Europa zucht onder droogte en hitte

15-08-2022

Algemeen Achtergrond

premium

Een teler beregent fruitboompjes in Bonloc, in het zuidwesten van Frankrijk. - Foto: ANP

Zomer 2022 is heet en droog. In grote delen van Europa leidt dat tot schade aan landbouwgewassen en kleinere oogsten. Bijna twee derde van de totale oppervlakte is in gevaar. Een overzicht.

Al vroeg in het voorjaar kwamen zorgelijke berichten uit landen als Italië, Spanje en Portugal. Later volgde landbouwreus Frankrijk. Nederland kende na een natte winter ook een bijna record-droog voorjaar. Dankzij regen in juni leek het hier goed te komen met het groeiseizoen. Maar juli was bijna overal schroeiend heet en droog en augustus volgt dat voorbeeld waardoor ook hier de problemen en de zorgen toenemen.

Droogteproblemen nemen snel toe

Het overzicht dat het Europese Droogte Observatorium (EDO) deze week gaf van de situatie is dan ook geen verrassing. Maar dat maakt het niet minder heftig (zie kaartje in kader). Maar liefst 47% van de oppervlakte van de Europese Unie heeft een acuut vochttekort in de bodem. Hier geldt een waarschuwingsfase. Voor 17% geldt zelfs de alarmfase. Daar is de vegetatie in een stresstoestand. Half juli waren die percentages nog 44% en 9%. De droogteproblemen nemen dus snel toe.

Wereldwijd haalde afgelopen maand de top-drie van warmste julimaanden ooit. De andere heetste juli’s waren in 2016 en 2019. In West-Europa viel record-weinig neerslag en in het grootste deel van Europa was juli (veel) droger dan gemiddeld, meldt het Europese weercentrum ECMWF.

_{Lees verder onder de droogtekaart}

Dit alarmerende kaartje publiceerde het Europese Droogte Observatorium (EDO) deze week. Rood is: alarm: vegetatie stress in verband met vochttekort (17% van het oppervlak). Oranje is: waarschuwing voor vochttekort (47%). Twee derde van de EU is dus in de gevarenzone. Het kaartje combineert gegevens over bodemvochtigheid, neerslagtekort en vegetatie.

Van half juli dateert ook de laatste opbrengstprognose voor de hele Europese Unie. Daarin was sprake van te verwachten opbrengstdalingen van 8 tot 9% voor korrelmais, zonnebloemen en soja, terwijl voor wintergranen opbrengsten dichtbij of iets onder het meerjarig gemiddelde werden verwacht. Koolzaad kent een goede oogst dit jaar. De meeste zorgen zijn er nu om de latere teelten en over voedergewassen. Dat is dan over de hele linie gerekend. Plaatselijk en regionaal zijn er grote verschillen en grote problemen.

Droogte niet enige probleem

Copa Cogeca, de Europese koepelorganisatie van boerenorganisaties, bevestigt dat er grote problemen zijn in Spanje, Portugal, Frankrijk, Italië en Roemenië. Zelfs Engeland wordt door droogte geteisterd. Daar tegenover staan delen van Europa die juist een goed jaar beleven, zoals (delen van) Polen en de Baltische staten. Copa wijst er wel op dat droogte niet het enige probleem is voor veel boeren, maar dat ze ook kampen met slechte beschikbaarheid van meststoffen en hoge kosten, en dat die volgend jaar niet weg zullen zijn. Ze pleit daarom voor een vlotte vervroegde uitbetaling van EU-steungelden vanaf 16 oktober. ‘Door de energiecrisis en de gevolgen van de oorlog in Oekraïne is 2022, nog los van de droogte, een afwijkend jaar. Dat leidt tot supoptimale benutting van middelen met gevolgen voor de productie’.

Medeauteur: Ruud Peijs

Lees ook over droogte in Nederland: Zo gaan telers in Zeeland om met droogte

Italië: 30% opbrengstderving

De bijna drooggevallen rivier de Po is misschien wel hét iconische beeld van de droogte van deze zomer. Italië, ook het normaliter groene noorden van het land, heeft ongekende neerslagtekorten, het is de droogste zomer in 70 jaar. In het noorden geldt zelfs de noodtoestand tot eind van dit jaar. De grote meren in het noorden staan meer dan half leeg.

