Regelmoeras teelteisen vooral van de overheid

26-01-2023 Updated on: 28-02-2023

Algemeen Achtergrond

premium

Foto: Joost Stallen

In de aanloop naar een nieuw teeltseizoen zagen telers lang van alle kanten extra eisen op zich afkomen. Nu de voorbereiding op het nieuwe teeltjaar gestart is, blijken de extra teelteisen van On the Way to PlanetProof afgezwakt. Voor GlobalGap zijn ze uitgesteld. De oorlog in Oekraïne speelde daarbij een rol. Het GLB vergt alle aandacht nu, maar op het laatste moment gooit Brussel de plannen overhoop.

Frustratie en kostenstijgingen

Vlak voor de start van het teeltjaar zet Brussel nog een streep door de Nederlandse versoepeling voor bufferstroken en vanggewassen. Het leidt tot frustraties bij telers, maar ook kostenstijgingen. Veel contracten met afnemers zijn al getekend zonder het effect van productieverlies door bufferstroken mee te tellen. Terwijl dat nu toch gebeurt. Deze verzwarende maatregel komt uit de hoek van de 7^e Actieprogramma Nitraatrichtlijn, maar doorkruist plannen voor andere teelteisen uit het GLB, of teeltcertificaat PlanetProof.

Los van de nitraatrichlijn en het dictaat uit Brussel van eind vorige week, waren ogen van telers voor dit jaar vooral gericht op Europese GLB-subsidie. Terwijl andere certificaten (GlobalGap en On the Way to PlanetProof) niet veel verzwaring kennen, is het GLB alleen al genoeg om hoofdpijn van te krijgen. De overheid kwam namelijk met een complex subsidiesysteem. Het Nederlandse GLB-systeem met punten is het meest complexe in Europa. Gaan telers hun bedrijfsvoering aanpassen? Veel telers zullen deels afzien van de steun, blijkt uit een rondgang rond adviseurs en afzetvertegenwoordigers.

Naast kritische geluiden is er ook waardering voor het instrument om te vergroenen

Over de schutting

Eén adviseur doet weinig moeite zijn frustratie over de GLB-regels te onderdrukken. Ondanks een lange aanloop, is het complexe beleid incompleet ‘over de schutting geflikkerd’. Ambtenaren van mestwetgeving en GLB leken totaal niet samen te werken. Naast kritische geluiden is er ook waardering voor het instrument om te vergroenen.

2023 jaar van de waarheid

Voor zowel het GLB, PlanetProof als GlobalGap is 2023 een jaar van de waarheid. Blijven er vanaf vier kanten eisen op telers afkomen, of worden eisen meer afgestemd? Door de nieuwe strenge wettelijke eisen in het GLB en nitraatrichtlijn lijkt afstemming nodig. Het ministerie van LNV belooft dat ook.

Ook is afstemming met de eisen van de markt nodig. Simpelweg omdat er weinig ruimte blijft voor bovenwettelijke eisen in bijvoorbeeld On the Way to PlanetProof (PlanetProof). Als telers al met moeite aan het GLB kunnen voldoen, haken ze misschien af bij PlanetProof. Krijgen supermarkten dan nog wel hun schappen vol met gecertificeerde groenten en fruit? Zou het niet logischer zijn als PlanetProof-telers automatisch voor GLB-onderdelen in aanmerking komen? Of zijn de verschillen te groot? Dit jaar moet dat uitkristalliseren.

Het GLB: Administratief gedrocht of goed instrument?

Telers zullen bij aanvang van het teeltjaar kijken hoe hun bouwplan past bij eisen voor Europese GLB-subsidie. Dit jaar zijn de wijzigingen in het nieuwe stelsel echt fors. Regelmatig klinkt de kreet ‘administratief gedrocht’, waarbij ondernemers dreigen af te haken voor in ieder geval een deel van de Europese subsidies. De basispremie lijkt voor telers haalbaar, omdat de eisen (basisvoorwaarden) raakvlakken hebben met mestwetgeving. Wat ook helpt is dat in 2023 voor de basispremie nog niet de eis van gewasrotatie en 4% braak wordt ingevoerd. Dat uitstel is het gevolg van de oorlog in de Oekraïne met de effecten op kostprijs.

