Kan verbeterde keten prijsschokken opvangen?

Ga direct naar:
➤ Wat betekent 0% btw voor de keten?
➤ Wat kunnen de maatregelen voor eerlijke prijzen opleveren?

Het leed op de teeltbedrijven door de kostenstijgingen is soms enorm. Er zijn wel gradaties. Hoe schrijnend is het te constateren dat je kasteelt niet rendeert door de dagprijs voor gas? Voor andere bedrijven is het bijna even schadelijk dat een afnemer (opnieuw) ongevoelig is voor de hogere arbeids-, kunstmest- en verpakkingskosten. En stelt dat hij zijn prei elders goedkoper kan krijgen.

Het andere uiterste is er ook: Wat als je gascontract goed is ingedekt en je nu prijzen snijdt van € 1,00 per komkommer of € 2,50 voor een kilo trostomaten en elektriciteit goed verkoopt? Dat mag echter niet verhullen dat de glastuinbouw weer een enorme crisis doormaakt. Alleen, bij glasgroenten leidt de kostenstijging tot krapte en hogere prijzen. In vollegrond zal niet snel krapte ontstaan.

Voor beide productgroepen zijn voor het komende seizoen al wel de afzetcontracten getekend. Onderhandelt een teler via een telersvereniging of individueel? Het maakt nogal verschil, klinkt uit de hoek van de georganiseerde telers. De discussie over bundeling van het aanbod laait weer op door deze kwetsbaarheid van telers.

_{Lees verder onder de grafiek}

Contracten telersvereniging Tolpoort

De kersverse telersvereniging Tolpoort Vegetables in Hoogkarspel heeft voor het eerst zelfstandig de contracten afgesloten. Zij stapten juist uit telerscoöperatie Coforta. De meeste afnemers van Tolpoort houden rekening met de hogere kosten, laat woordvoerder Gerard Korse weten. De bedrijven van Tolpoort werken in drie productgroepen (bloemkool, witlof en broccoli). De telers moeten samen overeenstemmen over de prijsvorming. Korse: “Telers geven aan waartegen ze willen verkopen, daarop maak je afspraken. Als iemand bijvoorbeeld zegt, er moet 10% bij, heb je altijd discussie. In dit geval kan je het goed uitleggen. Iedereen weet welke kosten stijgen.”

Alles afzetten in vaste volumecontracten met vaste prijzen is voor producten die buiten groeien onverstandig. Die volumes kunnen niet altijd worden geleverd. Het percentage vaste contracten is per productgroep verschillend en varieert tussen de 30 en 60% stelt Korse. Voor het vrije deel van de afzet zal dus nog een prijs bepaald worden op basis van week- of dagaanvoer in het seizoen.

Retailers willen meedenken

In glasgroenten zijn de kosten harder gestegen bij bedrijven die de schommeling op de gasmarkt niet konden opvangen met een wkk of goede gascontracten. Vaste hogere prijzen kwamen niet altijd uit de gesprekken met retail. De meeste retailers willen wel meedenken, maar zeggen ook: “Het is een kwestie van vraag en aanbod”, aldus Jelte van Kammen, directeur van glasgroentebedrijf Harvest House. Ook hier dus veel contracten waarvoor de prijs nog moet worden bepaald op de vrije markt. Er zullen mogelijk gaten vallen. De angst voor tekorten bij kopers is groot. Een tussenhandelaar laat weten directe afzet bedongen te hebben bij een tomatenteler. Dat biedt meer leveringszekerheid.

_{Lees verder onder de foto}

Contracten afsluiten kan bemoeilijkt worden door schommelingen in areaal, zoals in prei. – Foto: Bert Jansen

Keten al sterker

Richard Schouten, directielid van GroentenFruit Huis, houdt vast aan het grotere plaatje. Samenwerking is van belang. Telers in een telersvereniging hebben meer kans hun kosten door te berekenen, stelt hij. Bovendien is bij steeds meer afnemers het besef gekomen dat werken in vaste ketens werkt. Doordat telers steeds groter worden, is er ook meer evenwicht in die relaties gekomen. “Je ziet het besef bij ketenpartijen dat ze elkaar nodig hebben om het schap vol te krijgen. Bijvoorbeeld toen grotere volumes nodig waren in coronatijd.” De marktstructuur is dus duidelijk al verbeterd.

Schouten mag geen advies geven over prijsonderhandelingen. Mededingingsregels verbieden dat. Dat neemt niet weg dat GroentenFruit Huis verwacht dat kostprijstijging in het schap wordt doorgerekend. Zeker ook als het gaat om verduurzaming, en daarvan komt nog veel op de sector af, weet Schouten.

Wat betekent 0% btw voor de keten?

Als straks de btw voor groenten en fruit naar 0% zou gaan, bespaart de gehele keten opgeteld € 500 miljoen. Waar gaat dat geld blijven?

Supermarkten zien zichzelf graag slechts als doorgeefluik voor btw-afdracht. Dat zit zo. Een supermarktondernemer zal bij zijn inkoopfactuur de btw terugvragen bij de belastingdienst. Vervolgens verkoopt de supermarktondernemer het product en draagt daar 9% over af (was 6% tot 2019).

Voor- en nadelen schrappen btw

Er zitten voordelen aan het schrappen van btw op groenten en fruit. Het kabinet wenst de consumptie aan te wakkeren, al weerlegt Rabobank dat effect. Bij zo’n maatregel ontstaat wel ruimte om kostenstijgingen door te rekenen, zonder dat de consument dat voelt. Bovendien heeft btw een extra vervelend effect bij hoge groenteprijzen. Het zet de marges in de keten extra onder druk. Bijvoorbeeld: een pond tomaten kost nu € 1,49, dan is de btw-afdracht bijna € 0,14 cent (9%), terwijl een winkelprijs van € 1,00 een afdracht van € 0,09 betekent.

