Overheid versus vrije energiemarkt

De heerschappij van de vrije markt zit ondernemers in de tuinbouw aan alle kanten dwars. Aan de kostenkant zorgt het marktmechanisme voor een lange reeks aan prijsstijgingen. Alle energie is schreeuwend duur. Ook een flink aantal andere grondstoffen voor teelt en voedselindustrie pieken in prijs.

Overheden kijken met zorg naar de gevolgen voor burgers, voor ondernemers en voor de economie als geheel. Nederland heeft al maatregelen op stapel. Denk aan financiële hulp aan minima voor wie energiearmoede dreigt en verlaging van brandstofaccijnzen.

Overheidsingrijpen in gasmarkt

Maar zijn die maatregelen van de overheid genoeg? Moet er niet ingegrepen worden op de overspannen gasmarkt? België en Spanje pleiten al voor een maximumprijs. In aanloop naar de volgende winter wordt ook al gekeken naar het verplicht vullen van de gasvoorraden.

In Nederland hebben we het dan over Norg en over het Bergermeer bij Alkmaar. Die gasopslagen zijn eigendom van bedrijven. Die kopen ’s zomers gas en stoppen het in oude gasvelden om het ’s winters – doorgaans duurder – te kunnen verkopen.

Makkelijk verdienmodel bleek riskant

Een mooi verdienmodel, ware het niet dat dat model vorig jaar al bewees verre van risicoloos te zijn. Toen liep immers de gasprijs in de zomermaanden op en hielden de exploitanten van de gasopslagen – in Nederland en elders – hun kruit liever even droog. De gedachte was dat de prijs ook wel weer zou gaan dalen.

Het gas werd echter alleen maar duurder. De verkoop uit de verre van volle opslagen van het ’s zomers relatief duur ingekochte gas leverde dus alsnog winst op. Met dien verstande dat de daadwerkelijke tegen die allerhoogste prijzen verhandelde kuubs in absolute omvang maar een klein deel van de markt uitmaken.

Risicobeloning eisen

De winter is ondertussen voorbij, maar de onzekerheid op de markt is door de oorlog in Oekraïne alleen maar groter geworden. De energiebedrijven die de opslagen verplicht moeten gaan vullen, zullen daar een risicobeloning voor eisen. Ze moeten wel, anders dreigt faillissement. Als heel Europa tot aan de herfst gas gaat zoeken om niet weer met halflege voorraden aan de winter te beginnen, houdt dat de gasprijs hoog.

Wat als er komende winter geopolitieke ontspanning optreedt? Wat als we weer een milde winter krijgen met weinig of geen pieken in de vraag? Dan zouden die voorraadbeheerders met de brokken blijven zitten. Of dan zullen de overheden, die garanties aan de voorraadbeheerders hebben afgegeven, hun politieke manipulaties van de vrije markt met miljarden euro’s moeten afkopen. Dat zal de consument dan zelf weer moeten betalen.

Staat bepaalde in jaren zeventig tuinbouwgasprijs

Tuinders zouden bijna terugverlangen naar de tijd dat de Nederlandse staat en staatsbedrijf Gasunie per decreet de gasprijs bepaalden, inclusief een apart tarief voor de Nederlandse glastuinbouw. Destijds zorgde ingrijpen van de staat tijdens de oliecrisis van 1973 wél voor autoloze zondagen en benzine op de bon. Echter, voor de verwarming van de Nederlandse kassen had dat niet de desastreuze gevolgen die de oliegestookte kassen in andere Europese landen wel voor de kiezen kregen.