Russische bommen dreunen door tot in Nederlandse kassen

In het kort:

• Hoge gasprijs zet glastuinders voor keuzes
• Winkelprijzen voor glasgroenten omhoog
• Courgetteteler afhankelijk van grillen van de markt
• ‘Koude’ aardbeienteelt ook geraakt

Vertegenwoordigers van Glastuinbouw Nederland, GroentenFruit Huis, Rabobank en AgroEnergy trokken de afgelopen weken naar Den Haag. Voor crisisoverleg op de ministeries van landbouw en van klimaat en energie. Want de wereld stapelt de ene crisis op de andere. En de tuinbouw in Nederland zucht nu vooral onder de energiecrisis.

Europese gasprijs geëxplodeerd

Als een surrealistische echo van de explosies in de Oekraïense steden Kiev, Charkov en Marioepol explodeerde ook de Europese gasprijs. Waar de glastuinders zich vorige zomer hoofdschuddend afvroegen of ze voor de naar 30 cent verdriedubbelde gasprijs nog wel rendabel konden blijven telen, daar ging de spotmarkt op momenten zelfs naar € 3 voor een kuub gas. Dat dat eind vorige week weer was teruggezakt naar net boven de euro lijkt dan goed nieuws.

“Maar met deze prijzen is en blijft het leeg op de Nederlandse markt”, zegt Peter van den Berg van AgroEnergy. “Er is zo goed als geen handel. Wat we nog doen voor telers die wel moeten, verloopt via de handelsvloer van Eneco.”

Van den Berg benadrukt dat zijn eigen bedrijf door de ongekende en volstrekt onvoorspelbare bewegingen op de gasmarkt nog niet in problemen is. Maar dat is anders voor 20% van de Nederlandse glastuinders: 450 glastuinbouwbedrijven komen binnen een halfjaar in liquiditeitsproblemen, aldus Glastuinbouw Nederland.

Van de glastuinbouwbedrijven heeft volgens een impactstudie circa de helft de gasprijs vaststaan. Ruud Paauwe, directeur van Glastuinbouw Nederland, hekelt de trage besluitvorming van het kabinet om de gasprijs af te toppen, zoals in andere landen wel is gedaan.

Zuid-Europese productie

Binnen telersvereniging Prominent wordt druk gediscussieerd over hoe verder te gaan met belichting. Voorzitter Jack Groenewegen: “Tot enkele weken geleden is een deel van onze tomatenteeltbedrijven blijven belichten.” Dat gebeurde met een interne garantieregeling binnen de teeltvereniging, zodat de doorbelichtende bedrijven hun producten met zekerheid tegen een fatsoenlijke prijs konden afzetten.

“Deze winter is dat nog wel gelukt. Maar nu gaan we opnieuw in gesprek met telers en onze afnemers, over hoe we verder met deze situatie omgaan. Want tegen deze hoge gasprijzen is het niet rendabel meer om elektriciteit in belichting voor de teelt te stoppen. We zullen binnen de vereniging best nog wel een deeltje blijven belichten. Maar misschien moeten we toch overwegen om wat meer in Zuid-Europa te gaan produceren. We zien dat er in Spanje teeltbedrijven zijn die voldoende kwaliteit kunnen leveren.” Zelf een teeltbedrijf gaan opzetten in Spanje ziet Groenwegen niet gebeuren. “Het is een kortetermijnoplossing. Want je weet niet of er over twee of drie jaar nog zo veel voor gas betaald moet worden.”

De sparkspread is wel wat ongunstiger geworden, maar bij elektriciteitsverkoop van de wkk dempt die opbrengst de gaskosten nog steeds redelijk af. Groenewegen: “Er is nog steeds een vrij goed verband tussen die beide prijzen.”

Het is nu eerst zaak beleidskeuzes voor de korte termijn te maken. Later zal voor de langere termijn naar duurzame energiebronnen gekeken gaan worden. Al is de huidige koppeling van subsidieplafonds aan de gasprijzen economisch nog niet echt stimulerend.