Effect wisselt per product

Ook zal het effect van het schrappen van btw wisselen per product. De nettomarge van supermarkten op peren is bijvoorbeeld € 0,01. Dat berekenden onderzoekers van Wageningen University & Research. Voor tomaat is die nettomarge € 0,27 per kilo. Een btw-verlaging zal op de producten met een groot verschil tussen inkoop- en verkoopprijs dus gunstiger doorwerken voor supermarkten. Zullen ze daar dan ook makkelijker kostenstijgingen accepteren van leveranciers?

Komkommerprijs doorrekenen in aardappelen

Toch stuurt een supermarkt niet direct op marges op individuele producten, maar op de marge van de hele AGF-afdeling opgeteld. Zo wordt nu mogelijk de duurdere inkoop van komkommer niet volledig aan de consument doorberekend. Supermarkten komen niet snel boven de psychologische grens voor de winkelprijs van € 0,99. Dan zal de supermarkt eerder de aardappelprijs verhogen om toch genoeg te verdienen op de hele afdeling. Die tactiek wordt beaamd door een supermarktondernemer.

Dat brengt ons op nog een ongewis effect van het verdwijnen van de btw: stel dat de prijs voor die komkommer na het loslaten van de btw-heffing op groenten en fruit naar € 0,93 cent gaat. Met de schommelende marktprijzen is niet te controleren of het voordeel voor de consument wel blijft. Er lijkt ruimte om toch na een paar weken of maanden terug te veren naar die psychologische prijs van € 0,99. Met de druk van kostenstijgingen is dat goed uit te leggen.

Wat kunnen de maatregelen voor eerlijke prijzen opleveren?

Wordt de eerlijke prijs betaald in deze turbulente markt van ongewoon grote kostprijsstijgingen? De discussie over marges en oneerlijke marktmacht is al oud, maar de sector heeft nog nooit zulke goede wapens gehad om de eerlijke prijs af te dwingen.

De Wet oneerlijke handelspraktijken landbouw- en voedselvoorzieningsketen is 1 november 2021 in werking getreden. Zo is het nu verboden voor afnemers om te laat te betalen en om bestellingen van bederfelijke producten op het laatst te annuleren. Daarnaast is een geschillencommissie aangewezen, die zaken behandelt tussen voedselproducenten en afnemers. Deze commissie is sinds 1 januari actief. Een melding kost € 250. Een geschil over de prijs zal echter niet snel kans maken in de commissie, blijkt uit info van de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Bij de mogelijke klachten staan vooral zaken als eenzijdige aanpassing van de leveringsvoorwaarden.

Marge-onderzoek ACM: geen vollegrondsgroenten meer

Een ander instrument is mogelijk geschikter om margeverdeling te bewaken: De margemonitor van ACM, getiteld Agro-nutrimonitor. Voor het derde jaar wordt voor een aantal producten de margeverdeling bewaakt door Wageningen University & Research. Dat margeonderzoek wordt echter niet gebruikt om precies de economische positie van telers te bewaken, zo lijkt het.

_{Lees verder onder de foto}

Het margeonderzoek van ACM wordt niet gebruikt om precies de economische positie van telers te bewaken. – Foto: VidiPhoto

Om te beginnen zijn er veel wisselingen en mist de focus op vollegrondsgroenten. In 2020 kwam het eerste onderzoek uit naar de margeverdeling bij onder meer witte kool, tomaten en peren. In het tweede jaar werd witte kool ingeruild voor spruiten. In 2022 is er zelfs geen vollegrondsgroentegewas meer opgenomen in de lijst producten, maar wordt uitgeweken naar champignons.

Bovendien: in het eerste jaar lag de nadruk op het doorberekenen van kostenstijgingen in de keten. Daarna is de nadruk komen liggen op de drempels die er zijn om te verduurzamen. De monitor wordt steeds aangepast aan de politieke wens, met een nadruk op biologisch.

Meer nadruk op effect On the Way to PlanetProof

De onderzoekers zijn juist begonnen aan de nieuwe Agro-nutrimonitor. Zonder vollegrondsgroenten dus. Wel met meer nadruk op het certificaat On the Way to PlanetProof. Wordt in de export een meerprijs gehaald? Wat de kostprijsstijgingen van dit moment doen met de margeverdeling is dus niet de focus van het onderzoek. De monitor komt uit na de zomer, met data tot 2022.

ACM laat weten: “We zijn ons bewust van de prijsstijgingen in energie, arbeid en grondstoffen en de stevige onderhandelingen tussen leveranciers en supermarkten. Wat dit exact betekent voor de Agro-nutrimonitor gaan we met Wageningen Economic Research bespreken. De centrale onderzoeksvragen en de te onderzoeken tijdsperiode zullen in ieder geval niet wijzigen.” Het is de laatste Agro-nutrimonitor die Wageningen Economic Research uitvoert in het meerjarige project. Of er een vervolg komt, is nog niet zeker.

WEcR laat weten dat voor het onderzoek dit jaar echt geluisterd wordt naar signalen over kosten. “Ook dat jij er nu naar vraagt is zo’n signaal”, laat het bureau weten.

Keuzes maken vanwege budget

GroentenFruit Huis was betrokken als adviseur bij de richting van het onderzoek dit jaar. De focus op inzicht in beloning voor verduurzaming zoals het PlanetProof-certificaat komt uit de koker van directielid Richard Schouten. Dat er geen vollegrondsgroente in zit, betreurt hij, maar de afzet van champignons is ook een kwetsbare keten en het budget van Agro-nutrimonitor is nu eenmaal beperkt; “dan moet men keuzes maken.”