Onzekere toekomst wkk op waterstof

De flexibele wkk is de spil in de energietransitie. Tenminste, zo zien glastelers dat. Maar in scenario’s van het ministerie van EZK en netbeheerders voor een CO₂-vrij elektriciteitsnet na 2035 speelt tuinbouw-wkk geen rol meer. Ook niet op waterstof.

In 2035 zou het elektriciteitsnet volledig fossielvrij moeten zijn, waarbij de stroom vooral afkomstig is van zon en wind. Dat is het streven van het demissionaire kabinet. Er is dan veel fossielvrij regelbaar vermogen nodig om het net in balans te houden. Op dit moment speelt de glastuinbouw met aardgas-wkk een grote rol in het balanceren van het stroomnet, maar in een fossielvrij elektriciteitssysteem is daar geen plaats meer voor.

Voor regelbaar vermogen in de toekomst kijkt de overheid vooral naar omschakeling van grote gascentrales naar waterstof, blijkt uit een Kamerbrief van EZK-minister Jetten van eind januari. Daarvoor is al een subsidieregeling in het leven geroepen. Er is niet alleen subsidie nodig voor het ombouwen, maar ook om waterstof in te kopen. De ondergrens voor die subsidie ligt bij centrales van minimaal 100 MW. Wkk-motoren van de glastuinbouw vallen daar ver buiten.

Niet gunstig voor de glastuinbouw

De regeling is in de ijskast gezet, waarschijnlijk met het oog op een nieuw kabinet. Ook wil Jetten eerst weten of de ombouw van gascentrales echt leidt tot reductie van de CO₂-uitstoot. Met grijze waterstof, gemaakt uit aardgas, is er immers nauwelijks of geen milieuwinst.

Wat er van de plannen terechtkomt is koffiedik kijken, maar hoe ze er nu liggen, zijn ze niet gunstig voor de glastuinbouw. Als grote centrales straks de elektriciteit met subsidie gaan opwekken, dan wordt het voor de kleine wkk’s op waterstof lastig om daarmee te concurreren. “De sparkspread voor de tuinbouw-wkk zal dan veel slechter worden”, denkt Jeroen Buunk, energiespecialist bij BlueTerra. “Er blijft geen businesscase meer over.” Dat geldt niet alleen voor een wkk die aan het net levert, maar ook voor de eigen belichting. Ook die stroom wordt relatief duur.

Wkk valt buiten de boot

Glastuinbouw-wkk op waterstof komt geheel niet voor in het plaatje voor een fossielvrij elektriciteitsnet, bevestigt het ministerie van EZK. “De rol van wkk’s zal in de toekomst veranderen en naar verwachting afnemen, met name omdat er op een andere manier in de warmte wordt voorzien door onder meer geothermie, restwarmte en warmtepompen”, zegt een woordvoerder. “De glastuinbouw heeft bovendien, als onderdeel van het Convenant Energietransitie Glastuinbouw, de ambitie om in 2040 klimaatneutraal te zijn. Dat betekent dat gasgestookte installaties tegen die tijd zijn uitgefaseerd.”

Waar moet de flexibiliteit op het stroomnet na 2035 dan vandaan komen? “Van verbindingen met het buitenland, aanpassingen in de vraag, batterijen en regelbaar vermogen”, aldus de woordvoerder. “Bijvoorbeeld door de inzet van CO₂-vrije brandstoffen als waterstof in omgebouwde gascentrales. Tot die tijd spelen wkk’s een rol in het flexibele vermogen.” Daarmee wordt wkk op aardgas bedoeld; er wordt met geen woord gerept over wkk op waterstof.

De rol van wkk’s zal in de toekomst veranderen en naar verwachting afnemen

Arjen de Jong, waterstofspecialist van BlueTerra, is sceptisch over de oplossingen die EZK voorstelt. “Het is nogal optimistisch om in de toekomst te rekenen op stroom uit het buitenland. Ik verwacht dat landen om ons heen ook problemen gaan krijgen met netcongestie. En met een batterij kun je geen langere periodes overbruggen. Wkk is dus niet zomaar weg te denken, ook niet na 2035. Als je de warmtevoorziening in de glastuinbouw volledig gaat elektrificeren, dan raakt het net nog verder overbelast. Bovendien is wkk op waterstof een heel logische oplossing. Als een brandstof duur is, dan heb je een toepassing nodig die het maximale eruit haalt. Dat doe je met een wkk-motor.”

In scenario’s die landelijk netbeheerder Tennet met de regionale netbeheerders heeft opgesteld, komt tuinbouw-wkk op waterstof niet meer voor na 2035, als het stroomnet fossielvrij is. “Voor flexibele stroomproductie zijn andere technieken beter geschikt”, zegt Joost Greunsven, teamleider marktanalyse Nederland bij Tennet. “Als je wkk-motoren wil ombouwen naar waterstof, dan moet je een fijnmazig waterstofnet aanleggen. De vraag is of dat opweegt tegen het beperkte aantal draaiuren.”

