Deze oplossingen moeten tuinbouw Limburg impuls geven

Landelijke uitdagingen zoals energietransitie en verdroging zijn extra lastig voor de Limburgse tuinbouw. In een nieuwe tuinbouwvisie voor Limburg komen oplossingen naar voren als betalen voor beregeningswater en het bouwen van meer kassen om te intensiveren. De glastuinbouwontwikkeling in de provincie zorgde de laatste jaren voor de nodige ophef. Kunnen partijen daaroverheen stappen om de sector een impuls te geven?

Limburg herbergt ruim 10% van het Nederlandse tuinbouwareaal. Voor een aantal producten zoals sla, prei, komkommer, aardbei, blauwe bes, champignon en uitgangsmateriaal, behoort de regio tot de marktleiders in Nederland. Dat is zeker het geval als het Brabantse cluster, telers uit de Duitse grensregio of Vlaanderen aanhaken bij de nieuwe tuinbouwvisie voor Limburg. Sinds eind 2023 werkten lokale en provinciale overheid en bedrijfsleven in Zuidoost-Nederland aan een nieuw soort tuinbouwakkoord dat begin oktober is gepresenteerd.

Het is niet het eerste toekomstplan voor Zuidoost-Nederland. In 2021 verscheen de ‘Verkenning Tuinbouw Limburg en Noord-Brabant’, gericht op afzet. In 2022 verscheen ook al de ‘Economische analyse van het Agrifood cluster Limburg’. Toch verwaterde de focus uit deze visies. De jongste visie moet gegarandeerd tot resultaten leiden, bijvoorbeeld met het opzetten van projecten en Greenport Venlo deze te laten uitvoeren.

Al is Venlo (in de naam Greenport Venlo) ook weer een te krappe afbakening. Bedrijven in Zuidoost-Brabant, de Duitse Grensregio, Midden-Limburg en in mindere mate Zuid-Limburg, Belgisch Limburg en Vlaanderen, vormen ook onderdeel van de visie. In de nieuwe aanpak is dan ook gekozen voor de projectnaam ‘Toekomstperspectief Tuinbouwketen Limburg+’ (TTL+).

Goed werkende voorbeelden uit andere regio’s

Limburg wil stappen zetten met zijn tuinbouw door pilots met goed werkende voorbeelden, zoals Kas van de toekomst en Klimaatneutrale kas. Kennis en ervaring uit andere regio’s (bijvoorbeeld Bleiswijk) zijn daarbij nodig. Dat is niet te kopiëren, schrijven de onderzoekers. “Zuidoost-Nederland is een unieke regio, die vraagt om andere gebiedseigen innovaties, pilots en maatwerkexperimenteerruimte, zoals voor geothermie in breukgesteente, of waterstof.”

Zo zijn nu vooral financieringsoplossingen nodig voor innovaties, voor pilotbedrijven en nieuwe verdienmodellen. Ondernemers, financiers, afzetorganisaties (SIG&F), belangenorganisaties en overheid zouden samen tot specifieke regelingen moeten komen, liefst langjarig en consistent. Er liggen bijvoorbeeld kansen voor carbonfarming, duurzame opwek en levering van warmte en elektriciteit en balanceringsdiensten, schrijven de onderzoekers.

Intensiveren en vergoeding grondwater

Volgens John Willems, directeur van afzetorganisatie ZON, kan iedere hectare kassen die wordt bijgebouwd leiden tot extensivering op andere percelen en misschien tot natuurontwikkeling. “Extensivering door intensivering. Ik denk dat daar goede kansen liggen.”

Willems sprak mee in de stuurgroep over de nieuwe Limburgse visie. Hij vertegenwoordigde niet alleen de glastuinders. Ook voor vollegrondsgroentetelers moet de visie toekomstperspectief bieden, bijvoorbeeld door anders te denken over water. Hierbij valt te denken aan telers te laten betalen als ze grondwater gebruiken voor watergift aan de gewassen in gevoelige gebieden. “Je krijgt dan dat hoogwaardige teelten hiervoor in aanmerking komen, maar ook dat ze ook gaan investeren in efficiënt watergebruik. Zo wordt het watergebruik nog duurzamer.” 

