Tuinbouw in rep en roer door knotsgekke energiemarkten

In een tijd dat veel teeltbedrijven het financieel moeilijk hebben, willen telers met juist nog gunstige contracten zich vaak niet openlijk uitspreken over de situatie. Het gonst echter van de geruchten en speculaties. ‘Ik hoorde van een tomatenteler die zijn planten al heeft laten vernietigen bij de plantenkweker, omdat een belichte winterteelt te duur zou worden.’ ‘Een teler die een gunstig contract heeft, denkt erover om misschien toch ook pas later te starten, omdat het meer rendement oplevert om zijn gaspositie nu duur te verkopen.’ ‘Het gebruik van vaste folies zal wel weer meer terugkomen.’ ‘Ik hoor van paprikatelers die pas in maart willen starten.’ ‘Ik verwacht dat er soms andere rassen gekozen gaan worden, waarvoor het niet nodig is ze bij hogere temperaturen te telen.’ ‘Je kunt wel later willen starten als de gasprijs zo hoog blijft, maar wat ga je dan doen met je personeel dat je wilt behouden?’ ‘Die hoge energieprijzen werken ook nog eens in alles door: meststoffen, folies, steenwol: alles wordt duurder.’

Gezaaide plant gestort

Een verkoper bij een plantenkwekerij merkt ook dat er aardig wat telers aangeven dat ze willen vooruitschuiven naar een latere startdatum van de teelt. Net als bij andere plantenkwekers is er ook bij zijn opkweekbedrijf sprake van reeds gezaaide plantpartijen die gestort worden, omdat het opstarten van een belichte tomatenteelt met deze gasprijzen verliesgevend is.

Voor de gewenste latere afleverperiode staat ook de gebruikelijke opkweek al ingepland voor vaste klanten met opvolgende andere teelten. Daarom zal het niet mogelijk zijn aan alle wensen van groentetelers te voldoen. “Dat gaan wij als plantenkwekers niet redden. Die ruimte is er gewoon niet. We doen ons best, en zoeken naar wat er mogelijk is. Voor een aantal klanten zullen we iets kunnen doen, maar onze ruimte voor verschuivingen naar een andere periode is heel beperkt.” Want het gaat niet om het snel ergens even tussendoor schuiven bij een paar andere opkweekpartijen. “Een groenteplant kan toch zo’n vijftig dagen doen over de opkweekfase.”

Daarnaast worden plantenkwekers zelf geconfronteerd met hogere opkweekkosten door de stijgende verwarmings- en belichtingskosten. De energiekosten werken door in andere grondstoffen en benodigdheden. “Zo is de prijs voor meststoffen gemiddeld met 21% omhoog gegaan. De gemiddelde kostprijs voor de opkweek loopt op.”

_{Tekst gaat verder onder de foto}

Telers die belichten en hun gaspositie onvoldoende afgedekt hebben, moeten hun knopen tellen. – Foto: Van Assendelft

Later starten met zaaien

Telers maken afwegingen tussen te verwachten opbrengsten en kosten, en afgesproken contracten voor levering van product. Een energiebeheerder van een telersvereniging geeft aan: “We zijn druk aan het rekenen. Hoeveel gaan we bij tomaat nog belichten? We gaan er wel uitkomen, maar het is een heel lastige puzzel. Want je wilt kosten besparen, maar je wilt ook een betrouwbare partner zijn, die zijn klanten altijd blijft beleveren.”

Paprikateler Hans van der Waal van de landelijke commissie paprika van Glastuinbouw Nederland merkt ook de beweging naar later starten met de teelt. “Op een telersvergadering gaf 50% van de daar aanwezige telers aan erover te denken om te kiezen voor een latere zaaidatum. Het wordt best spannend. Als je nu geen gaspositie hebt voor het komende halfjaar, wordt de bedrijfssituatie heel fragiel. Het wordt goed rekenen, nu de gasprijzen zo vreselijk de pan uit rijzen. Het komt er nu op aan of je als teler nog creatief kunt zijn.”

Met een latere zaaidatum bespaar je direct de eerste 6 tot 8 kuub gas, zegt van der Waal. “Want tot en met april heb je normaal ongeveer twee derde van je gas weg, dus dan kom je al snel aan € 8 tot € 10 per vierkante meter nog voordat je aan het oogsten gaat.” Energiebesparing zal in de teelten op de eerste plaats komen te staan. Een extra vast foliescherm zou daar een onderdeel van kunnen uitmaken. Iets wat in de praktijk ook lijkt te gebeuren. “Ik hoorde van een teler dat hij al geen folie meer kon krijgen.”

Ook aan het einde van de huidige teelt probeert Van der Waal energie te besparen. “Voor zon onder gaan nu alle twee de schermdoeken tegelijk dicht, om de warmte van de zon zo veel mogelijk op te sluiten. Dat kan nu voor het gewas. De kop is eruit, het laatste zetsel hangt eraan en hoeft alleen nog maar te kleuren.”

Risico dag-gas

In de komkommerteelt zijn afzetprijzen nog redelijk, maar er zal steeds hard aan gerekend worden wanneer het tijd is om de teelt te beëindigen. Als er wekelijks 0,6 kuub gas per vierkante meter in moet zonder contract, slaat dat rekenplaatje snel door naar het ruimen van de teelt.