Voor flexibele stroomproductie zijn andere technieken beter geschikt

“Tien jaar geleden speelde de glastuinbouw een grote rol in het balanceren van het net, met zijn flexibele wkk-installaties; mogelijk zelfs de hoofdrol. Daar zat een businessmodel in. In de toekomst zijn er veel meer bronnen die flexibiliteit kunnen leveren. We verwachten dat onder meer batterijen die rol gaan overnemen. Verder wordt gewerkt aan een slimmere sturing van de vraag, bijvoorbeeld de auto laden op dalmomenten.”

Fossiele productie-eenheden

Voor balans over langere periodes zijn nog wel gascentrales nodig. Op zich zijn moderne grote gascentrales in staat om snel bij te springen als dat nodig is. In vergelijking met vroeger zijn ze snel op en terug te toeren. Het duurt wel even voor ze op 100% zitten, maar ze kunnen snel van bijvoorbeeld 20% naar 40% schakelen.

Maar er zitten ook nadelen aan een grote centrale. Het hele vermogen is geconcentreerd op een paar plekken, terwijl de glastuinbouw over het hele land verspreid zit. “Als er een probleem is in Zuid- Holland, dan wil je dat ter plekke oplossen”, zegt Wilko Wisse, adviseur Glastuinbouw bij RVO. “Dan is het niet goed om van een handvol centrales afhankelijk te zijn. Op dat punt kan de glastuinbouw iets betekenen. Maar dan moeten de visies van de overheid en het bedrijfsleven wel parallel lopen.”

Dat is nu niet het geval. “Op dit moment beschouwt het ministerie van EZK wkk-motoren vooral als fossiele productie-eenheden waar we op termijn van af moeten”, zegt Buunk. “Ze ziet het niet als een mogelijkheid om stroom op te wekken met waterstof.” Misschien komt dat doordat netlevering een bijproduct is van de teelt. Voor de glastuinbouw zelf is wkk belangrijk voor de levering van warmte en elektriciteit. De basislast van de warmte zal in de toekomst voor een groot deel van geothermie komen, maar voor de pieken zijn andere oplossingen nodig. Daarvoor wordt wkk op waterstof gezien als een oplossingsrichting.

Duidelijkheid gewenst

Fabrikanten brengen tegenwoordig wkk-motoren op de markt die met waterstof overweg kunnen (zie kader). “Daar zitten wat haken en ogen aan, maar technisch moet dat goed mogelijk zijn”, denkt Buunk. “Die wkk’s hebben wellicht na minder draaiuren al revisie nodig, ook omdat ze minder uren per jaar gaan maken. Maar dat zal niet de kansen maken of breken.”

Inmiddels wordt een groep van tien tot twintig tuinders opgericht om de mogelijkheden voor hun bedrijven te onderzoeken. Verder gaan Glastuinbouw Nederland en BlueTerra samen uitzoeken hoe het wkk-park kan worden verduurzaamd met waterstof en groen gas. Als handvat voor de sector zelf en om uit te dragen naar de politiek. “We merken dat de overheid de focus sterk heeft gelegd op de grote gascentrales van meer dan 100 MW”, zegt Alexander Formsma, energiespecialist bij Glastuinbouw Nederland. “Maar minister Jetten heeft de subsidie on hold gezet, dus de situatie ligt wat meer open. Misschien kijkt een nieuw kabinet hier anders naar.”

De glastuinbouw moet zich afvragen: welke waarden wil ik toevoegen aan de maatschappij?

Zoals gewoonlijk kan het dubbeltje nog alle kanten op rollen. Als de overheid hier snel duidelijkheid over geeft, dan kan de glastuinbouw er snel mee aan de slag. Of kan ze juist de conclusie trekken dat kleinschalige wkk op waterstof geen kans maakt. Dan hoeven tuinders daar ook geen tijd en geld in te stoppen.

Wat in elk geval duidelijk is, is dat komende jaren de hoofdinfrastructuur van waterstof wordt uitgerold over Nederland. Ook aan de beschikbaarheid van waterstof wordt hard gewerkt. Dit is allemaal gericht op de vijf grote industrieclusters. “Het behoud van wkk is geen doel op zich”, vindt Frank Binnekamp, directeur van Capturam. “De glastuinbouw moet zich afvragen: welke waarden wil ik toevoegen aan de maatschappij? De sector is goed in het maken van gezonde producten met weinig grondstoffen op een klein areaal. De vraag is of wkk op waterstof daarin past. En zo ja, hoe dan?”