Willems gelooft sterk in deze aanpak. “Er zit meer dan ooit energie in de zaak. Ondernemers die de kar willen trekken zijn betrokken. Het gaat om de toekomst van onze sector. Zij willen er tijd en energie in stoppen. Dat geldt ook voor mij. Het is belangrijk voor de toekomst van de sector.”  

Deze visie kan ook de beeldvorming bijsturen. “Als we niets doen, gaat niemand onze sector belangrijk vinden. Door zelf te komen met een plan om te verduurzamen, vermijden we dat het beeld wordt gevormd door negatieve zaken rond bijvoorbeeld arbeid of energie.” 

Brokken bij tuinbouwontwikkeling Californië

De laatste jaren lijkt geen zegen te rusten op glastuinbouwontwikkeling in Limburg, met name in het gebied Californië in Horst aan de Maas. Ook provincie Limburg dat achter de nieuwe visie zit, wordt geraakt door problemen in Californië. Geldproblemen, stilgelegde aardwarmteput en aangifte tegen een directeur. En als klap op de vuurpijl moet het ontwikkelbedrijf een groot deel van de aanschafprijs van grond uit 2007 en 2008 terugbetalen aan telers. Het gaat om vele miljoenen, omdat er een opmerkelijke clausule in het koopcontract stond. De grondprijs kon achteraf worden aangepast als deze in latere transacties daalde, een minderwaardeclausule.

Al deze problemen spelen op de achtergrond. Dagelijks wordt in Californië gewoon geproduceerd. De provincie noemt het glastuinbouwgebied ook ‘geslaagd’. Het gebied Californië ligt zeker mooi groen ingepast, maar de provincie ziet ook dat het gebied een hoofdpijndossier is geworden, met wel een flink economisch belang. Samen met de Duitse regio Niederrhein vormt de gemeente Horst aan de Maas nog altijd het grootste aaneengesloten grensoverschrijdende tuinbouwgebied van West-Europa.

Overheden dik in gebiedsontwikkeling

Grondexploitatiemaatschappij Californië (Californië BV) is in 2004 opgericht voor het ontwikkelen van glastuinbouw in Horst aan de Maas in dat gebied Californië. De aandeelhouders zijn Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo, LLTB, Limburgs stimuleringsfonds LIOF. Via Geenport Venlo zitten ook gemeenten Horst aan de Maas, Venlo, Venraij en provincie Limburg er met geld in.

De problemen ontstonden in 2018. Californië BV had geldproblemen en kreeg de kavels 5 en 16  moeilijk verkocht (plus een serie minder courante reststroken). In 2019 en 2020 zijn deze verkocht aan vennootschappen waar de toenmalige directeur van Californië BV ook actief in was. Bij deze verkoop had de directeur tegenstrijdige belangen, omdat hij zowel bij de verkoper als koper bestuurder was. De verkoop leidde tot veel kritische reacties. Daarna kwam er een onderzoek naar de grondtransacties en provincie Limburg aangifte deed tegen de toen al vertrokken directeur.   

Tumult rond grondtransactie

De grondtransactie in Californië in 2020, waarbij de directeur mogelijk handelde met voorkennis, kreeg een enorme nasleep. Deze nasleep zorgt er zelfs voor dat faillissement dreigt voor het ontwikkelbedrijf Californië BV.

Zonnepanelen bij glasgebied Californië. Landverkoop voor zonnepanelen kreeg fikse nasleep. Foto: Fred Hoogervorst / ANP / Hollandse Hoogte.

Hoe zat dat? In 2020 werd de lastig verkoopbare tuinbouwgrond in Californië verkocht als zonnevelden en voor een lagere prijs dan glastuinbouwgrond. Voor onder meer paprikateler Pieter Wijnen was de transactie – en de rol van de oud-directeur – aanleiding om naar de rechter te stappen. Hij beriep zich op de minderwaardeclausule op grond die hij kocht in 2007 en 2008. Wijnen won, waardoor Californië BV miljoenen moet terugbetalen. In de media vertelde Wijnen dat hij niet verwacht dat hij het geld echt ontvangt. De rechtszaak is vooral aangespannen om te laten zien dat de oude directie niet kan wegkomen met de grondtransactie aan een bedrijf van de directeur zelf. “Je moet het zo zien: wij hebben als tuinders niet te veel betaald, maar het is een bedrag waarmee iemand anders is bevoordeeld.”

