‘AGF na btw-vrijstelling nog goedkoper maken’

De markt van groenten en fruit werkt niet goed. Dat stelt Thijs van Rens, de Nederlandse professor economische studies aan de University of Warwick in Engeland. De overheid moet die markt repareren. Nu hebben groente en fruit soms wel 40% vaste kosten, terwijl deze kosten bij ongezonde voeding vaak veel minder zijn. Voor groenten en fruit gaat het om kosten voor derving of de fijnmazige levering en aanvulling van winkelschappen.

Groenten en fruit in arme wijken zijn vaak nog duurder, omdat de verkopen lager zijn en de kosten dus over minder product uitgesmeerd worden.

Profiel Thijs van Rens – Foto: Galen Bahia Thijs van Rens (49) is professor economische studies aan de University of Warwick in Coventry. Met Robert Pancrazi en Marja Vikotic werkte hij aan de studie ‘How distorted foodprices discourage a healthy diet’. Van Rens werkt aan een groot project waarbij lokaal groente en fruit wordt gesubsidieerd. Een vrachtwagen wordt daarbij omgebouwd als groentewinkel.

Onderzoekers van de University of Warwick hebben een nieuwe blik op de groenten- en fruitmarkt ontwikkeld door uit te rekenen wat de effecten zijn van prijsverlagingen door subsidie. Van Rens ziet ook in Nederland kansen voor consumptiegroei door in eerste instantie een btw-maatregel. In het Verenigd Koninkrijk is de btw op groenten en fruit overigens al nul, maar omdat dit voor de meeste voedingsmiddelen geldt, moedigt dat de consumptie van groenten en fruit niet extra aan.

Nederland is bij de landelijke consumptiebevordering dus geen voorloper in de wereld. Toch wordt ons land geroemd om de lokale gezondheidsaanpak. “De Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht was altijd zeer vooruitstrevend en wordt hier in Engeland een beetje gekopieerd. De Nederlandse landelijke overheid loopt wel weer achter bij initiatieven in andere landen, denk ik.”

Bij groente en fruit is iedereen het over de gezondheid wel eens

Hoe past uw onderzoek in de discussie in Engeland?

“Er is al geruime tijd discussie over manieren om mensen gezond te laten eten. Vroeger was dat vooral over het ontmoedigen van ongezonde voeding. Recent is dat een beetje omgebogen naar het aanmoedigen van gezonde voeding. Daar past dit onderzoek goed in. De hele beleidsdiscussie loopt met grote voorzichtigheid om het onderwerp subsidie heen. De politiek wil er niet aan. Het probleem is dat andere interventies niet zo’n groot effect hebben. Een subsidie is misschien duur, maar werkt wel. Wat mensen hier eten, is zo ver af van wat ze zouden moeten eten dat je er niet komt met een reclameban of voorlichtingscampagne.”

U noemt de subsidie het inzetten van big guns.

“Subsidie en belastingen zijn big guns. We weten dat het goed werkt. Je kan ook de dokter elke patiënt laten vragen naar zijn eetgedrag, maar dat is onbetaalbaar. Voor subsidie op groente en fruit is nog een ander argument. Bij een heffing op ongezonde voeding is er discussie mogelijk over wat gezond is. Is vlees bijvoorbeeld ook ongezond? Dat hangt af van het basisdieet. Bij groente en fruit is iedereen het over de gezondheid wel eens.”

Als je de subsidie bekostigd door ongezonde voeding meer te belasten, treft het vooral armere gezinnen die ongezonder eten

U heeft feitelijk de prijselasticiteit van groente en fruit opnieuw berekend met Amerikaanse koopgegevens van gezinnen?

“Wij schatten inderdaad de prijselasticiteit, maar dat is niet onze belangrijkste bijdrage. Hij is opnieuw berekend op een andere manier. We vinden waarden die andere mensen ook hebben gevonden. Die is ongeveer 0,5. Dus als de relatieve prijs 10% omlaag gaat, neemt de consumptie 5% toe. De schatting is onzeker. De prijselasticiteit kan ook 0,2 zijn of 0,7 voor de hele categorie. Die hebben we niet voor afzonderlijke producten berekend. Dat is zeer complex. Een hoge bloemkoolprijs kan weer effect hebben op broccoliverkopen, hij is er dus alleen voor groente gemiddeld.”

U wilt subsidie via de inkomstenbelasting financieren?

“Als je de subsidie bekostigd door ongezonde voeding meer te belasten, treft het vooral armere gezinnen die ongezonder eten. Armere gezinnen eten ook minder groenten en fruit. Dus zij ontvangen dan minder van de subsidie. Inkomensongelijkheid zou worden vergroot. Je moet het dus eigenlijk progressief heffen, dan kiezen we voor de inkomstenbelasting.”

U kent in Nederland misschien de discussie over btw. Wat zal het effect zijn van die 9% daling, denkt u?

“Je kunt het zien als een subsidie van 9%. Dan mag je verwachten dat er een grotere relatieve prijsdaling optreedt door een verdere verlaging van vaste kosten per product. De volumes worden namelijk groter. Dan zou je een consumptietoename van 7% kunnen verwachten, schat ik.”

Je zou verwachten dat marges kleiner worden door grotere volumes

De prijsbepaling bij groenten en fruit is ondoorzichtig. Marges worden bepaald door veel zaken, zoals concurrentie en kleinere marges voor andere producten. Hoe weet u of subsidie echt gaat zitten in prijsverlaging voor de klant?

“Dat is een heel moeilijke vraag, waar ons onderzoek niet echt veel inzicht in geeft. Mijn algemene economen-intuïtie zou zeggen dat het in het begin vast niet goed gaat. Daar gaat tijd overheen. Als markten competitief zijn, zorgt de onzichtbare hand er op den duur voor dat supermarkten niet ver boven de kosten gaan prijzen.”

Kan zo’n model alleen gepaard gaan met intensieve monitoring of de subsidie niet verdwijnt in marges in de keten?

“Dat lijkt me een uitstekend idee. Als je onderzoek doet in de keten, moet je eruit kunnen komen. Dat lijkt me dus wel nuttig. Je zou verwachten dat marges kleiner worden door grotere volumes.”

U stelt een subsidie van 25% voor. Waarom precies dat percentage?

“Bij 25% subsidie zit je dicht bij wat optimaal is, maar er zit onzekerheid aan. Ik zou met 9% beginnen, of 12%, en kijken wat gebeurt. Vervolgens kun je dat nog een keer verdubbelen.”