Moeite met eco-regelingen

Telers zullen meer moeite hebben met de extra eisen voor extra subsidie (eco-regelingen). Zij zullen goed gaan kijken of ze nog wel rendement uit hun pacht halen als ze bijvoorbeeld moeten braak leggen. In veel groente- en fruitteelten was de deelname aan het GLB hoog, maar te verwachten is dat voor de hogere eisen (eco-regelingen) veel telers bedanken. Zonder al te veel moeite houden ze in dat geval € 275 over van het GLB-basispremiebedrag. Op een teelt met hoge saldi is dat verschil met vorig jaar € 340 per hectare niet groot.

Zijn telers genoeg bezig met het GLB?

“Veel te weinig”, zegt Marita Kreuels, agrarisch adviseur bij bureau Aelmans in Baexem (L.). “Bedrijven hebben geen idee wat ze moeten doen of waar ze staan. Ik krijg sporadisch de vraag om voor dit seizoen het bedrijf door te lichten. Mensen zijn ook niet gewend om vooraf zaken te melden, zoals nu in maart gebeurt bij het GLB. In februari moeten telers ermee bezig. Ik weet dat als ik een belrondje maak, dat ik bedrijven blij maak met de vraag om de zaak in te gaan vullen.”

Kreuels denkt dat telers meer gaan afwegen of het allemaal wel loont. Tegelijk willen ze geen geld laten liggen. “In het oude GLB waren eisen makkelijk inpasbaar, omdat geen grond uit productie hoefde. In het nieuwe GLB is het allemaal anders en wordt het passen en meten of je productiegrond moet laten liggen.” Per bedrijf zijn de verschillen groot. “De ene heeft veel natuurbeheer en kan veel punten scoren op bijvoorbeeld sloten. Het is zo bedrijfsspecifiek dat je op basis van de samenstelling van het bedrijf moet rekenen.”

Complex

Voor agrarisch adviseurs is het GLB al net zo complex als voor telers. Eén adviseur wijst op de drie verschillende definities die rustgewas heeft in het GLB en mestwetgeving. Over mestwetgeving hebben de adviseurs juist wel veel met telers overlegd de laatste tijd.

Vrijgestelde telers

Een groep groente- en fruittelers is vrijgesteld van deze puzzel. De biologische telers hoeven niet aan te tonen hoeveel ze scoren op onderdelen uit het GLB zoals biodiversiteit, bodem of water. Zij kwalificeren automatisch voor het hoogste niveau in eco-regelingen. Goud houdt in dat zij per hectare € 200 premie krijgen.

Dat hij niet de GLB-puzzel hoeft te maken, weet biologische groenteteler Joost van den Oetelaar in Oirschot. Hij teelt peulvruchten, prei, venkel, broccoli, andijvie en diverse slasoorten. Dat biologische telers automatisch kwalificeren, betekent niet dat ze achterover kunnen leunen, stelt hij. “De eisen voor het SKAL-certificaat zijn een grote inspanning voor telers. Je kunt dus niet over makkelijk spreken.” Voor Van den Oetelaar volstaat bij de gecombineerde opgave straks de melding dat hij biologisch is, maar hij moet zich er nog eens in verdiepen.

Werkt het ‘simpele’ GlobalGap?

Na oproepen van nationale werkgroepen heeft GlobalGap bij de invoering van die teelteisen (IFA versie 6) uitstel verleend. Het uitstel betekent dat de bestaande certificaten (versie 5) tot uiterlijk eind december 2024 geldig zijn. Door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis krijgen telers zo meer tijd om zaken voor te bereiden, bijvoorbeeld voor een verbeterplan en eisen voor water en hygiëne.

Bij de ontwikkeling van de zesde versie van de eisen (IFA versie 6) is voor het eerst gekozen voor twee verschillende standaarden. Eén certificaat sluit aan bij wereldwijde inkoopeisen (GFSI), maar veel telers zullen voor een simpeler certificaat kiezen: de IFA Smart. Het is een stap die verwondering oproept. Nederlandse telers die een simpeler systeem gaan gebruiken dan andere landen, bijvoorbeeld de Verenigde Staten.