Een komkommerteler met een vast gascontract wil niet bij naam genoemd worden, uit respect voor collega’s die het nu zwaar hebben doordat zij in hun bedrijfsvoering met enorme kosten worden geconfronteerd. “Al werd ik vorig jaar nog door ze uitgelachen dat ik hogere contractprijzen moest betalen, terwijl zij het hele jaar voor 9 cent per kuub konden telen. Maar je neemt daarmee wel een groot risico.” Zelf heeft hij gas voor een vaste prijs van 19 cent per kuub. “Dat geeft je zekerheid en rust. Voor die prijs kun je uitstekend komkommers telen. Daarom begrijp ik niet dat je zulke bedrijfsrisico’s wilt lopen zonder contracten erbij.”

Koudere teelten

Bij de minder energie-intensieve teelten speelt de invloed van duur gas evengoed. Slateler Jan de Winter in Ridderkerk is blij dat hij nu nog een vast contract heeft. “Maar het wordt wel zorgwekkend. Ik ben het niet van plan, maar stel dat je moet gaan grondstomen? Wat doe je dan? Gelukkig is dat een zorg voor later.”

Hij verwacht wel dat er collega bladgewassentelers zijn die gaan proberen zo veel mogelijk zonder gas te telen, en het gewas alleen net vorstvrij proberen te houden. Zelf zit De Winter niet op die zuinigste lijn qua teeltstrategie. “Wij willen de groei erin houden, met een wat hogere temperatuur. Dat betekent minder stress en minder uitval.”

Stoombedrijf Hoogenraad & Partners bevestigt het uitstel van opdrachten voor grondstomen. “Klanten stoppen nu even met stomen. Het gas van de telers waarmee wij de ketel stoken, is te duur. We kunnen ook met olie stoken, maar dat is net zo duur.”

Radijsteler Dennis Grootscholten van Daily Fresh Radish in Naaldwijk heeft nog deels gas vastgelegd. Voor de radijsteelt is de kostenstijging door de hoge kostprijs zorgelijk. “De winterteelten zijn toch al niet zo rendabel. Je zaait ze nog om aan je jaarrondcontracten met afnemers te voldoen, maar je verdient er niets aan. Er zijn dan ook collega’s die half november niet meer zaaien. Ze beginnen pas half december weer, als er met snellere teelten met het licht mee geteeld kan worden.”

Aardbeienteler Rob van de Wouw van bedrijf Jongfruit in Dongen prijst zich gelukkig met zijn inkoopcontract voor gas dat hij eerder heeft vastgelegd. De overeenkomst loopt tot en met 2026. De wkk op het bedrijf kan vier keer meer elektriciteit produceren dan nodig voor de bedrijfsactiviteiten. Dat is inclusief teelten onder groeilicht. Dat stroomoverschot kan verkocht worden. “We hebben het indertijd zo ingecalculeerd dat mocht de prijs voor gas en elektriciteit oplopen, de hogere lasten worden afgedekt door voldoende baten. Op onze locaties zonder wkk-stroom moeten we wel stroom inkopen.”

Afzet belichte komkommers

Bij Tielemans Groentekwekerij in Boekel lopen afzetgesprekken over een komende belichte komkommerteelt. Teeltverantwoordelijke Jan Biemans: “We liggen nu leeg en moeten bijna weer gaan planten. De matten liggen klaar om volgedruppeld te worden. Maar we hebben wel een meerprijs nodig om de teelt rendabel te kunnen maken.”

Het is nu een kwestie van veel rekenen om de energiekosten zo laag mogelijk te houden en toch de gemaakte leverafspraken na te kunnen komen. “Ga je dan de helft van de stroom met de wkk maken en de andere helft inkopen, of ga je alleen de leds aanzetten met wkk-stroom, en niet de Son-T? Of ga je alleen ’s morgens belichten, of ook op andere momenten van de dag? Er zijn zo veel dingen om aan te rekenen.”

Omdat de intensivering van de belichting op het bedrijf nog maar heel recent is doorgevoerd, was ervoor gekozen om de eerste ervaringen af te wachten alvorens energieaankopen en -verkopen vast te gaan leggen. “We zaten nog niet in een vast stramien. Daardoor hebben we nog niet voldoende posities ingenomen om minder last te hebben van deze enorme gas- en elektraprijsstijgingen. Maar als je dat wel had gedaan, dan is het economisch nog de vraag of je die gaspositie dan niet beter zou kunnen verkopen.”

Sparren met de accountant

Bij al dat gereken is het handig om te kunnen sparren met de accountant of boekhouder. Cor de Fijter, sectorleider tuinbouw van Flynth, merkt een flinke toename in het werk dat hij en zijn collega’s hebben in het begeleiden van klanten. “Telers benaderen ons en wij bellen ook proactief met klanten.”

Het eerste dat telers nodig hebben is een goed actueel inzicht, aldus De Fijter. Hoe is de liquiditeitspositie voor nu en 2022, hoe zijn de energieposities en hoe gaan kosten lopen als er aan knoppen wordt gedraaid, zoals van de ketel, de wkk, het teeltschema en eventuele belichting? De Fijter: “Daarbij is een fiscale en een juridische check heel belangrijk. Hoe werken bepaalde acties in op een SDE-subsidie of op een Groen Label-certificaat. En hoe zit het met de rechten en de plichten van energiecontracten en leveringscontracten met afnemers?”

De Fijter denkt dat ondernemers met goed onderbouwde scenario’s een onderbouwd plan voor de korte en langere termijn kunnen maken. Daarmee kunnen ze de huidige situatie van onbalans overbruggen. “De impact van de coronacrisis op de wereldeconomie verstoort nu allerlei ketens. Dat is niet zomaar voorbij. Maar er zal weer een nieuw evenwicht ontstaan.”

Medeauteur: Peter Visser