Hoge groenteprijzen in een Duitse supermarkt. – Foto: ANP

Geen gashandel meer

Telers passen hun teeltstrategie aan op de omhooggeschoten gasprijzen. Energie-adviseur Arjan van der Spek van Enova: “Eerst werd er nog wat beperkter belicht. Maar afgelopen weken gingen de lampen hooguit ’s morgens bij het opstarten nog even aan. Om 9.00 uur gingen ze al uit, en voor de rest van de dag niet meer aan. Elektriciteit in de teelt stoppen is onbetaalbaar met dit dure gas.”

“Als je iets minder met de wkk kunt draaien en de elektriciteit verkoopt, dan loop je op korte termijn nog weinig kleerscheuren op. En de grootste energiekosten zijn over het algemeen nu al wel gemaakt bij de teelten die eenmaal draaien. Maar voor de wat langere termijn is het de vraag of je nog wel opnieuw belichte teelten moet gaan opzetten.” Verwarmen met een ketel, zonder wkk, is al helemaal geen haalbare optie meer.

Voor telers die geen vaste gascontracten meer hebben, zijn er weinig mogelijkheden. “Als je tegelijkertijd gas kunt inkopen en stroom verkopen, dan zou je daar nog wel iets mee kunnen doen. Maar er zijn überhaupt geen of nauwelijks mogelijkheden meer om in gas te handelen. Er worden weinig langlopende contractprijzen meer afgegeven in de energiemarkt. En als je daar dan op biedt, wordt het bod vaak niet geaccepteerd. Het blijkt dan niet meer als een prijsindicatie. Handelsplatforms zijn te onzeker en onrustig om echt te handelen. Zelf heb ik de laatste dagen ook geen handelsaanbod meer gezien.”

Ik overweeg de stekker dan maar uit mijn gasketel trekken

Courgetteteler afhankelijk van grillen van de markt

Courgetteler Bert Doelman in De Lier heeft geen volumes gas vastgelegd. Hij is dus afhankelijk van de grillen van de markt. “In februari hebben we ongeveer 92 cent voor een kuub gas betaald. Dit is exclusief de vaste lasten en belastingen. Met de huidige prijzen van ver boven de € 2 per kuub neem ik ernstig in overweging de stekker uit mijn gasketel te trekken.”

Doelman heeft geen wkk, maar wel een contract met Aardwarmte Maasdijk gesloten. Volgens planning krijgt hij over twee jaar aardwarmte van dit project geleverd. “Hoogstwaarschijnlijk neem ik dan afscheid van mijn gasketel/gasmeter en ga ik proberen alleen met aardwarmte mijn bedrijf te verwarmen. Stoken op een klein bedrijf met aardgas wordt vanaf 2025 toch onbetaalbaar, nog los van de marktprijzen van aardgas. Dit, omdat je voor de eerste 180.000 m³ ongeveer 43 cent aan energiebelasting gaat betalen.”

Verder vindt de courgetteteler dat de overheid aan alle kanten faalt. “In oorlogstijd moet je als eerste de energie- en voedselvoorziening veiligstellen. Dat gebeurt niet. Ze komen alleen met de dooddoener dat we de energietransitie moeten versnellen. Nee, ze moeten wat mij betreft die 60 miljard voor klimaat en stikstof ter compensatie van de schade aan de Groningers geven en daarna de gaskraan opendraaien.”

Ook de tuinbouwvoormannen/vrouwen vindt hij veel te lauw. “Zij moeten veel meer met hun vuist op tafel slaan en de problemen vanuit de tuinbouw aankaarten.”

‘Koude’ aardbeienteelt ook geraakt

“Niets om je druk over te maken, zo keken we er vorig jaar tegenaan”, vertelt Ad Boeren. Hij is met Ard Mulders eigenaar van aardbeiteeltbedrijf Bomu met vestigingen in Chaam en Bavel.