Afgelopen week bracht weer regen, in de vorm van fikse buien. Die zullen verloren oogsten niet kunnen redden, verwacht boerenorganisatie Colderetti. Die spreekt van 30% opbrengstderving. Onder meer de productie van risottorijst heeft zwaar te lijden. Colderetti sprak in juli al van een miljardenschade aan de landbouw door de droogte. Een van de problemen is de indringing van zout water vanuit de Adriatische Zee, doordat de Po niet genoeg tegendruk geeft.

Frankrijk: ergste droogte ooit

Frankrijk is een van de zwaarst getroffen landen, de droogte is daar de ergste ooit gemeten. De tarweoogst is er 4 tot 14% lager dan vorig jaar. Meer schade is te verwachten in teelten die later van het land worden gehaald. Voor snijmais wordt de oogst volgens de laatste schattingen 14% minder dan vorig jaar. Voor korrelmais en zonnebloemen – dit jaar vanwege de Oekraïnecrisis juist meer ingezaaid – gaan de hectareopbrengsten 10 tot 20% omlaag in vergelijking met een normaal jaar. Een oogstverwachting van aardappelen is nog niet beschikbaar. De Franse regering riep de droogte al uit tot nationale crisis. Niet alleen vanwege problemen in de landbouw, overigens. De crisis is veel breder, denk aan drinkwatervoorziening, transport over water dat te lijden heeft van lage rivierstanden en energiecentrales die geen koelwater hebben, en de vele bosbranden.

Niet alleen akkerbouwers zuchten onder de droogte, ook veehouders. Frankrijk kan binnen afzienbare tijd zelfs te maken krijgen met een tekort aan zuivelproducten, waarschuwt het economisch instituut voor de zuivelindustrie Cniel.

De grasgroei staat stil, zodat veehouders hun wintervoorraad ruwvoer al aanspreken. De agrarische infodienst Agreste meldde onlangs dat de productie van ruwvoer vorige maand door de droogte 21% lager lag dan een jaar eerder. Voor de lopende maand wordt een nog groter tekort verwacht. Gevolg hiervan zal zijn een tekort aan melk en melkproducten in de supermarkten.

Spanje: bomen rooien

In Spanje, waar een recordtemperatuur van 47 graden is gemeten en al de derde hittegolf van deze zomer heerst, valt de agrarische productie ver terug. Vooral olijfolie, een van de belangrijkste exportproducten, vorig jaar goed voor € 3,6 miljard aan inkomsten, heeft te lijden onder de al maanden heersende droogte. “Olijfbomen zijn goed bestand tegen droogte, maar als het te lang duurt dan gaan ze zichzelf beschermen en worden er geen vruchten geproduceerd,” zegt Juan Carlos Hervas van de boerenbond COAG. Hij schat het productieverlies op 20 tot 50%, in sommige regio’s nog aanzienlijk meer. Veel olijfbomen die niet geïrrigeerd worden, zijn ten dode opgeschreven. ‘’Sommige dorpen zijn geheel afhankelijk van de olijvenoogst, daar ziet de toekomst er somber uit.”

Ook de telers van mango’s en avocado’s, die juist veel water nodig hebben, zitten in nood. Sommigen hebben honderden bomen moeten rooien omdat ze niet meer te redden waren.

De Spaanse foodproducent Ebro Foods, eigenaar van Lassie en Tilda, meldt dat er ook veel minder rijst wordt verbouwd dan normaal. In het zuid-Spaanse Andalusië is het areaal tot 70% kleiner, in het meer centraal gelegen Estramadura zelfs 90%. “De omstandigheden zijn zeer moeilijk met met sterke inflatie, een ongunstige situatie rond de grondstoffen, een consument die de hand op de knip begint houden, en problemen op de arbeidsmarkt”, vat Ebro Foods samen.

België: veel schade bij vollegrondsgroente

België en dan vooral Vlaanderen is flink geraakt door de droogte. Er zijn record-lage waterstanden in rivieren en ook het grondwater daalt snel. In West-Vlaanderen, met veel vollegrondsgroenteteelt, is de schade groot, meldt landbouwinformatiesite Vilt.be. Boerenorganisatie ABS meldt opbrengstdalingen van 20 tot 25% tot mogelijk 50% bij vroege aardappelen.

De Vlaamse Milieumaatschappij, die rapporteert over de droogte en over de beschikbaarheid van water, zegt in haar laatste rapport van afgelopen week dat de droogte in Vlaanderen waarschijnlijk zal aanhouden. De Vlaamse Droogtecommissie meldt dalende waterstanden en toenemende verzilting. Er gelden onttrekkingsverboden voor alle onbevaarbare waterlopen. 2021 was ook al geen best jaar voor Belgische boeren, blijkt uit pas gepubliceerde definitieve oogstramingen. Ook toen was er droogte, afgewisseld met wateroverlast.

