Wisselend effect bufferstroken, toch stelt Brussel ze overal verplicht

Bufferstroken langs alle waterlopen hebben een groot effect voor landbouwbedrijven. Zeker in waterrijke gebieden leggen bufferstroken een flink beslag op het productieareaal. Het effect op de waterkwaliteit verschilt daarnaast sterk. Dat was reden voor het ministerie van landbouw om flexibiliteit te bieden bij de invoering van bufferstroken: als het niet effectief is, mochten er smallere stroken komen.

Grote variatie in effect bredere bufferstroken

Uit een studie van Wageningen UR blijkt dat er grote variatie is in het effect van bredere bufferstroken. WUR analyseerde onder welke condities een bredere bufferstrook dan de huidige teeltvrijezones uit het activiteitenbesluit bijdraagt aan een verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater.

De onderzoekers maakten daarbij onderscheid tussen landgebruik (bouwland of grasland), grondsoort (klei, löss, veen en zand) de aanwezigheid van drainage en de grondwaterklasse (droog, matig droog en nat). Veel percelen met buisdrainage vallen in de categorie ‘matig droog’, veenweidegebieden in de categorie ‘nat’.

Groter effect bufferstroken op klei en zand

Uit de studie blijkt dat het effect van 3 meter bufferstrook op het verminderen van de stikstofbelasting van het oppervlaktewater overwegend groter is naarmate de grond natter is en niet gedraineerd is. Bufferstroken blijken op klei en zand een groter effect te hebben dan op veen- en löss. Grondgebruik, bouwland of grasland maakt gemiddeld over grotere gebieden niet uit.

Het gemiddelde effect op ongedraineerde natte kleigrond is met ongeveer 9% bij de stikstofbelasting op water het grootst, gevolgd door ongedraineerde natte zandgrond en ongedraineerde matig natte zandgrond. Het effect op droge gronden is het kleinst.

WUR becijferde het effect per gebiedscategorie. Het grotere effect op kleigrond komt mede doordat er in kleiregio’s meer sloten zijn en dus meer bufferstroken moeten worden aangelegd dan in zandregio’s. De spreiding van het effect is groter bij ongedraineerde percelen. Ook is de spreiding groter bij zandgronden dan bij kleigronden omdat hier meerdere landschappen voor (bijvoorbeeld ook beekdalen en hellende zandgronden vallen onder zandgrond).

Minder uitspoeling meststoffen met bufferstroken

Hoewel de verschillen groot zijn, kunnen bufferstroken volgens de onderzoekers bijdragen aan vermindering van uit- en afspoeling van meststoffen. Een bufferstrook werkt op twee manieren: op de strook mag niet bemest worden en daardoor komt er minder mest op het perceel. Daarnaast zuivert een bufferstrook het uitspoelende water doordat de vegetatie op de bufferstrook een deel van de nutriënten opneemt uit het water dat naar sloten uitspoelt.

De onderzoekers verwachten wel dat bufferstroken in Nederland een kleiner effect hebben dan elders in Europa, omdat Nederland een vlak land is, waar meestal een relatief diepe goed doorlatende ondergrond aanwezig is waardoor een deel van het uitspoelende water niet met de bufferstrook in aanraking komt.

Hoewel LNV flexibiliteit wilde bieden, zet de Europese Commissie daar een streep door en stelt een bemestingsvrije zone van 3 meter langs watervoerende sloten verplicht vanaf 2023. Langs droogvallende sloten geldt een strook van 1 meter, langs waterlichamen die vallen onder de Kaderrichtlijn Water (KRW) of zijn aangemerkt als ecologisch waardevolle beken, geldt een bufferstrook van 5 meter.

Uitstel

Landbouwminister Piet Adema bood eind vorig jaar echter een jaar uitstel voor deze regeling, omdat de snelle invoer zo laat werd aangekondigd dat dit tot problemen leidt in de praktijk. Ook is de juridische verankering in de wet nog niet gereed. De regeling gaat daarom vanaf 2024 in. De ingezaaide gewassen kunnen dus blijven staan en afzetcontracten hoeven niet te worden aangepast. Wel moet in het huidige teeltjaar, zoals de inzaai van de wintergranen aan het eind van de zomer, rekening moet worden gehouden de bufferstroken.