‘Tussen bewuste keus en blinde gok’

Kansen en risico’s gaan hand in hand. Dat laat de coronacrisis weer eens duidelijk zien. Risicomanager Martin van Staveren spoort tuinders aan daar bewuster over na te denken. “De vraag over wat je doel is, is belangrijk. Dit volgt uit de hedendaagse definitie van risico: het effect van onzekerheden op je doel.

Bij het doel gaat het om wat je als ondernemer met je bedrijf wil. Dat kan zijn: winst maken, heel duurzaam produceren, overdragen aan een opvolger of anderszins. Het kunnen dus heel verschillende doelen zijn wat een ondernemer met zijn bedrijf wil. Wel is het van belang om dat doel scherp te hebben, want dat doel kan door onzekerheden worden beïnvloed.”

Martin van Staveren Martin van Staveren – Foto: Vincent Basler Martin van Staveren (56 jaar) is zelfstandig adviseur risicomanagement vanuit zijn bureau Van Staveren Risk Management (VSRM). Daarnaast is hij docent risicomanagement aan de Universiteit Twente en Nyenrode Business University. Tevens is hij auteur van diverse boeken, waaronder het recent verschenen Iedereen risicoleider.

Wat zijn die onzekerheden?

“Er zijn twee soorten onzekerheden: risico’s met negatieve effecten op doelen en kansen met positieve effecten. Negatieve onzekerheden of risico’s zijn bijvoorbeeld verlies aan productkwaliteit en geld. Positieve onzekerheden of kansen zijn minstens zo interessant voor ondernemers. Dit zijn bijvoorbeeld nieuwe afzetmarkten die je als ondernemer kunt benutten. Hiermee komen we op de derde vraag: Wat ga je nu doen? Dat houdt in actie ondernemen of de risico’s accepteren.”

Wat kan een ondernemer hiermee?

“Door zich steeds die drie vragen te stellen en te beantwoorden, is een ondernemer bezig met risicomanagement. Daar heb ik een mooi voorbeeld van, waar ik enthousiast over ben. Het Nederlandse bedrijf FoodVentures heeft kassen in Georgië, Oekraïne en Kazachstan gebouwd en exploiteert deze. Sinds kort runnen ze de eerste groentekas in China, in de buurt van Sjanghai. In China is veel vraag naar lokaal, vers en vooral veilig geteeld voedsel. In de hele wereld is behoefte aan verse groenten en fruit. Die producten kunnen we vanuit Nederland exporteren, maar door de coronapandemie zijn transportlijnen deels stil komen te liggen. Dat bemoeilijkt de export en vraagt daarom om een andere aanpak. Afhankelijk van je doel als ondernemer, bijvoorbeeld meer winst maken of duurzamer produceren, kun je net als FoodVentures ter plekke gaan telen of kennis leveren. Hiermee benutten we de kansen in de markt. Risico en kansen gaan hand in hand, waar ondernemers mee om moeten gaan. Mensen doen dat vaak al onbewust; met deze vorm van risicomanagement doe je dat bewust.”

Kernwoorden in risicomanagement zijn onzekerheid, doel en doen

Welke acties voor risicobeheersing kunnen worden ondernomen?

“Er zijn grofweg vier ‘smaken’ om het risico te beheersen. Een teler kan het risico gewoon accepteren. Echter niet als ‘ik steek mijn kop in het zand’, maar als ‘ik heb genoeg middelen voor als het misgaat’. Een ondernemer kan dus zeggen: ik neem het risico. Dat als bewuste keuze en niet als blinde gok. Bij grote tuinbouwbedrijven met meerdere compagnons accepteert de een iets wel en de ander niet. Mijn advies is dat ze met elkaar in gesprek gaan over de risico’s en risicobereidheid. Ook bespreken wat er gebeurt als de maatregel wel of niet wordt genomen en of dat acceptabel is. De tweede ‘smaak’ is het risico proberen te verkleinen. Dat kan op twee manieren. Allereerst moet de ondernemer zich afvragen of hij iets kan doen aan de kans (waarschijnlijkheid) dat het risico plaatsvindt. Een voorbeeld is een nieuw virus dat tomaten kan aantasten. Kan een teler daar vooraf al iets aan doen, zodat het virus niet bij de tomaat komt? De tweede manier is de gevolgen beperken als het virus al in de tomaat zit, de verdere verspreiding voorkomen om zo het financiële verlies te beperken. Op beide manieren maak je het risico kleiner.”

Welke twee ‘smaken’ zijn er nog meer?

“De derde is het risico overdragen aan een andere partij. Bijvoorbeeld het risico verzekeren met een krediet- of schadeverzekering. Kan je deze premie betalen? De vierde ‘smaak’ is dat de ondernemer stopt met bepaalde activiteiten, omdat het risico te groot wordt. Dat kan zijn door bijvoorbeeld wet- en regelgeving. Of als je exporteert naar landen waar het onrustig is en het de vraag is of je je geld wel krijgt. Deze vier ‘smaken’ horen bij de D van doen. Het zijn vier mogelijkheden waaruit een ondernemer kan kiezen. Wat ik hiermee duidelijk wil maken, is dat het bij risico’s niet alleen gaat om het beheersen ervan. Dat is risicomanagement om het risico te verkleinen of uit te bannen. Ook de acceptatie van het risico en de kansen moet je meenemen. Kansen zijn immers de positieve effecten van een risico, waar veel mensen vaak alleen de negatieve kanten van een risico zien.”

Het is dus belangrijk om alert op veranderingen te zijn

Welke rol speelt efficiëntie bij risico’s?

“Als samenleving zijn we heel efficiënt geworden om verspilling tegen te gaan. De bedrijven zijn ‘lean and mean’ gemaakt voor wat betreft personeelsbezetting, indekken tegen teeltrisico’s en beheersing van financiële risico’s. Doordat het soms te efficiënt is, zijn veel bedrijven toch kwetsbaar voor risico’s (onzekerheden) gebleken.”

Wat wil je telers nog meegeven?

“Een jaar met coronacrisis laat zien dat we niet in een risicoloze wereld leven. Het is een dynamische wereld waarin zaken veranderen en ondernemers zich continu moeten aanpassen. Nu hebben we een coronacrisis, terwijl de stikstofcrisis nog niet voorbij is. Klimaatverandering komt ook op ons af met extremer weer en schades van hagel en storm. Voor een teler is het lastig om hier doorheen te laveren, maar als je op die veranderingen kunt inspelen, is er een goede boterham te verdienen. Het is dus belangrijk om alert op veranderingen te zijn. Blijf daarom steeds die drie vragen stellen en beantwoorden: Wat is het doel? Wat is onzeker? En wat ga je doen?”