Engeland: 150 dagen geen regen

In het zuidoosten van Engeland heeft het 150 dagen niet geregend, de langste droge periode sinds 1976. In andere delen van het land is wel neerslag gevallen maar dat bleef ver onder het gemiddelde. Deze week hebben de Britten te kampen met de tweede hittegolf van dit seizoen met temperaturen rond 35 graden. In een steeds groter deel van het land worden sproeiverboden afgekondigd.

De graanoogsten zijn redelijk verlopen, meldt het landbouwschap AHDB. De opbrengst aan wintergraan ligt op 8,1 tot 8,5 ton per hectare, die van wintergerst op 7,1 tot 7,4 ton. Op zware grond waar het vocht het beste is vastgehouden, wordt tot 9,5 ton gerst per hectare gehaald. AHDB meldt wel dat de oogst gemiddeld een paar weken voor is op het normale schema, waardoor hier en daar te weinig transport beschikbaar is.

De British Growers Association waarschuwt dat er tekorten aan groente gaan ontstaan. Door de hoge temperaturen en tekort aan water zijn veel groenten kleiner dan normaal terwijl ook de kwaliteit te wensen overlaat. Dat treft vooral uien, wortelen, sla en ook aardappelen die bij de Britten als groente gelden. Groente die nu gezaaid wordt om in de winter te eten, groeit nauwelijks. Directeur Jack Ward: ‘’De temperaturen die we hier meemaken zien we in heel Europa, dus iedereen staat voor dezelfde problemen. Tekorten hier kunnen we niet uit het buitenland aanvoeren. Dat zal gaan leiden tot lege schappen en minder keus.”

Duitsland: tweedeling Oost/Zuid en Noord/West

De situatie in Duitsland is niet in één zin te vangen, aldus de Duitse Boerenbond (DBV). In grote lijn is het in het oosten en het zuiden van het land veel te droog en zijn westelijke en noordelijke streken beter af. Daar zijn de opbrengsten van granen en koolzaad over het algemeen goed. In de droge gebieden is sprake van forse opbrengstdervingen van 15%. De totale tarwe oogst wordt geraamd op 21 miljoen ton, dat is 10 tot 12% onder het meerjarig gemiddelde.

Niet alleen de kwantiteit varieert sterk, ook de kwaliteit. Veel tarwe haalt de bakkwaliteit niet vanwege een te laag eiwitgehalte. Dat heeft mogelijk te maken met de hoge kunstmestprijzen, waardoor sommige telers gekozen hebben voor lagere kunstmestgiften. Een andere mogelijke verklaring is het mestbeleid van de overheid. Telers mochten dit jaar 20% minder stikstof toedienen. Volgens de boerenbond is nog niet te zeggen welke factor het zwaarst weegt. De koolzaadoogst in Duitsland is wel goed met gemiddeld 3,7ton per hectare, iets meer dan gemiddeld. Voor bieten en aardappelen worden in de droge delen van het land lagere opbrengsten verwacht dan normaal. Ook zijn er kwaliteitsproblemen in de aardappelen.

Grootste zorgen zijn er bij de bond over veehouders in droge gebieden. De tweede snede is daar veelal verloren en de maisoogst zal ook fors lager zijn waar niet is beregend. Diverse percelen zijn nu al reddeloos. De melkprijs mag goed zijn, wie een tekort aan ruwvoer heeft, heeft evengoed een probleem, aldus de woordvoerder.

Polen: droogte minder extreem

Ook in Polen is het erg droog. 80% van het landbouwareaal heeft er last van, meldt de Nederlandse landbouwraad. Een extra probleem voor de opbrengst is het gebrek aan kunstmest van afgelopen voorjaar, mede veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne. Toch lijkt de situatie in het grootste deel van Polen niet zo dramatisch als in sommige andere Europese landen. Begin juli heeft het nog flink geregend. De graanoogst is redelijk goed gegaan, voor mais zijn de vooruitzichten wel minder goed. Voor vrijwel het hele land worden lagere opbrengsten verwacht, ook voor andere gewassen zoals aardappelen. De droogste gebieden liggen in het westen van Polen. Volgens de Europese koepel van boerenorganisaties Copa Cogeca is Polen samen met de Baltische landen relatief het minst getroffen door de droogte.