Marc Jansen (CBL): Supers sleutelen door aan inkoopmodel

Supermarktkoepel CBL (Centraal Bureau Levensmiddelenhandel) zetelt in een ietwat verouderd kantoorcomplex in Leidschendam (Z.-H.). Dat deelt CBL met andere detailhandelsorganisaties in een verrassend groene omgeving. De hectiek van de winkelvloer is er ver te zoeken. Na de intensieve maanden van het overleg voor het Landbouwakkoord, kan CBL-directeur Marc Jansen er reflecteren. Hij kreeg bij de onderhandelingen een plek aan de hoofdtafel. Jansen spreekt over een wonderlijke periode. Smakelijk vertelt hij over de methode van post-its plakken op whiteboards, over de reis langs kastelen en landhuizen voor deze overleggen. Over voorstellen die het niet haalden en irritaties.

De knelpunten in het overleg waren al vroeg duidelijk. Zo keerde het verdienmodel steeds weer terug, de garanties voor vergoeding van meerkosten. Juist op dat onderwerp kwamen de supermarkten in maart met verrassende voorstellen naar buiten. De CBL-supermarktleden bleken allemaal bereid een meerprijs te betalen voor extra verduurzaming. De voorstellen beschreven ook hoe dat bereikt kan worden. Het AH-bedrijfskeurmerk Beter voor Natuur en Boer moet de basis worden voor een nieuw verdienmodel. Dat model regelt de extra vergoeding aan AH-telers voor kosten van verduurzaming. Dat kan verduurzaming versnellen. Het keurmerk dekt bovendien al vrijwel alle plantaardige en dierlijke ketens.

Eigen plan in Landbouwakkoord

Dat was maart. Het plan kwam uiteindelijk gewijzigd in het concept-Landbouwakkoord. Nadat het CBL het brancheplan had ingebracht, is het samen met LTO, NAJK en de FNLI breder getrokken naar de hele Nederlandse productie van plantaardige en dierlijke producten. Voorgesteld is om een hogere duurzaamheidsstandaard te ontwikkelen die pre-competitief is en dus door iedereen wordt toegepast. Het plan moest onafhankelijk zijn en aansluiting vinden bij bestaande keurmerken Daarover staan duidelijke omschrijvingen in het concept-Landbouwakkoord. Nu het akkoord niet is getekend, gaan de supermarkten hoe dan ook door met hun eigen plannen. Navraag leert dat dit vooralsnog zonder overleg met Stichting Milieukeur gebeurt, dus los van keurmerk On the Way to PlanetProof.

Al snel een nieuwe organisatie

De ontwikkeling is dus niet stilgevallen. Binnen een paar weken is er een nieuwe zelfstandige organisatie voor het keurmerk Beter voor Natuur en Boer. Om het op te waarderen tot topkeurmerk moet het namelijk onafhankelijk opereren, dus buiten Albert Heijn. Die nieuw te vormen organisatie krijgt veel te zeggen, als het aan supermarkten ligt. Daar moet namelijk die nieuwe hogere algemene duurzaamheidsstandaard geboren worden. Uiteraard wordt die standaard met de ketenpartijen samen opgesteld, stelt Jansen, en onafhankelijk doorgerekend door partijen als Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM).

Dat ik het goed begrijp. U wilt een algemene duurzaamheidsstandaard vaststellen. Dan moeten de topkeurmerken over die lat heen springen?

“Dat kan inderdaad ingevuld worden met topkeurmerken. Nu is er een topkeurmerk met On the Way to PlanetProof. Straks worden het er twee als Beter voor Natuur en Boer een topkeurmerk wordt. Dus dan kun je kiezen als teler of boer welk topkeurmerk je gebruikt. Onze voorkeur heeft Beter voor Natuur en Boer. En onze leden hebben gezegd nooit onder de eigen standaard te zullen inkopen bij Nederlandse boeren en tuinders.”

We zijn over het algemeen niet snel onder de indruk van politieke oprispingen

Er is nu een aanzienlijke lijst keurmerken voor land- en tuinbouw. U vindt die onvoldoende?

“We vinden dat het met de private keurmerken wat ongecoördineerd is aangevlogen. De dierlijke keurmerken als Beter Leven laten milieu en arbeid bijvoorbeeld liggen. Bovendien verwatert de eventuele meerprijs nu door (of: bij) de afzetorganisaties. Dat komt niet één op één bij de telers en boeren terecht.”

Waar komt die ommezwaai bij uw leden vandaan over die meerprijs? Een aantal van uw leden koopt nu zeer scherp in. U schetst een nieuw inkoopmodel dat voor hen een totaal andere werkwijze betekent.

“Na de coronaperiode hebben we strategische sessies met onze leden gedaan. Zij vinden allemaal dat supermarkten met ketenpartijen samen de transitie moeten versnellen. Dat is eind juni nog eens bevestigd op onze ledenvergadering.”

