Partijen nemen positie in CO2-markt

De glastuinbouw zoekt naarstig naar groene CO₂-bronnen. De eerste afgevangen CO₂ komt op de markt uit een stroom van gesubsidieerde CO₂-afvangprojecten. Vooralsnog niet in een hoog tempo. Toch zal dat een effect hebben op de CO₂-prijs voor glastuinbouw, is de verwachting.

Wat zijn de verwachtingen voor de prijs van pure CO₂? Bijvoorbeeld door de CO₂-afvanginstallaties die al steun kregen in de SDE++-regeling. Kan de CO₂-winning uit de buitenlucht op deze markt een rol spelen? Dan laten we CO₂-afvang uit groei van mestvergisting buiten beschouwing. Dat geldt ook voor de groei van verwerking van afgevangen CO₂ tot andere industriële producten.

De opkomst van CO₂-afvanginstallaties zou al een verdrievoudiging van het aanbod vloeibare CO₂ op de markt betekenen. In 2020 kocht de glastuinbouw namelijk 0,24 Mton vloeibare CO₂ in, naast gas via Ocap. Via SDE++ (jaargang 2021 en 2022) zou nog eens een minimaal een capaciteit van 0,7 Mton CO₂ op de markt komen, als de machines gebouwd worden. Daar zijn de SDE-projecten uit de aanvraag 2023 nog niet bijgeteld. Een deel van de afgevangen CO₂ komt overigens gasvormig beschikbaar in het Ocap-netwerk.

Bij de consultatie van de SDE++-tarieven waren er partijen die stelden dat er overaanbod komt en dat een goedkope gesubsidieerde CO₂-prijs voor glastuinbouw geen goede zaak is. Het zou een te kwistige dosering in de kassen mogelijk maken. Eén zienswijze wijst er zelfs op dat het – vanwege SDE – voor een CO₂-leverancier aantrekkelijk kan worden de CO₂ de lucht in te blazen bij aflevering aan glastuinders. Naast dat CO₂ vloeibaar wordt afgeleverd, lijkt deze suggestie buitensporig. Bovendien stijgt ook de vraag naar CO₂ voor industriële toepassingen.

Druk op realisatie CO₂-afvang

Maar hoe staat het met deze SDE-aanvragen voor CO₂-afvanginstallaties? Komen die er allemaal nog en hoe is hun plan veranderd door de Wild-West beweging van de energiemarkt? Is de investering nog net zo interessant? RVO mag van de toegekende subsidieprojecten niet de status geven. Wel geeft het een lijst van de projecten (zie kader).

Realisatie van deze afvang-projecten werd sterk gestimuleerd. Voor de projecten met afvang van CO₂ moesten na toekenning van de subsidie een contract getekend worden met boeteclausule bij niet doorgaan. Het gaat immers om grote subsidiebedragen (maximaal €400 miljoen). Zo was ook een bankgarantie vereist van € 2 miljoen.

Aan die voorwaarden moest ook HVC voldoen. Afvalverwerker HVC gaat in Alkmaar circa 4,8% van de benodigde CO₂ voor de glastuinbouw produceren, stelt het zelf. Met de investering in een grote CO₂-afvanginstallatie wordt HVC Alkmaar een belangrijke leverancier van CO₂ aan de glastuinbouw in Zuid- en Nood-Holland. Het besluit voor de investering is nog niet helemaal genomen. De vergunnings- en aanbestedingsprocedure loopt al langer; het investeringsbesluit komt dit jaar. Als pilot heeft HVC een kleinere afvanginstallatie die voorheen bij teeltbedrijf Sion van Jaap Vink stond. Daar kan 4.000 ton CO₂ mee worden afgevangen. Toch is het nog een hele uitdaging om die CO₂ bij de tuinders te brengen, zo blijkt uit het jaarverslag van HVC.

