Hoe hard landen GLB-eisen in groenten en fruit?

Het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is voor veel telers even slikken. Ze moeten voor een lagere hectarepremie straks nadenken over zaken als landschapselementen of bufferstroken langs sloten. De uitvoering dreigt ook complex te worden met extra controles. Zeggen telers die inkomsten in 2023 dan niet op? En leidt dat tot bedrijven die stoppen in de vollegrond?

Er zijn meer vragen: waarom zijn er vrijstellingen voor biologisch? Is er voor meerjarige fruitteelt een uitzondering mogelijk? En belangrijk: wat is het keurmerk On the Way to PlanetProof straks waard voor GLB-steun?

Nationaal Strategisch Plan

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid (LNV) staat voor een fikse opgave. Sinds 2019 zijn honderden telers, boeren, adviseurs, deskundigen en ambtenaren betrokken bij praktische pilots. Dat levert een stapel rapporten op en een plan. De Nederlandse uitvoering van de Europese regels staat namelijk in het Nationaal Strategisch Plan. Telers die weerstand voelen, kunnen dat nu van zich afschrijven in een zienswijze. Maar een echt oordeel is pas volgend jaar mogelijk. Gesprekken en pilots in 2022 kunnen nog een soepeler overgang brengen.

De gevolgen van GLB voor bedrijven kun je volgend jaar pas zien als de simulatietool online staat

^{Caroline van der Plas, Tweede Kamerlid van BoerBurgerBeweging}

Het is opvallend dat in de verslagen over GLB telers worden opgevoerd die vinden dat het nieuwe GLB de goede weg is. Dat begrijpt Caroline van der Plas, Tweede Kamerlid van de BoerBurgerBeweging niet. Ze zei dit recent in de vergadering van de Tweede Kamercommissie landbouw. “De boeren die ik spreek, geven een tegenovergesteld beeld weer. Zij zeggen niet te begrijpen hoe ze voor minder geld straks meer moeten leveren.” Een derde van de bedrijven heeft een inkomen onder het minimum, stelt Van der Plas. “De gevolgen voor bedrijven kun je volgend jaar pas zien als de simulatietool online staat.”

Hoog percentage groenten en fruit in GLB

GLB valt in de tuinbouw anders dan in akkerbouw. Veel teelten in groenten en fruit zijn vrijwel geheel voorzien van GLB-steun. Aan de eisen voor vergroeningsgelden is nu nog goed te voldoen. Toch maakt de steun een beperkt deel uit van het inkomen van vollegrondsgroentetelers. Dat zou 3% bedragen, zo is berekend over de periode 2013 tot en met 2017 voor de tuinbouw als totaal.

De hoge deelname van groenten en fruit aan GLB kan onder druk komen, als telers er vanaf 2023 vergroening voor moeten invoeren. Doordat de saldi van vollegrondsgroenten hoog zijn (tot meer dan € 20.000 per hectare), is de basistoeslag van circa € 255 per hectare relatief beperkt. Een bufferstrook van 3 meter is er niet mee te compenseren.

Dat is het nog steeds niet als ook de toeslag van (gemiddeld) € 109 per hectare voor de nieuwe eco-regeling wordt meegerekend. De teler zal daarvoor dan ook een serie maatregelen moeten nemen. De vraag is of groenbemesters of eiwitgewassen voor deze bedrijven met meerdere teelten per jaar een haalbaar of aantrekkelijk alternatief zijn. Het zal ook erg per bedrijf verschillen. Een houtwal kan nu punten opleveren, sommige bedrijven zijn al ver in bodembeheer.

Doemscenario?

Het ministerie gaat er wel vanuit dat het aantal deelnemende ondernemers in de vollegrondsgroenteteelt zal dalen. Sterker nog: ingenieursbureau Witteveen-Bos schrijft in zijn milieueffectrapportage over de Nederlandse plannen dat invoering van de GLB-plannen leidt tot ‘bedrijfsbeëindiging of opgaan in grotere vollegrondsgroentebedrijven en daarmee tot verlies aan diversiteit en aanbod’. Door zaken als ‘bufferstroken’, ‘vruchtwisseling’, ‘rustgewas’ en ‘niet-productief areaal’ neemt het aandeel bebouwbare grond voor hoogrenderende gewassen af en zal de rentabiliteit afnemen. Of de onderzoekers dan ook rekening houden met de overlap van eisen uit de nieuwe nitraatrichtlijn, is niet duidelijk.

Jaap van Wenum, LTO-vakgroepvoorzitter Akkerbouw en Vollegrondsgroenten, kent de waarschuwing. Het zal zo’n vaart niet lopen, denkt hij. “De sector staat niet op zijn achterste benen. Bedrijven zullen niet omvallen. Ze zijn doorgaans niet echt afhankelijk van de GLB-gelden. Zij zullen er dan voor kiezen niet mee te doen. Het risico is volgens mij groter dat bedrijven zich in bochten gaan wringen voor deze gelden en daardoor hun inkomen zien dalen.”

Gangbaar achtergesteld op EKO

Van Wenum ziet tegelijkertijd ook dat biologische groentetelers vrijstellingen krijgen in het nieuwe GLB. Zo voldoen ze automatisch aan eisen voor gelden uit de eco-regeling. Is dat aan gangbare telers uit te leggen? Van Wenum: “Ik wil niet tegen biologisch ageren, het is een goede manier van telen, maar we fronzen wel onze wenkbrauwen. Het is een politiek besluit.”

Ziet hij een oplossing voor gangbare telers als ze via On the Way to PlanetProof ook dezelfde vrijstelling krijgen als biologisch? “Het is in principe aan PlanetProof of ze slim zijn en de standaard aan GLB laten voldoen. Dat is de weg. Dat wordt pas later duidelijk, nog niet alle keuzes zijn gemaakt.”

LTO zal zeker een zienswijze indienen, als inspraak op het Nationaal Strategisch Plan. De regeling moet beter bereikbaar worden voor meer bedrijven, bijvoorbeeld door eisen aan te passen.

Maatwerk

Uit de GLB-pilots kwam al het advies dat het ministerie de vergoedingen voor de vollegrondsgroentetelers moet verhogen. Die bevoegdheid heeft het ministerie in principe voor waardevolle gebieden. Zo’n gebiedsgerichte aanpak komt er namelijk. Percelen liggen straks in hoogproductieve gebieden of juist in gebieden waar voor landschappelijke waarde extensiever gewerkt wordt. In het eerste gebied zal gebruik van GLB lager zijn dan in de gebieden met hogere landschappelijke waarde, is de verwachting. Daar hoeven de telers dan geen grond uit productie te nemen voor biodiversiteit.