Er was natuurlijk toenemende druk van buitenaf. De boeren, maar ook de minister die ging dreigen met maatregelen.

“We zijn over het algemeen niet snel onder de indruk van politieke oprispingen.”

U moet ook wel de boeren en tuinders aan u binden. U zag bij de afgelopen crisis dat leveringszekerheid plots een groot probleem werd.

“Het klopt dat we meer leveringszekerheid willen. Bij een internationale crisis kunnen telers het product nu voor meer in het buitenland verkopen. We zoeken telers die deze lokroep willen weerstaan en begrijpen dat ze met vaste samenwerking misschien twee keer een piekprijs mislopen op de vrije markt, maar door samenwerking ook drie keer een inzinking mislopen.”

Begrijpt u scepsis bij tuinders hierover? Ik sprak een bloemkoolteler die levert aan supermarkten en de beregeningskosten hiervoor zelf betaalt. Dat zou na het droogtejaar 2018 toch beter geregeld worden?

“We zullen ons moeten bewijzen en laten zien wat we waard zijn. We zullen ook naar Brussel gaan om te helpen voor export die meerkosten voor duurzaamheid vergoed te krijgen. We hebben ons voorstel laten vertalen en naar de Europese supermarktkoepel Eurocommerce gestuurd. Ook de koepel voor boeren en coöperaties CopaCogeca is een partij die hiermee aan de slag kan. We zijn in Nederland de grootste Europese agrifoodspeler. Nederland moet hierin verantwoordelijkheid pakken.”

Het lijkt erop dat u als supermarkten vooral een steviger invloed wil in duurzaamheidsbeleid. Vindt u de invloed van telers nu te groot in bijvoorbeeld On the Way to PlanetProof?

“Ik weet niet precies hoe de besluitvorming daar is, maar ik kan me voorstellen dat telers vorig jaar door kostenstijgingen aanscherpingen tegenhielden, omdat het verdienmodel blijkbaar niet goed was geregeld. Supermarkten hebben het een beetje laten gebeuren. Dat kunnen we herstellen.”

Hoe kijkt u aan tegen PlanetProof? Dat heeft een stevige rol in de primaire productie.

“Op zich is het een goed systeem. We zien alleen wel dat het principe van de meerprijs integraal al is opgenomen in het AH-keurmerk Beter voor. Dat zit onvoldoende in PlanetProof, al zie je dat sinds onze aankondiging PlanetProof heel erg actief is om die meerprijs voor telers uit de markt te halen. Uit kostenoverweging kan ik me alleen niet voorstellen dat er twee topkeurmerken op een verpakking komen.”

We gaan op zoek naar telers en boeren die ervoor kiezen hun hele productie af te zetten in een dedicated relatie met afnemer

Wat is de volgende stap?

“We hebben een gerenommeerd bedrijf de bestaande keurmerken in kaart laten brengen in sectoren zoals AGF, zuivel en en vlees. Dat is straks input bij het verder ontwikkelen van de algemene duurzaamheidsstandaard die pre-competitief is.”

Uw voorstel zal de markt veranderen. De rol van afzetorganisaties, de vrije markt zal kleiner worden.

”We gaan op zoek naar telers en boeren die ervoor kiezen hun hele productie af te zetten in een dedicated relatie met afnemers. Het klopt dat onze leden dan ook meer zullen afstappen van vrije handel, ook als ze het ergens anders af en toe voor € 0,20 goedkoper kunnen krijgen.”

U beweegt toe naar een markt met dezelfde inkoopprijzen.

“Dat denk ik niet. Afspraken worden bilateraal gemaakt. Ieder teeltbedrijf en iedere supermarkt heeft een eigen kostenstructuur. Het zal wel zo zijn dat een bureau als CLM een vergoeding doorrekent. Wat kost het bijvoorbeeld als je niet ploegt en CO₂ in de bodem houdt?”

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) kan wettelijk meer toestaan in prijsafspraken voor verduurzaming. Toch wezen ze recent prijsafspraken af over de plastic-taks. Dat is weinig hoopgevend.

“Dat was een gedragssturende maatregel. Daar zitten niet echt kostenstijgingen achter en zegt dus niets over wat ACM zou doen als we met Landbouwakkoord-afspraken langskomen. Wij hebben de ACM steeds goed bijgepraat over onze stappen, ook al voordat we het naar buiten brachten. Overigens hoop ik dat het betreffende ministerie ervan heeft geleerd en nooit meer zo’n vrijwillige heffing in zal voeren.”

Toch vrezen leveranciers nu dat zij – en niet de consument – de kosten betalen voor verduurzaming van verpakking. U ziet geen parallel met het Landbouwakkoord?

“Nee, helemaal niet. Onze leden werken al jaren aan verduurzaming van verpakkingen. Ik denk niet dat een verpakking duurzamer wordt bij een hogere heffing.”