Prijs CO₂ indexeren

Afvalverbrander Twence in Hengelo is een stap verder dan HVC. De CO₂-installatie met een capaciteit van 0,1 Mton per jaar vloeibare CO₂ wordt op dit moment ingeregeld. Met de nodige vertraging kan Hoogweg Paprika (met andere tuinbouwbedrijven) zo jaarlijks over 0,05 Mton CO₂ beschikken. Twence heeft ook afnemers in de industrie om zekerheid in haar afzet te verkrijgen. Ook het afnamepatroon van tuinbouw, met een flinke dip in de winter, speelt een rol bij die keuze om niet alleen tuinbouwafnemers te kiezen.

Aanbouw van CO2-afvanginstallatie bij afvalverbranding van Twence in Hengelo. Twence gaat 50.000 ton CO2 leveren aan glastuinbouw, waaronder Hoogweg. Foto: Twence

Bij de afzet is een ‘marktconforme’ CO₂-prijs afgestemd met Hoogweg. Hoe het contract precies in elkaar zit, willen Twence en Hoogweg niet zeggen. Een vaste prijs voor een langere periode is het in ieder geval niet, hoewel de intentie via een langjarig volumecontract er wel is. De prijs wordt periodiek geïndexeerd, zo laat Hoogweg wel weten. Er is bij hen niet direct de verwachting dat de CO₂-prijs zal dalen door meer aanbieders de komende jaren. Het is nog altijd een gevecht om voldoende CO₂ in te kunnen kopen, stelt Erik Hoogweg. “Vorig jaar hebben we daardoor misschien wel wat productie laten liggen, omdat we CO₂ niet altijd konden krijgen of niet de hoge prijs ervoor wilden betalen. We kiezen ook altijd voor meerdere leveranciers om risico te spreiden dat een afvanginstallatie van één leverancier stil valt.” Hoogweg heeft ook zelf een biomassa installatie in Luttelgeest. Het plan is ook daar zelf CO₂ te gaan afvangen. “Toch is het altijd noodzakelijk om drie leveranciers van CO₂ te houden”, zegt Hoogweg.

Dat er niet wordt uitgegaan van prijsdalingen voor CO₂-levering aan de glastuinbouw blijkt ook uit de kleine lettertjes van de SDE++regeling zelf. De langetermijnprijs voor CO₂ is iets verhoogd in de jaargang 2024 van de regeling. De SDE++regeling zorgt er namelijk voor dat de afvanginstallaties een basisbedrag ontvangen. Deze is ook afgestemd op de prijs van CO₂ uit de wkk.

Wat voor effect heeft air capture?

Dan is er nog een nieuwe bron van CO₂ die een grotere rol gaat spelen op de CO₂-markt. De winning van CO₂ uit de buitenlucht. Berno Schouten, directeur van Lingezegen Energy in glasgebied Bergerden, verklaarde onlangs de forse investering die de tuinders willen doen in CO₂-winning uit de buitenlucht, terwijl CO₂ ook wordt afgevangen in Duiven bij AVR en er een biomassa-installatie staat in Bergerden (waar niet CO₂ wordt afgevangen). “Bij aangevoerde CO₂ blijf je afhankelijk van derden op de beschikbaarheid en prijs. De aangevoerde CO₂ is veelal afkomstig van de industrie die te maken krijgt met heffingen. Wat voor effect heeft dat op de CO₂-prijs? Dat is allemaal onzeker.” De zoektocht van de sector is al jaren gericht op ‘groene’ CO₂; (dus uit biomassa of buitenlucht). De CO₂ uit de afvalenergiecentrales is ook voor tweederde uit biomassa te herleiden en daarbij niet onderhevig aan extra heffingen.

Er komt nog iets anders bij. De positie van de wkk voor CO₂-productie. Schouten: “Morgen kan de hele dag de elektraprijs zwaar negatief zijn. Je zult dan maar CO₂ willen maken met de wkk op een zonnige dag. Wij houden het heft liever zelf in handen. Met dergelijke elektriciteitsprijzen brengt CO₂-afvang uit de lucht geld op.” Als alles meezit, verwacht Schouten voor de eigen CO₂-productie met het aan te leggen Skytree-systeem op een CO₂-prijs van € 125 per ton uit te komen. Maar er zijn ook signalen dat bij technologische vernieuwingen CO₂-winning uit de buitenlucht (air capture) voor onder de honderd euro per ton kan zakken. Dat kan door technologische vooruitgang bij start-ups.

