook de stengels kunnen worden geconsumeerd. IJskruid groeit onder zowel droge als vochtige omstandigheden, mits het boven de 20 graden is.