Volgens ketenmanager bij Harvest House Marco Hanemaaijer zorgt de GFSI-versie voor meer administratieve verplichtingen. Maar wat doen de supermarkten op langere termijn? “Het is wel duidelijk dat ze smart gaan starten, maar we moeten wel opletten. Dingen gaan altijd op een bijzondere manier. Als één retailer de uitgebreide versie eist, gebeurt het, maar vooralsnog niet.”

PlanetProof maakt pas op de plaats

Medio november bij de hoorzitting van On te Way to PlanetProof was eigenlijk goed voelbaar dat het aangescherpte concept-schema voor teelteisen niet haalbaar was. Van verschillende kanten werd duidelijk dat telers voelden dat eisen te ver gingen. Het draagvlak voor de aanscherpingen was er niet. Misschien moet PlanetProof eerst maar eens met het ministerie van LNV gaan praten, was de teneur. Wat wil LNV met de nieuwe GLB-eisen? En hoe past On the Way to PlanetProof daar nog naast? PlanetProof gaat om bovenwettelijke eisen, maar wat gebeurt er als de wettelijke eisen (het GLB) zo sterk worden aangescherpt als dit jaar? Moet PlanetProof dan ook stevig aanscherpen of misschien een pas op de plaats zetten. Dat laatste lijkt nu gebeurd.

Biodiversiteitseisen

Dat was bijvoorbeeld te zien in de biodiversiteitseisen. Volgens het GLB moeten telers vanaf 2024 4% niet-productief areaal hebben. Dat wordt al een enorm gepuzzel om niet 4% productie te verliezen. Telers kregen daarvoor een jaar uitstel. In PlanetProof was een eis van 5% hiervoor opgenomen. Dat wordt nu een doel. Dat is nog niet eens zo heel extreem, stelt uitvoerder Stichting Milieukeur. Er zijn ook verdergaande plannen. Zo spiegelt de EU 10% niet-productief areaal voor in 2030, en ook bij GlobalGap is in de duurzaamheidsmodule 10% niet-productief een keuzemaatregel. Stichting Milieukeur concludeert daaruit dat de maatschappij dit wil.

Geen grote drempel

Voor 2023 en 2024 lijkt PlanetProof door de afgezwakte aanscherping voor telers niet een heel grote drempel. Er zijn behoorlijk wat scherpe randjes van het concept-plan geveild na tegengas uit de teelt. Zo leek een aantal keuzemaatregelen geschrapt te worden voor bonuspunten. Dat was niet fair tegenover telers die hiervoor geïnvesteerd hadden. Ook de eis om vanaf 2023 steeds een derde van de elektra te vergroenen is geschrapt. De eis dat in 2026 op het bedrijf 100% groene stroom wordt gebruikt, blijft staan, maar pas nadat in 2024 de haalbaarheid nog eens is onderzocht.

Kostenstijging opvangen, ook van certificering

Telers houden in 2023 hoge kosten voor energie, gas, gewasbeschermingsmiddelen en kunstmeststoffen. Daar komen hogere personeelskosten bij en aankoop van duurdere groene middelen. Ook de certificeringskosten gaan omhoog door gestegen kosten bij deze bureaus. Dan zijn de kosten en maatregelen voor invoering van het GLB en andere certificeringseisen nog niet meegenomen. Een consult bij een adviesbureau kost zo € 125 per uur.

De stijging van kosten op bedrijven is ook in Brussel opgevallen. Europees landbouwcommissaris Janusz Wojciechowski vindt dat er een correctie voor de inflatie moet komen op het landbouwbudget van de Europese Unie.

In gesprek met het Europees Parlement zei de landbouwcommissaris eind december dat boeren en tuinders te maken hebben met hoge inflatiecijfers. Daarom zou ook het steunbedrag aan de boeren omhoog moeten, vindt Wojciechowski.

Volgens Wojciechowski is het ‘van cruciaal belang dat de GLB-steun de producenten voldoende stimuleert om aan de toenemende en dure verplichtingen te blijven voldoen’.

Minder GLB-steun

Voor een deel van de bedrijven zal de GLB-steun dit jaar lager uitvallen. Voor gewassen met hoge saldi zijn veel keuzemaatregelen voor de hoogste premie te ver gegrepen. En ook als er ‘te veel’ bedrijven in staat zijn de hoogste score te halen, wordt de premie voor ‘goud’ naar beneden bijgesteld.