Provincie Limburg wil in deze zaak dat de onderste steen boven komt. Dat kan in het gerechtelijk onderzoek naar de transactie met voorkennis. De provincie wil een stevige lijn volgen. Het stelde al dat het eigen onderzoeksrapport op sommige punten niet ver genoeg ging en dat sommige gedragingen van de oud-directeur niet genoeg zijn onderzocht.

Ik wist helemaal niet van het bestaan van zo’n clausule af

Radiostilte rond Ontwikkelbedrijf Californië

Dré Peters,  provinciaal politicus van Lokaal Limburg, is juist kritisch op de provincie zelf. Die hield immers toezicht bij de transactie via de raad van commissarissen. “Wat gebeurt er met mensen die dit oogluikend hebben toegestaan? De Raad van Commissarissen, waar ook oud-gedeputeerden in zaten? Ook LLTB heeft er in gezeten, mensen die allemaal nog hun sporen verdienen in het bestuur. Die kun je hier niet van vrijspreken.” Gemeente Horst aan de Maas bleek zelf schuldbewust en zei niet goed genoeg toezicht te hebben gehouden. Dat kan de gemeente uiteindelijk nog veel geld kosten, al zal dat afhangen van eventuele verdere stappen.

Het Ontwikkelbedrijf Californië BV heeft sinds mei een nieuwe directeur. Sjaak de Zeeuw laat weten voorlopig complete radiostilte te houden. Californië BV kan in hoger beroep gaan tegen de uitspraak van de minderwaardeclausule (waarbij ze Wijnen miljoenen moeten terugbetalen). Ook kan Californië BV de verkoop van de grond mogelijk ongeldig laten verklaren. Een faillissement is ook een mogelijkheid, waarbij de curator de boedel moet redden en mogelijk gaat claimen, mogelijk ook bij de voormalig directeur.

De Zeeuw laat zich niet in de kaarten kijken. “De komende maanden zullen we niet over deze zaak naar buiten treden.” Ook een bijpraatsessie met provinciale politieke partijen leverde medio oktober geen nieuwe feiten op, tot frustratie van Lokaal Limburg, die nog wel politieke commotie verwacht.

Uitontwikkeld 

Afgelopen zomer kocht trostomatenteler Vereijken 65 hectare grond in glasgebied Californië in Horst aan de Maas. De laatste percelen zijn in grote stukken verkocht. In het voorjaar van 2025 wil Vereijken starten met de bouw van de kwekerij aan de Sint Jorisweg. Van de 65 hectaren wordt 14 hectaren ingezet voor een groene inpassing in de bestaande natuurstructuur. Het glasgebied Californië wordt daardoor opnieuw geroemd voor de groene inpassing met diverse flora en fauna.

Glasgebied Siberië ook uitontwikkeld onder meer met pachtconstructie. Foto: Wayland

Ook het glasgebied tegenover Californië, Siberië,  is helemaal ontwikkeld. Het laatste perceel is verkocht in 2020 en geleverd in 2021. Siberië werd ontwikkeld door de private partij Wayland Developments, Californië door een ontwikkelaar met indirecte aandeelhouders als provincie Limburg en gemeente Horst aan de Maas.

Wayland-directeur Arnaud van der Eijk: “Als ik nu kijk hoe we begonnen aan Siberië, dan heeft het ook tien jaar langer geduurd dan gedacht. De behoefte aan grootschalige glastuinbouw in Nederland is niet meer zo groot. Wij zitten nu meer op ontwikkeling van bedrijfsterreinen en vastgoedprojecten.“

Dat in een nieuwe toekomstvisie voor tuinbouw in Limburg nu toch weer over verplaatsing en intensivering wordt gesproken en Siberië wordt genoemd weet Van der Eijk niet. “We hebben daar grond liggen, geef onze telefoonnummers maar door.”