Net als veel collega’s kochten ze de benodigde energie jarenlang voor dagprijzen in. De piek van vorig najaar zou ook wel weer zakken, wellicht zou de prijs niet zakken tot 16, 17 cent per kuub, maar wel tot een aanvaardbaar niveau. “Het afgelopen najaar hebben we daarom besloten door te gaan met stoken. In de wetenschap dat er op dat moment met die gasprijs waarschijnlijk weinig of geen winst zou overblijven, maar in de hoop dat het alsnog goed zou komen. Niet dus.”

Ard Mulder (links) en aankomend opvolger Arko Boeren. – Foto: Joost Stallen

Verantwoord stoken

Op de ene locatie staat een begin januari geplante verse teelt met het ras Sonsation, op de andere locatie ligt een doorteelt met de rassen Malling Centenary en Elsanta. De eerste pluk hiervan was afgelopen najaar, in april volgt een tweede oogst.

Voor de verse teelt is gekozen voor wat Mulders aanduidt als ‘verantwoord stoken’: tot aan de bloei rustig aan, met wat minder temperatuur als gebruikelijk. Vanaf de vruchtzetting is ‘rustig aan’ echter geen optie meer, en is voldoende warmte absoluut noodzakelijk. Consequentie van deze afwijkende aanpak is wel dat het begin van de oogst waarschijnlijk rond 5 april zal zijn, dat is zo’n tien dagen later dan bij een normaal stookregime. De doorteelten worden eveneens gestookt met de handrem erop, afhankelijk van de speelruimte die Malling Centenary en Elsanta bieden om wat kouder te telen. Elsanta is wat dat betreft wat minder kritisch.

Voor de bemesting is de financiële zorg nu nog wat minder, gezien de nog beschikbare voorraden. “Voor dit voorjaar is die toereikend, voor daarna moeten we toch weer inkopen.”

Stookkosten per dag bekijken

Boeren: “Het betekent dat we nu per dag bekijken wat we aan stookkosten kwijt zijn. We hebben deze week (tweede week maart) een paar zonnige dagen gehad, dat maakte het mogelijk om een paar mooie etmalen te draaien.”

Zonnig weer is echter ook goed voor de groei van ontwikkeling aardbeiteelten in tunnels. Dat kan ervoor zorgen dat een deel van de glasproductie gaat samenvallen met tunnelaardbeien. Verder is belangrijk hoe het in het buitenland gaat. Komt de productie in Duitsland vroeg op gang, dan zijn er even heel veel aardbeien … Mulders: “Het is te hopen dat de consument dit voorjaar veel zin heeft in aardbeien, en zich niet laat afschrikken door onzekerheden als inflatie. Het zou goed zijn als supermarkten meewerken aan een vlotte afzet.”

Gevolgen voor arbeidsplanning

De bijzondere omstandigheden hebben ook consequenties voor de arbeidsplanning. “In aanloop naar de oogst meldt zich steeds meer personeel. Dat is niet anders dan anders. Maar dat de oogst nu naar achteren verschuift, en dat ze deze keer twee weken later aan de slag kunnen, is soms lastig uit te leggen.”

Zou de situatie anders zijn geweest als het onderwerp energiebesparing de afgelopen jaren meer prioriteit zou hebben gekregen? “Daar hebben we natuurlijk ook over nagedacht”, reageert Boeren. “Het nut en de noodzaak om te besparen waren misschien niet zo groot. Maar als je het anders zou willen doen – waarvoor we absoluut openstaan – welke mogelijkheden heb je dan? Voor ‘solitair glas’ als op ons bedrijf ben je gebonden aan een maximale kasoppervlakte van 3 hectare. Investeren in verduurzaming is dan snel erg kostbaar. Voor bedrijven van tientallen hectares zijn dat heel andere rekensommen.”