Ocap levert circa 300.000 ton zuivere CO2 aan de glastuinbouw in het Westland, Lansingerland, Delfgauw en Wilgenlei. Foto: ANP

Op dit moment zit de prijs voor pure CO₂ (vloeibaar) rond de € 100 tot € 120 per ton, oftewel € 0,10 tot € 0,12 per kilo. De prijs voor pure CO₂ gaat niet snel omlaag als er heffingen worden ingesteld op emissie, stelt ook Lambert Van Horen, sectorspecialist tuinbouw bij de Rabobank. Het is het verhaal van het onder de grond stoppen van de CO₂ uit de fossiele keten. Gek genoeg wordt deze CO₂ niet belast en levering aan de glastuinbouw wel. “Als CO₂-belasting op uitstoot hoog wordt, is het rendabeler om het in de bodem te stoppen. Als Ocap de CO₂ levert, kan de tuinder er iets voor betalen, maar andere opties worden steeds rendabeler.” Hij verwacht dan ook niet dat de prijs van CO₂– bij Ocap lager wordt.

Overaanbod niet te verwachten

Dat er een overaanbod van vloeibare CO₂ komt, gelooft Dennis Medema niet. Hij is energiespecialist van Glastuinbouw Nederland. “Dat is nooit in gesprekken met tuinders, Ocap en CO₂-bronnen aan de orde gekomen. Er is grote zorg of er wel op tijd genoeg bronnen bij komen.” Een vraag is bijvoorbeeld ook of de nieuwe aanvragen in de SDE wel allemaal gerealiseerd worden. Daardoor is de CO₂-prijs een discussie onder tuinders.

Er is ook een marktwerking. Als de CO₂-prijs hoger wordt, zal de vraag minder worden en zal CO₂ uit de wkk interessanter worden. Maar ook daar zit een verschuiving. Die CO₂ uit de wkk wordt gemaakt van gas dat de komende jaren meer belast wordt. Dan is CO₂ uit andere bronnen juist weer meer gevraagd. Medema verwacht wel een prijsbeweging van pure CO₂ voor de glastuinbouw door de komst van nieuwe bronnen. “Vloeibare CO₂ is nu een stuk duurder dan vanuit Ocap (gasvormig). Met nieuwe bronnen zal het verschil veel kleiner worden omdat door de SDE++ de onrendabele top ten opzichte van CO₂ uit de wkk gedicht wordt.” Naast investeringskosten zijn energie- en transportkosten bepalend voor die CO₂-prijs (vloeibaar). Die componenten zullen in ieder geval niet goedkoper worden, verwacht Medema.

Die CO₂-markt is bovendien buitengewoon ondoorzichtig. Een teler laat weten dat hij wekelijks 50 ton CO₂ nodig heeft, maar de prijs is hoger dan gecontracteerd. “Het is niet transparant die CO₂-prijs. De CO₂ moet aan een bepaalde waarde voldoen, voordat de leveranciers het mag afleveren. Ik hoor dan dat het nog niet goed genoeg is. Dan gaat deze CO₂ naar Maastricht naar de Coca Cola-fabriek en uit Maastricht komt de CO₂ bij mij. Dat is eens zo duur. Dit spelletje wordt al tien jaar gespeeld.”

Volgens Lambert Van Hooren (Rabobank) sorteren grote telers toch ook al voor op eigen CO₂-productie. “De grote tomatenjongens nemen zo’n aircapture-machine om op de hoogte te blijven. Ik denk dat ze vooraan in de rij willen staan als het een succes wordt. Dat ze nu al weten wat het betekent om een klimaatsysteem te hebben met twee schermen en een ontvochtiger. Hoe reguleer je dan de CO₂? Dat kan natuurlijk met de ketel, maar ook met air capture.” Veel bouwers van CO₂-winningsapparaten is het ook vooral te doen om andere zaken, de vergoeding vancarbon credits.”